- Подробности
ИТ ДУГЪУМА (БУДРА ПЛЮЩЕВИДНАЯ)
Кёбджыллыкъ, мийиклиги 40-60 сантиметр болгъан хансды. Тамыры учхарады, къысхады. Андан чыкъгъан джетекле, саптагъайла, джерге джайылыб ёсюб, джерге иги тийген джерлеринде тамыр байлаб, джангы саптагъайла къурайдыла. Алай бла дженгил огъуна джайылыб кетедиле. Чапыракълары бюрек тюрюслюдюле, юслери ууакъ тюкчюкле бла джабыкъдыла. Чапыракъ бутакълада ёседиле, къыйырлары уллу джарты айгъа ушаш тишлидиле. Гоккалары 2-3 чапыракъны къойнундан чыгъадыла, ууакъдыла, эки эринлидиле, кёк-кимит бетлидиле, кеслери да джоппудула. Май-июль айлада чагъадыла. Ит дугъума мылы джайлыкълада, талалада, кёкен аралада, къабыргъалада, тикледе, чегет къыйырлада, джол джанлада ёседи.
- Подробности
ИТ БУРУН (ШИПОВНИК)
Ит бурунну тюрлю-тюрлюлери Эресейде бла Орта Азияда алтмышдан аслам, Шимал Кавказда къыркъдан аслам тюбейдиле.
Ит бурунла тыш кёрюнюшлери, дарман-дарылыкълары бла бир-бирлерине бек ушашдыла. Бизни джерибизде аслам тюбюген а ит бурунду. Ол кимге да белгили, мийиклиги 2,5-3 метрге джетген, джоппу ёсген кёкенди.
Май-июль айлада гоккалары чагъадыла, урлугъу август-октябрь айлада бишеди. Ит бурун къышха дери да кёкенни юсюнде къалады. Бу кёкен чегет къыйырлада, ачыкъ тик бетледе, къабыргъалада, ёзен суу джагъалада, джол джанлада ёседи.
- Подробности
ИЙИСЛИ ГИН (УКРОП ПАХУЧИЙ)
Бирджыллыкъ, татыулу, ариу ийисли хансды. Мийиклиги 120 сантиметрге джетеди. Тыш кёрюнюшю мутхузуракъ джашилди. Ара тамыры ингичгеди, андан джайылгъан ууакъ тамырлары кёбдюле. Саптагъайы бирди, тюз ёрге ёседи, башырагъы кёб бутакълыды. Чапыракълары саптагъайны тюбюнден башына дери боладыла.
Гокка джуммагъы кюнлюкге ушайды, гоккачыкълары ууакъдыла, сары чапыракълары бла, урлугъуну къарамы гаккыгъа ушашды, июль-август айлада бишеди. Чакъгъаны июнь-июль айлада болады.
- Подробности
Ёзденланы Азретни джашы Мустафа Россия Федерацияны саулукъ сакълаууну айырмасыды, КъЧР-ни махтаулу врачыды, медицина илмуланы докторуду, хирургия аурууланы кафедрасыны профессоруду, Россияны урологларыны обществосуну правлениесини члениди. 2001-чи джылдан бери республикан больницаны урология бёлюмюню тамадасыды, уллу сынамы болгъан хирург-урологду. Аны аты бизни республикада, аны тышында да белгилиди. Онглу алимча, фахмулу хирургча, ол, кесини ишине толусу бла бериле, кёб къыйын ауругъанны джашауун ёлюмден къутхарыб келеди.
Мындан алда «Къарачайны» корреспонденти Къобанланы Махмут, Ёзден улугъа тюбеб, джашаууну, ишини юсюнден хапар соргъанды.
- Мен Къыбыла Къазах областда 1952-чи джыл ноябрны 18-де туугъанма, - дейди Ёзден улу. – Кёб сабийли юйдегиде ёсгенме. Атамы саулугъу къарыусуз эди да, ара мюлкде ишлемей эди. Тохтаусуз: «Джуртубузгъа бир къайтсакъ», - деб тыхсыгъанлай тура эди. Алай а анга джуртубузгъа къайтыргъа Уллу Аллах буюргъан болмаз эди да, 1957-чи джыл къарачайлыла Кавказгъа къайтыб тебреген заманда ауушхан эди.
Бизни юйдеги да, башха къарачай юйдегилеча, джуртубузгъа 1957-чи джыл къайтыб, Гитче Къарачай районда Красный Курган элге тюшген эди. Орта школну джетишимли бошаб, окъургъа къайры барайым деб тургъанлайыма, бир кюн анам Мариям, къатыма келиб: «Джашым, атагъызгъа тыйыншлы медицина болушлукъ этилинсе, ма бюгюн да ол джашаб турургъа боллукъ эди. Мени айтханымы этерик эсенг, мен сени врач боллугъунгу излейме», - деди.
Анамы айтханындан чыкъмадым. Ставрополь шахарда медицина институтха кирдим да, аны джетишимли бошадым. Врачны иши институтну бошагъан бла къалмайды - ол тохтаусуз билимин ёсдюрюб турургъа керекди. Кёб шахарда болуб, хирургча, урологча да усталыгъымы ёсдюрдюм. Черкесскеде шахар больницаны хирургия бёлюмюнде ишлеб башладым. Бёлюмню тамадасы Къанаматланы Хызырны джашы Маджир эди. Бусагъатда ол медицина илмуланы кандидатыды, РФ-ны махтаулу врачыды. Андан кёб затха юрендим. Сынам алгъанымда, мени Къобан районда Кавказский посёлокда поликлиникагъа джибердиле ишлерге. Талай джылдан Черкесск шахаргъа къайтыб, терк болушлукъ этиучю хирург болдум.
- Подробности
ИЙНЕЛИ САРЫ ХАНС
(ПУПАВКА КРАСИЛЬНАЯ)
Кёбджыллыкъ, мийиклиги 25-80 сантиметрге джетген хансды. Баш тамыры урчукъгъа ушашды, тюб тамырлары ууакъ джайма ёседиле. Баш тамырдан ёсген саптагъай тюз ёрге кёлтюрюледи, огъары джаны кёб бутакълыды, кеси да, кийизча, къабукъ бла джабылыбды. Чапыракълары бутакъны эки джаны бла къош битедиле, тюз учунда ахыргъы чапырагъы бирди. Къыйырлары джити тишча бёлмедиле, чапыракъланы саблары джокъду. Гоккалары джарыкъ сарыдыла, гокка четенчикни эни 20 миллиметрге джетеди. Тюз бутакъланы тёппелеринде чёблеуге ушашдыла. Урлугъу узунлугъу - 5 миллиметр, къабыргъалыды.
