Ана тилни сакълау, анга юретиу, аны иги билирча этиу сабий садланы, школланы баш борчларыны бириди. Ол муратха джетерге онг берлик а, аны тамалын салгъан биринчи устазла - аналадыла.

«Ана тил» деб да аны ючюн айтылады. Бу затха республиканы Башчысы Темрезланы Рашид да бек эс бёледи. Сёз ючюн, 2015-чи джыл «Орус тил бла ана тиллени джылы» деб баямланнган эди. Алай айтылгъаны билим берген учреждениелени да, саулай джамагъатны да сагъайтды, юйде уллуланы да бу ишге алгъындан эсе джууаблы къарарча этди.

Бизни районну энчи алсакъ, 17 школубузда къарачай тил бла адабиятны окъутадыла. Ол ишни тындыргъан 32 устаз барды да, аланы джартысы чакълыны баш категориялары, къалгъаныны да биринчи категориялары бардыла. Асламысы кёбден бери ишлеген, уллу сынамлары болгъан устазладыла. Дерслени къураулары, сабийлеге ангылатыулары да анга кёреди. Школлада ана тилни кабинетлерин къарыуларына кёре джарашдыргъандыла. Окъуу китабла бла толу баджарылмагъанбыз, алай а бир-бир районладан игибиз. Бюгюнлюкде китабла бла баджарылыу 90 процентди.

Хар джыл сайын ана тиллеге аталгъан ай болады. Аны бирер зат бла байламлы къурайбыз. Сёз ючюн, Къарачай-Черкесияны белгили джазыучуларына, Ата джурт къазауатны ветеранларына, урунууну алчыларына, къарачай халкъны кёчюргенлерине, бери къайтханыбызгъа аталадыла. Алай а къуру ала бла къалмайбыз, этген ишибизге магъанасы болур деген затланы къошабыз. Былтыр аууз-герги (октябрь) айда депортация бла байламлы ишле этген эдик. Школланы барыны да устазлары бла окъуучулары тири къошулгъан эдиле. Стендле этилдиле, класслада дерсле бардырылдыла, хар школда линейкала болдула, «тёгерек столла» къуралдыла, сурат салыудан, сочинение джазыудан конкурсла ётдюле.

Ана тилге аталгъан айны аягъында «Родной язык - душа народа» деб, устазланы конференцияларын да этдик.  Анга Къобан районну администрациясыны башчысы Чомаланы Мухаммат-Амин, Черкесскеде «Къарачай - алан халкъ» джамагъат бирлешликни тамадасы Батчаланы Манаф, элледен урунууну ветеранлары, сыйлы къартла, устазланы билимлерин ёсдюрген институтда къарачай-малкъар эмда ногъай тил бла адабиятны кафедрасыны тамадасы Мамаланы Фатима, джаш тёлюге билим берген учреждениелени тамадалары келген эдиле. Джыйылыуда ана тил бла байламлы ишле сюзюлдюле, районда баджарылыргъа керекли затланы хакъындан резолюция къабыл этилди.

2018-чи джыл абыстол (ноябрь) айны 21-чи-29-чу кюнлеринде тёрт джерде, «Къарачай - алан халкъ» джамагъат бирлешликден да адамла келиб, джыйылыула бардырдыкъ. Алагъа школланы директорлары, устазла, къуллукъчула, атала бла анала, элчиле къошулдула. Сабийлени ана тилге юретиуню юсюнден кенгеш бардырдыкъ. Окъуу китабла толу джетишмегенлерини юсюнден да айтылды. Джыйылыулада бу кемликни къоратыргъа болушурукъла да чыгъадыла. Сёз ючюн, Алийланы Шогъайыбны джашы Мухтар 2019-чу джыл къыркъаууз (сентябрь) айны бирине школгъа джангы келген сабийлени къарачай тилден «Харифле» деген китаб бла баджарлыгъын билдирди.

Быйыл хычаман (май) айда школлада этиллик джумушланы белгилегенбиз. Ала къарачай халкъны кёчгюнчюлюкден Ата джуртуна къайтханы бла байламлы боллукъдула. Анга хазырлана турадыла. Алада мындан ары миллет адетлени сакълауну, айырыб да ана тилибизни айнытыуну юсюнден айтыллыкъды.

Биз ангылагъандан, тилибизни билиуде олимпиадаланы магъаналары да уллуду. Алагъа къошулургъа хазырланнган кёзюуледе устазла, сабийле да учунуб кюрешедиле. Бу озгъан беш джылны ичинде районну кесинде, республикада ётген олимпиадалада хорлагъанла, ал орунлагъа чыкъгъанла аз тюлдюле. Энтда аллай эришиулеге къошулгъанлай турлукъдула сабийле.

Сабий садлада бу проблема бла болумну юсюнден айырыб айтыргъа излейме. Муратыбызгъа толу джетгенбиз деяллыкъ тюлме, алай а ол ишни тёрт тюрлю джорукъ бла къурайбыз. Биринчи джорукъ: сабий оюнла. Бери миллет кийимлери бла гинджиле, джиб тартыу, ашыкъ оюн, арбазда сабийле булджурча миллет тамалда затла киредиле. Экинчи джорукъ: миллетни маданияты, юй джашауу бла байламлы гитчечикле ангыларча кёрмючле, тепсерге юретиу. Ючюнчю джорукъ: хар кимге кесини  юйдегисини тарихин, къаллай адамларын таныгъанын сорууду. Тёртюнчю джорукъ: сабийлени табигъат бла шагъырей этиб, экологияны магъасын сингдириудю.

Бу затла джашауну бирер джерине аталыб, сабий ангыда къалырча этиледиле. Ёсе келселе да сабийлени ангылары бегий барлыкъларына бизни ишегибиз джокъду. Быланы тышында да сабий садлада музейле къураргъа кюрешедиле. Музейле уа бизни бюгюннгю джашауубуз бла тарихибизни тюбешген джерлеридиле. Озгъан заманланы эсге тюшюрюу, ол кёзюуледе джашагъан ата-бабаланы юслеринден да кёб затны билирге себеб боладыла.

Сабий садла бла школлада бардырылгъан быллай ишле джаш тёлюню ана тилде сёлеширге, окъургъа, джазаргъа, маданиятыбызгъа, миллет шартларыбызгъа юретиуге джораланадыла. Кёб тюрлю затха эс бёлебиз, алай болса да мындан ары этиллик ишлерибиз андан да кёбдюле. Аланы барын да кесибизге борчха санайбыз, мадаргъа кёре, тындыра да барлыкъбыз.

СЫЛПАГЪАРЛАНЫ Хаулат,

Къобан районну окъуу бёлюмюню тамадасы.