МУРТХУ (КАЛИНА ОБЫКНОВЕННАЯ)
Мийиклиги 2 метрден 6 метрге дери джетген кёкенди. Бир-бирде аны терекге да санайдыла. Муртхуну къабугъу къонгур-кёксюлдюм бетлиди. Кёб бутакълыды, ала кеслери да джаландыла, къуру бууун-бууунунда кёзюулю эки-эки чапыракъла ёседиле, бутакъланы тюз башларында саптагъайны юслеринде боладыла гюллери. Чапыракълары къалакълача болуб, къош-къош, хар бууундан, узун болмагъан саблада ёседиле. Бутакъларындан энгишге бюгюлюбдюле, къыйырлары уллу тишлечадыла, джарыкъ-джашил бетлидиле. Гоккалары ийислидиле, сибирткича, бирге джыйылыбдыла. Джемиши къызылды, урлугъу джангызды, хычаман айда чагъады, къыркъар айда бишеди.
Муртху чегет къыйырлада, ауушлада, кёкенле арасында, къулакълада, ёзен суу талалада, джаргамлада, джарлада ёседи. Бачхалада, юй тёгерекледе битдириледи. Дарманнга муртхуну бутакъларындан башлаб, тёнгегини къабугъуна дери аладыла, джемишин, урлугъун да хайырландырадыла. Тёнгеги бла къабугъу джаз башында, арттотур айда къобарылыб джыйылады.
Хауада - салкъында неда 40-55 градус иссилиги болгъан ыхтауда кебдириб джыйылады. Ийиси болмайды, татыуу ауузунгу къалын этеди. Джемиши, урлугъу бла бирге бишген кёзюуюнде джыйылады. Не хауада, не салкъында, неда 50-60 градус иссилиги болгъан ыхтауда кебдириледи.
Къабугъу тиширыуну джаш орнундан къан кетсе, кеси аллына неда сабий джаратылгъандан сора, хайыз мардасыз келсе болушады. Бурну, кириуу къанаучу, ауузуну ичи чапыргъан, ёпкеси ауругъан бир мардада джарашдырыб хайырланыргъа боллукъду.
Айтыргъа 20 грамм кебдирилиб джыйылгъан муртху къабукъну 200 миллилитр суугъа атыб, 10 такъыйкъаны къайнатыб, сууутуб, сюзюб, андан уллу шай къашыкъ бла 3 кере ичигиз аурууугъузгъа себеб болгъунчу, кеси да уулу тюлдю. Джебегине джетгеннге, къан басымы кёлтюрюлгеннге, къозлауу тохтагъан замандагъы аурууу болгъаннга, азгъын, къарыусуз, джюреги къарыусуз адамгъа, ашхыныны безлери иги ишлемегеннге, ичегилеринде сууугъу болуб, ичи иги джюрюмегеннге буюрулады. Муртхуну джемишин бал бла джарашдырыб ашагъыз, урлугъу бла бирге джутугъуз, муртху суу этиб да ичигиз. Кебдирилиб джыйылгъан гоккаларындан шай да себеб болады. Гитче шай къашыкъ бла бир гокканы 150 миллилитр къайнагъан суугъа атыб, 3 такъыйкъаны туруб, бал бла неда шекер бла джарашдырыб ичигиз.
