ТЮЛКЮ КЪУЙРУКЪ (ТЫСЯЧЕЛИСТНИК ОБЫКНОВЕННЫЙ)

Кёбджыллыкъ, мийиклиги 20-80 сантиметрге джетген хансды. Тюб тамыры ингичгеди, чырмауукъча джер тюбюнде джайылма ёседи. Кёб бутакълыды, кёб джетеклиди, ол джетекледен саптагъайлагъа джанаша тогъай кёб чапыракъла тик ёседиле. Саптагъай тюз ёрге кёлтюрюледи.


Башында гюл джоппулары боладыла. Саптагъайны чапыракълары расаны чапыракъларына ушаш бутакълада джабышыб, кёзюулю ёседиле.
Тамыр джетекледен чапыракъла узун саблада, чапыракъ бутакълада битедиле (гюлле акъ бетлидиле, быргъы тюрюслю гюллери уа сары бетлидиле. Урлукълары ууакъдыла, 2 миллиметр узунлукълары боладыла. Никкол (июнь) айдан аууз-герги (октябрь) айгъа дери чагъыб турады бу ханс. Урлугъу къыркъар-къыркъаууз (август-сентябрь) айлада бишеди.Дарманнга хансы хайыр-
ландырылады. Чакъгъан кёзюуюнде, саптагъайны баш джанындан 15 сантиметр кесиб алынады. Джыйылгъан ханс джел джюрюген салкъын джерде кебдириледи. Кёб тюрлю ич ауруулагъа, тери ауруулагъа хайырландырадыла. Ашхынында, ичегисинде, артыкъсыз да джаулу ичегисинде, тюз ичегисинде, джарасы болгъаннга, ичинден къанлы “ичеги къыргъан” келиб, джукъгъан аурууу болгъаннга, бауурунда, ёт къууугъунда сууугъу болгъаннга, къаны аз адамлагъа, солууу тыйылыб, къыйналыб солугъанлагъа бек болушады.
Эки уллу къашыкъ бла бир кебдирилиб джыйылгъан хансны къанджал сауутха атыб, юсюне 200 миллилитр къайнагъан сууну къуюб, сора андан да уллу, ичинде къайнай тургъан сууу болгъан къанджал сауутну ичине салыб, 15 такъыйкъаны тутуб, бери алыб, 30 такъыйкъаны шайча этиб, башын джабыб къоюб, сюзюб, кюнюне 100 миллилитрден ашарны аллы бла 30 такъыйкъаны джылылай 3 кере ичигиз. Ол биринчиси.
Экинчиси, тюлкю къуйрукъну (джуууб, тазалаб), артда сыгъыб, сууун чыгъарыб, ол суугъа бал къошуб, шай къашыкъ бла кюнюне 3 кере ичигиз, 30 такъыйкъаны ашарны аллы бла.
Ючюнчюсю, териси чапыргъанла, битгени болгъанла, багъылыргъа боллукъдула. Сёз ючюн, сапыран хансдан, сибирткилик хансдан уллу къашыкъ бла биришерни, тюлкю къуйрукъ хансдан, шкилдини джемишинден, ит тил чапыракъдан, мурсадан, сары къурмачбаш хансдан уллу къашыкъ бла бирерни, джикли хансдан уллу къашыкъ бла бирни да алагъа къошуб, барысын да къатышдырыб, ол къатышмадан 5 уллу къашыкъ бла бирни юсюне 1 литр къайнагъан сууну къуюб, сау кечени джылы джерде къоюб, эртденбла суу кисей бла сюзюб, бир кюннге 8 кере ичиб бошагъыз.

Тёртюнчюсю, сийдик къууугъуну сууугъу болгъан бу хансдан 2 уллу къашыкъ бла бирни, айры хансны тамырындан 1 уллу къашыкъны, акъ къайын чапыракъдан 2 уллу къашыкъ бла бирни, айю джемишни чапыракъларындан да 2 уллу къашыкъны алыб, барысын да бир-бирлерине къатышдырыб, андан 2 уллу къашыкъ бла бирни юсюне 500 миллилитр сууукъ сууну къуюб, 5-7 такъыйкъаны къайнатыб, сюзюб, кюнюне 4 кереге ичиб бошагъыз.

 
{jcomments}