- Подробности
ЭБЗЕ КЪОЗУ КЪУЛАКЪ
(ЩАВЕЛЬ ВОРОБЬИНЫЙ, КИСЛИЦА КАВКАЗСКАЯ)
Кёбджыллыкъ, къалын баш бутакълы, мийиклиги 20-40 сантиметрге джетген хансды. Тамыры джыджымгъа ушашды, кёб бутакълыды. Тюб тамырындан бир неда талай саптагъай ёседи. Ала тюздюле, тюбюнден башлаб, бутакъла ёседиле, саптагъай да, бутакъла да ызлыдыла, гоккалары баш джанларында сибирткилечадыла. Джайны узунуна чагъыб турады, урлугъу джылтырауукъ ючкюл мор бетлиди. Эбзе къозу къулакъ джол джанлада, ауушлада, майданлада, сыртлада, нарат чегетледе ёседи.
Бу ханс дарманлыкъгъа эркин джюрютюлмейди. Кёбюсюне эбзе къозу къулакъ сиелмегеннге, тиширыуланы хайызлары мардасыз болса, ичи ётгеннге бередиле.
- Подробности
Миллетибизни келечилери Эресей Федерацияны кёб джеринде тюрлю-тюрлю санагъатлада джетишимли урунуб, атларын сый эмда махтау бла айтдырадыла.
Аллай адамланы бириди Бытдаланы Махарны джашы Заур.
Школну тауусхандан сора ол Ставрополда кърал медицина академияны багъыу факультетине киреди. Студент джылларында огъуна пластика хирург болургъа излеб, адамланы бетлерине операция этиб, алагъа кеслери излегенча тюрсюн берирге талпымакълыгъы анга тынгы бермейди. Ол себебден 1996-чы джыл Заур анга керекли билимни алыр иннет бла стоматологияны ара илму-тинтиу институтуну базасында РМ АПО-ну ординатурасыны реконструктивно-восстановительная хирургия бла косметология кафедрасына киреди. Анга ол кёзюуде профессор А. И. Неробеев башчылыкъ этгенди.
- Подробности
ЭЛКЪЫРГЪАН, БЁРЮ ШИБИЖИ
(ВОЛЧЕЯГОДНИК, ВОЛЧЬИ ЯГОДЫ)
Мийиклиги 1,5 метр болгъан бек уулу кёкенди. Чапыракълары сыйдамдыла, кёзюулю ёседиле, бутакъланы башларында бурулубдула, къараракъ-джашил бетлидиле. Юсюнде бир чапырагъы да болмагъан кёзюуде, арттотур-хычаман (апрель-май) айлада чагъады. Гоккалары бутакълагъа джабышыб боладыла. Гюллери къызыл-кимит бетлидиле, 3-5 гюллю бирге джоппудула. Тыш кёрюнюшю бек ариуду, омакъды. Къыркъар-къыркъаууз (август-сентябрь) айлада джемиши джылтырауукъ джарыкъ-къызыл бетли болуб, бютеу да бутакъланы джабыб, ким да сюйюнюб къараб турурчады. Бек уулу болгъаны себебли, уллу, гитче да сакъ болургъа керекди. Ариулугъуна алданыб, ашаб къояргъа боллукъду адам, артыкъсыз да сабийле. Джемиши аллай бир уулуду онун-онекисин чайнаб джутхан адам багъылмаса, бек аурургъа, таб, ёлюрге да боллукъду.
- Подробности
ЧУМ (КИЗИЛ ОБЫКНОВЕННЫЙ)
Чум табигъатда кекенча да, терекча да тюбейди. Башында бутагъы, булчугъу, чапыракълары айтырча кёб болмайдыла, гоккалары джумушакъ, сары-алтын бетлидиле, ууакъ кюнлюкге ушаш джоппу джыйылыбдыла. Джемиши суулу, зугул сюеклиди, урлукълуду. Алтотур-арттотур (март-апрель) айлада чагъады, урлугъу къыркъар-къыркъаууз (август-сентябрь) айлада бишеди. Чум кёкен аралада, чегет къыйырлада, къабыргъалада, тик джерледе, тау этекледе да ёседи.
Дарманнга чумну джемишин да, чапырагъын да, къабугъун да, тамырын да хайырландырадыла. Къабугъун джаз башында, чум кесине джерден мылы тартхан кёзюуде чапыракълары болгъунчу, чапыракъларын никкол-элия (июнь-август) айлада, джемишин а толу бишгенине кёре хазырларгъа керекди. Къытайда чумну джемишин бютеу чархынга къууат-кюч къошаргъа, азгъынлыкъ джетген адамгъа борбай этдирирге, ёпке аурууу, джел аурууу болгъаннга бергендиле. Тамырын къайнатыб, джел аурууу болгъаннга ичиргендиле.
Джемишинден тюрлю-тюрлю къайнатмала, суусабха ичилген шербетле этилиб, къышха сакъланадыла. Шекер, суу къошуб, къайнатыб, кёбге сакъланырча хазырлайдыла.
Не тюрлю маразгъа да иги джарайды.
ХУМЕЛЛеК (ХМЕЛЬ ОБЫКНОВЕННЫЙ)
Кёбджыллыкъ, узунлугъу 5-6 метр болгъан уулу ёсюмдю. Баш джаны джайылма ёседи, джыджымгъа ушашды. Саптагъайы узунду, тёртгюлдю, юсюнде къысха чыгъанакъ ийнелери бла. Чапыракълары зыбыр бутакълада ёседиле, узунлукълары 15 сантиметрге, кенгликлери 3-5 сантиметрге джетеди, тёгереги мычхы тишлечады, учу джити. Гоккалары джоппудула, джашилирек-сарыладыла, чапыракъланы къоюнларындан ёседиле. Эркиши урлугъу акъ-джашил бетлиди, сибирткичады, тиширыу гоккалары биришер, 3 миллиметрли гагарак джоппудула. Джай айлада чагъады, урлугъу къач сюремде бишеди. Хумеллек ырджылада, мырды джерледе, кёкен аралада, ёзен суу джагъалада, бачхалада ёседи. Бачхалада урлугъун салыб да битдиредиле.
- Подробности
ТЫХТЕН, КЪАЯ СОХАН, АЙЮ СОХАН (ЧЕРЕМША)
Кийик ёсген, кёбджыллыкъ, мийиклиги 60 сантиметрге джетген хансды. Бизде тыхтеннге къая сохан, айю сохан, айю сарысмакъ деб, тюрлю-тюрлю айтадыла. Аны тюб соханындан башланнган саптагъайы чапыракъсызды, ёрге ёседи. Тюз тёппесинде гюл джоппусу кюнлюкге ушашды.
Гюллери акъдыла, кеслери да узун гокка саблада битедиле. Тыхтен хычаман (май) айда чагъады, урлукъ этгенлей, бютеу да ханс къуу болуб башлайды. Джайлыкълада, тик, къабыргъа джерледе, чегет къыйырлада, талалада, сыртлада ёседи. Аны дарманлыгъы талай ёмюрледен бери белгилиди. Мисирчиле фараонланы заманларындан ол сарысмакъны бек сыйлы хансха санаб, дженгил чиримегенлери ючюн, бу ханс бла хант этиб тургъандыла.
