Андыз мийиклиги эки метр болгъан, кёбджыллыкъ дарман хансды. Баш тамыры азыкъды, уллуду, этлиди, къысхады. Андан тюбюне гитче, уллу да тюб тамырла ёседиле. Баш-тюб тамырлары да къонгур бетлидиле, ичлери акъсылдым сарыдыла. Баш тамырдан базыкъ саптагъайла ёседиле. Аланы къабукълары узунуна ызлыдыла, юслери къысха къатыракъ тюкле бла джабылыбдыла. Чапыракълары кёзюулю ёседиле, ёрге джанлары джаландыла, джыйырылыбдыла, тюб джанлары уа джумушакъ кийизге ушайдыла, къыйырлары мычхы тишлечадыла. Тюб апыракълары уллула, узун чапыракъ саблада ёседиле. Орта чапыракъла саптагъайгъа джабышыбдыла, эм ёргедегиле ууакъдыла, саптагъайгъа джабышыб сабсыз ёседиле.

Алтынчач эки не бирджыллыкъ, мийиклиги 30-40 сантиметрге джетген дарман хансды. Талай тюб тамыры болады, кеслери да - ууакъла, ингичгеле. Джерде джоппу болуб, терен ёсмейдиле. Баш тамырындан биринчи джылында тогъай тёгерек чапыракъла чыгъадыла, джерге джатыб турадыла. Экинчи джылында ол джайма чапыракъланы, биринчи джыл чыкъгъан, тюз орталарындан саптагъайла ёседиле. Ала эки-беш боладыла. Саптагъайла тёртгюлдюле, башырагъында бутакълагъа айырылыбдыла, тюб чапыракълары да, саптагъайны тёнгегинде чапыракълары да гаккы тюрюслюдюле, кёзюулю ёседиле, чапыракъ саблары джокъду. Чапыракъларыны юслеринде бешишер сингирчик тартылыбды.

 Бир не экиджыллыкъ, мийиклиги 150 сантиметрге джетген ёсюмдю. Саптагъайы къатыды, тюз ёрге ёседи, башырагъы
кёб бутакълыды. Чапыракълары чапыракъ бутакълада кёзюулю ёседиле, къыйырлары тишлидиле, гоккалары ууакъдыла,
акъдыла. Чапыракъла саптагъайны къойнундан ёседиле. Урлугъу
гаккы тюрюслю къудоручады, къара-къонгур бетлиди.
Июнь айдан сентябрь айгъа дери чагъыб турады. Урлугъу август-сентябрь айлада бишеди.
Акъ эчки ханс къургъакъ джайлыкълада, сыртлада, джол
джанлада, тюзледе, тикледе, къабыргъалада аслам болады. Баш
джанындан 15-20 сантиметр узунлугъуна кесиб алыб, салкъында, хауа джюрюген джерде кебдириб, джыяргъа керекди.
Къан тамырланы ичине туз джыйылса (артыкъсыз да джюрекни, мыйыны къан тамырларына), къан басымы кёлтюрюлсе, джебегине джетген адам, къаны уюб къалырча болса, бу
мардада джарашдырыб ичерге дурусду: бир уллу шай къашыкъ
бла ууакъланнган хансны алыб, юсюне джарым литр сууну къуюб, онеки сагъатны неда бир кечени къоюб, суу кисей бла
сюзюб, сюзюлмеден 100 миллиграммдан кюнюне 4 кере ичигиз.
Бу ханс уулу болгъаны себебли сагъыракъ болургъа керекди.
Айтылгъан мардадан чыкъмайын хайырланыгъыз.

 

Акъчечек кёкенди, дайым джашиллей турады. Аны сейирлиги недеди десегиз, ол джерде, топуракъда да битмейди. Бусакъ терекни, талны, эменни, джохарны, акъ къайынны, джеркни, джёгени, кертме, алма тереклени, бир-бирледе уа нарат терекни да къабукъларыны ичинде, агъачына да кириб тамыр ийиб, “азыгъын” джабышхан терегинден алады. Башхача айтсакъ, ол тамыр байлагъан терегини кючю бла ёседи. Акъчечек кёкен джайма ёседи, кёб бууунлуду. Хар бууундан экишер бутакъ айырылады, тышындан къарагъаннга кёрюнюшю тёгерекди, тобчады. Эни уллуду, бутакълары агъашчады, джаланды, бууунларындан чорт сынады, джашил бетлиди.
Чапыракъ

Адам ёлген кёзюуде джан бла тёнгек бир-биринден айырыладыла, дейдиле. Керти да алай эсе, ол не халда, къалай болады? Бу соруу иги кесекден бери да дунияны алимлерин, врачларын сагъайтыб турады. Сёзню аллын къозгъагъан сагъатда оюмларында уллу башхалыкъ болмаса да, бир акъылгъа келиб, былайды деб, бегитиб къоялмайдыла. Американ алимле чертгеннге кёре, ёле тургъан адам­ны ауурлугъу аны сау заманындан эсе 2,5 - 7 граммгъа кем болады. Аны юсюнден сынам ишле бардыргъандыла, бир граммны ондан бирине да джангылмагъан базманлада чегиб кёргендиле. Алай а, сейир неди десегиз, ауурлукъну кем болууу хар къуру да бирча сыйдам бармайды. Аны не бла ангылатыргъа боллукъду. Джан тёнгекден бир джолгъа чыгъыб кетмей, атлам этгенча, тохтаб-тохтаб чыгъа болур, деген оюмда тохтайдыла. Франциядан врач Ипполит Бардюк, дуниядан кете тур­- гъан адамны тыш халыны тюрлениуюн ангылар ючюн, аллай затланы юсюнден иш бардырыргъа деб, алагъа кёре фотоаппарат бла, къатына олтуруб, аны суратын алыб ту­рады. Ёлгенинден сора, бир сагъатны тёртден бири  кетер заманда, адамны тёнгегинден хауа бетлиден аз мутхузуракъ къалын «булутчукъ» чыкъгъанын сезгенди. Бир сагъат озуб алгъан суратында уа бютеу да булут чабханын кёреди. Тогъуз сагъатдан алгъан суратларында уа, ол мутхузлукъ «ууакъ булутчукълача» бёлюнюб тургъаны танылады. Алай нек болгъанын джоралаялмайды врач. Суратлагъа башхала да къарар ючюн къалмагъандыла. Не келсин, ол заманны ичинде ёлюкню энергиясында тюрлениуле бола болурламы, дегенден озуб джукъ айтхан джокъду.