КЪАРА ДУГЪУМ, КЪЫЗЫЛ ДУГЪУМ, АКЪ ДУГЪУМ (СМОРОДИНА ЧЁРНАЯ, СМОРОДИНА КРАСНАЯ, СМОРОДИНА БЕЛАЯ)

Мийиклиги 2 метрге джетген кёкен терекчикле чегетлени ичлеринде, ёзен суу джагъалада тюбейдиле, джемиши татлы, татымлы эмда хайырлы болгъаны себебли, адамла юй тёгереклеринде дугъум бачхала да къурайдыла. Кёбюсюне бачхаларыны ырджылары бла орнатадыла, башха ёсюмлеге джараусуз джерледе да дугъум иги битеди. Чапыракълары къалын, джашил бетлидиле, 3-5 къалакълыдыла, къыйырлары мычхыны ауузуна ушаш джитиледиле, чапыракъла бла бирге дугъумну саптагъайындан джемиши битген бутакъла да ёседиле. Аланы узунуна, мынчакълача, тизилиб, къызыл гоккачыкъла чагъыб, ахыры джемишле боладыла.

Джемишли бутакъла джюзюм джоппугъа ушаш, сыргъалача, энгишге салыныбдыла. Джемиши ариу ийисли, татлы, шекери 16 процентге дери болгъан, татымлы тёгерекчикледиле. Дугъум май-июнь айлада чагъады, август айда бишеди.
Дарманнга джемиши бла чапыракъларын бутакълары бла бирге хайырландырадыла. Джемиши бишгенлей, ашалыб башланады.
Кесине да шекер, бал къошуб, къыш кёзюуге сакъланырча, тюрлю-тюрлю татымлы кёгет къатышмала этилиб джыйылады. Джемишин кебдириб, сакълайдыла къышха. Чапыракъларын да июнь-июль айлада хазырлайдыла. Чапыракъланы саптагъайны белинде битгенлерин юзюб алыргъа керекди, баш джаны бла тюб джанындагъылагъа тиймей. Аланы салкъында, джатма тюбюнде кебдирирге тыйыншлыды.
Къара дугъумну ашхыны, ичегиси ауругъаннга, къаны тюрленнгеннге, джюрегини къыяуу болгъаннга, къан тамырларыны ичине туз гыртчыкъла джыйылгъаннга, джюреги кёлтюрюлгеннге, сууугъу болгъаннга, бюреклеринде аурууу болгъаннга дугъум суу этиб ичиригиз.
Сёз ючюн, эки уллу шай къашыкъ бла бир дугъум джемишни 300 миллилитр къайнагъан суугъа атыб, чайча этиб, иги кесекни тутуб, иссилей кюнюне 3 кере 100-шер миллилитрден бал къошуб ичигиз. Башха тюрлю да этебиз десегиз, 20 грамм джемишни 200 миллилитр сууда, 30 такъыйкъаны къайнатыб, сууутуб, кюнюне уллу шай къашыкъ бла 3 кере ичигиз. Дагъыда дугъумну чапыракъларындан уллу шай къашыкъ бла бирни 500 миллилитр къайнагъан суугъа атыб, бир кечени къоюб, эртденбла сюзюб, 100-шер миллилитрден кюнюне 3 кере ичигиз.