Бу арт джыллада бизни республикада спорт-саулукъ бегитиучю комплексле аслам болгъандыла. Черкесскеде «Горки» спорт-саулукъ бегитиучю комплекс да аланы бириди. Ол 2015-чи джыл ачылгъанды. Анга башчылыкъ Кипкеланы Норчюкню джашы Хызыр этеди. Аны биргесине юй бийчеси Татьяна Викторовна ишлейди. Ол усталыгъы бла врач-терапевтди.
Мындан алда «Къарачайны» корреспондетни Къобанланы Махмут, Кипкеланы Хызыргъа тюбеб, аны бла ушакъ этгенди.
- Мен усталыгъым бла къурулушчума, – дейди Хызыр. – Баш билим алгъанымдан сора «Агропромстрой» трестде иги кесек заманны ишлегенме. Озгъан ёмюрню 90-чы джылларындан башлаб, къралда уллу тюрлениуле болгъанларында, мен да заманны излемине кёре атлай тебредим.
Бюгюнлюкде «Горки» спорт-саулукъ бегитиучю комплекс болгъан джерде алгъаракълада асыулу тукъумлу бугъаланы тута эдиле. Мен «Агропромстрой» трестде ишлегеним себебли, ишим болуб, бери келиб туруучан эдим. Былайда быргъы бла джерни тюбюнден чыкъгъан суудан ичиучен эдим. Солярка къошулгъанча бир тюрлю татыуу бар эди. «Бу не суу болду?» -  деб, кёбледен соруучан эдим. Бу суу ауругъанлагъа джарагъанын билгенимде, былайын сатыб алдым. Сууну не суу болгъанын тамам билирге излеб, Пятигорск эмда башха шахарлагъа барыб, аланы лабораторияларында деменгили тинтдириб чыкъгъанымдан сора лицензия алдым.

БЫХЫ
(МОРКОВЬ ПОСЕВНАЯ)


Быхы экиджыллыкъ, тамыр кёгетли, мийиклиги 20-90 сантиметрге джетген, сабанлада, бачхалада битдирилген, кимге да белгили ашарыкъ ёсюмдю. Биринчи джыл джерде тюшген урлугъундан чапыракъла бла тамыр кёгети битедиле. Экинчи джылында тамыр кёгети джерге салынса, андан гокка саптагъай ёседи. Гоккасы кюнлюкге ушашды, урлугъу кюз айлада бишеди. Биринчи джыл урлукъ этмейин, тамыр кёгет этиб, экинчи джыл урлукъ этгени ючюн айтылады быхы экиджыллыкъ ёсюмлюкдю деб. Быхы тахта кёгет болуб, инсанла хантха хайырландыргъанлы 4000 джылдан атлагъанды. Урумлула быхыны кесин ашарыкъгъа, урлугъун бюрек ауруулагъа джаратхандыла.

БЮРЧЕ ХАНС
(ТМИН ОБЫКНОВЕННЫЙ)


Бюрче ханс экиджыллыкъды мийиклиги да метрге джетеди. Биринчи джыл джайма тюб чапыракъла ёседиле, экинчи джыл саптагъайы ёрге кёлтюрюледи. Тюб тамыры базыкъ, урлукъгъа ушашды. Саптагъайы джаланды, ызлыды, башырагъында бутакълагъа айырылыбды. Чапыракълары кёзюулю битедиле, джаландыла, бёлмели джити учлары бла. Тюб чапыракълары бутакълада битеди, битген джеринде бутакъла къууушлудула. Саптагъайыны, бутакъланы да башларында гоккалары гюл саптагъайны учунда битедиле. Салкъынлыкъгъа ушашдыла, бек ууакъчыкъладыла, акъ бетлидиле. Кеслери да июль айда чагъадыла. Урлугъу июль-август айлада бишедиле. Ол кёзюуде оракъ неда бычакъ бла кесиб кебдириб, сора уууб, суууруб, урлугъу алынады.

 Кёбджыллыкъды, чапыракъсыз хансды. Аны баш тамырындан кюз айлада резикле боладыла, джаз башында аладан мийикликлери да 15-20 сантиметрге джетген саптагъайла ёсюб чыгъадыла. Кёб бууунлу, иги сууланнган, базыкъ, къызыл бетли боладыла. Май айда тюз башларында, тёгерек, къыйырлары джитирек, зугул, къылкъыгъа ушаш урлукъ этген эркиши, тиширыу санлары таныладыла. Ол спорала бишгенлей, саптагъайы къуу болуб къалады да, аны орнуна спорасыз, чапыракъсыз саптагъайла чыгъадыла. Была да бууунлу, джикли боладыла да, хар джикни кесинде тогъай, ууакъ бутакъла битедиле. Ол халда джангы ёсген вегатив саптагъайны мийиклиги 60-70 сантиметрге джетеди. Споралы саптагъайладан магъана джокъду.

 БЁРЮ ТЫРНАКЪ
МЯСОКРАСНЫЙ,
(ГОРЕЦ МЯСОКРАСНЫЙ)


Бёрю тырнакъ кёбджыллыкъ, мийиклиги 60-70 сантиметр болгъан ёсюмдю. Баш тамыры базыкъды, тыш кёрюнюшю къараракъды, ичи къызыл бетлиди. Кеси да, джыланча, къынгыр бюгюлюбдю. Ууакъ тюб тамырлыды. Баш тамырындан ёсген саптагъайла тюз ёрге кёлтюрюледиле, кёб бутакълыдыла, тюб чапыракълары узун зугулладыла, узун чапыракъ саблада ёседиле. Башырагъында чапыракълары къысхадыла, саптагъайны къыйыры узун будай къылчыкъгъа ушаш къылкъы бла бошалады. Къылкъы алай тургъанлай ууакъ къызылыракъ бетли гюллюдю.
Урлугъу ючгюл къозгъа ушашды. Бёрю тырнакъ мийик тау аралада, тау джайлыкълада, тау этекледе, акъ къайын тереклени аралары талалада ёседи. Бир-бир джерледе бек къалын битеди. Бёрю тырнакъны баш тамыры дарманнга хайырландырылады, тюб тамырындан ариуланыб, чагъыб бошагъандан сора неда кюз айлада, къазылыб алынады.