Подробности
НАУРУЗ ЧЕЧЕК (ПЕРВОЦВЕТ КРУПНОЧАШЕЧНЫЙ)

Науруз чечек джайлыкълада, чегетледе, кёкен аралада, ханслы ауушлада, тау этекледе ёседи. Дарманнга ол чакъгъан кёзюуюнде, чапыракъларын, гоккаларын аладыла, кюз айлада баш тамыры бла тюб тамырын джыйыб, ариу, таза джерде кебдириб, сакълайдыла. Шимал Кавказда 15 тюрлюсю тюбейди. Кёбюсю бирча хайырландырылады. Бу китабда мен эки тюрлюсюн джазгъанма: науруз чечек бла джандызны. Науруз чечек арттотур (апрель), хычаман (май), никкол (июнь) айлада чагъады. Аны чабхын аурууу болгъан, кесекле тийген, иги сиялмагъан, хыппырыкъ аталмайын къыйналгъан, джукъусуз адам, ёпкесинде сууугъу болгъан, безгек аурууу болгъан къалай хайырландырыргъа боллугъун да айтайым.
Науруз чечекни ууакъланнган баш-тюб тамырындан 10 граммын алыб, аны юсюне 200 миллилитр къайнагъан исси сууну къуюб, шайча этиб, сууутуб, сора сюзюб, джылылай кюнюне 3-4 кере уллу къашыкъ бла биришер ичигиз. Дагъыда былай этерге боллукъсуз: кебдирилиб джыйылгъан чапыракъларындан 10 граммны алыб, 200 миллилитр къайнай тургъан суугъа атыб, шайча этиб, сууутуб, сюзюб, кече бла кюннге аз-аз уртлаб бошагъыз. Алай хар кюн сайын этигиз. Бир кюн этилген науруз чечек сууну экинчи кюннге къоймагъыз.

Подробности

 КЮНДЮШ (ЧЕМЕРИЦА ЛОБЕЛЯ)


Мийиклиги 70-170 сантиметрге джетген, базыкълыгъы 2-3 сантиметр чакълы болгъан, кёбджыллыкъ ёсюмдю, тамыр къуралышы къалгъан кёбджыллыкъ ёсюмлеча джерге терен бармайды. Баш тамыры, къысха базыкъчыкъ болуб, топуракъны джукъа къатында тохтайды. Андан чыкъгъан джангы тамырчыкъла башлыкъ чохну чачакъларыча джоппу ёседиле.
Кюндюшню саптагъайы, балакъа сабча сыйдам, тёгерек болуб, баш тамырдан чыгъады да, чапыракъларыны орта къууушу бла кёкге айланыб ёседи. Базыкъ деб базыкъ болмаса да, ингичге да тюлдю, мусхотха джетише кетеди. Чапыракълары саптагъайны къабыргъаларындан чыгъыб, кенгине уллу джайылмай, тёгереклешиб, ёрю сюрем ёседиле. Узунлукълары 25 сантиметр, кенгликлери 15 сантиметрге дери джетедиле. Атны къулакъ хырзаларыча, узун сызгъылыдыла, джашил бетлидиле.

Подробности
 2003-чю джыл башил (январь) айны 25-де ТАСС быллай затны басмалайды: «Впервые в истории Северного Кавказа профессор Карачаево-Черкесии Алимурат Текеев награждён одной из самых престижных мировых научных наград - международной премией ООН и золотой медалью «За выдающиеся заслуги в области информатизации мирового сообщества».
Быллай уллу саугъагъа тыйыншлы болгъан Текеланы Абуюсуфну джашы Алимурат, цивилизация чыгъаргъан ауруулагъа – атеросклерозгъа, гипертониягъа, инфарктха, инсультха, диабетге эмда башха ауруулагъа - къаршчы кюрешде джетишимли болгъаны бла кесинден озуб, миллетини да атын да айтдыргъанды.
Алимурат Къазахстанда, миллети депортациягъа ашырылгъан джерде, туугъанды. Халкъыбыз тарих джуртуна къайтхандан сора, Абуюсуфлары Огъары Тебердиде орналадыла. Фахмулу, акъыллы сабий Алимурат, былайда сегиз классны тауусхандан сора, Черкесскеде медицина училищеге киреди. Аны тамамлагъандан сора, Москвада И.М. Сеченов атлы Биринчи медицина институтха кириб, айырмагъа бошаб чыгъады.
1982-чи джылдан башлаб, 1985-чи джылгъа дери ол Къарачай шахарда санитар-эпидемиология станцияны бёлюм тамадасы болуб ишлейди.

Подробности

 КЪЫЗЫЛ ОТ (НАПЕРСТЯНКА)
Бу хансны табигъатда тот “тырмы” тартхан къызыл от, тюклю къызыл от, кирпикли къызыл от, уллу гоккалы къызыл от дегенча кёб тюрлюсю тюбейди. Барысыны да тыш кёрюнюшлери бир-бирлерине иги ушашдыла, артыкъсыз да гюллери. Аны не тюрлюсюн да ёмюрлени джюрек аурууланы багъаргъа джаратыб келгендиле, энтда алайды.
Бизни джерледе кёбюрек тюбейди уллу гоккалы къызыл от. Ол кёбджыллыкъды, мийиклиги 125 сантиметрге джетеди. Тюб тамыры джыджымгъа ушашды. Баш тамыры базыкъды, кёнделен ёседи. Саптагъайла бир неда талай баш тамырдан тюз ёрге чыгъадыла, аланы да чапыракълары уллу, зугул джити учлары, къыйырлары мычхы тишлеге ушашла, юслеринде да тюкчюклери бла, бири-бирини ызындан битедиле.
Гоккалары саптагъайланы башларында, уллу чапыракъладан ёргесинде, сыргъалача, тизилиб, къысха бутакъчыкълада битедиле. Барысы да бир джанына бюгюлюб, ауаракъ болуб, тюрлю-тюрлю бетли чагъадыла. Къонгураучукълагъа, оймакъчыкълагъа ушайдыла (аны ючюн айтылады “наперстянка” деб).

Подробности

  КЪЫЗЫЛ ТАМЫР (ПОДМАРЕННИК НАСТОЯЩИЙ)


Бу хансны бизни джерледе кёб тюрлюсю тюбейди. Барысыны да бирча дарманлыкълары болады да, мен билгенден не тюрлюсюне да “къызыл тамыр ханс” дейбиз. Мен да ол халда джазама. Бу кёбджыллыкъ, мийиклиги 25-80 сантиметрге джетген ёсюмдю. Саптагъайы къарыусузду, баш тамырдан битеди, тёрт иегилиди, кеси да тюз ёрге чагъады. Тюб тамыры - къызыл, гоккалары узун, къалын сибирткиликчадыла, бал татыу этедиле, ууакъладыла, джарыкъ-сары бетлидиле. Чапыракълары энгишге ийилиб, кёксюлдюм бетлидиле, башырагъында тунакы джашилдиле, къыйырлары джити, джылтырауукъдула, хар бир кёзюулю битген джеринде 8-12 чапыракъ болады.

  1. Дарман хансла
  2. Дарман хансла
  3. Кёблени ёлюмден къалдырадыла
  4. Дарман хансла