Ёзденланы Азретни джашы Мустафа Россия Федерацияны саулукъ сакълаууну айырмасыды, КъЧР-ни махтаулу врачыды, медицина илмуланы докторуду, хирургия аурууланы кафедрасыны профессоруду, Россияны урологларыны обществосуну правлениесини члениди. 2001-чи джылдан бери республикан больницаны урология бёлюмюню тамадасыды, уллу сынамы болгъан хирург-урологду. Аны аты бизни республикада, аны тышында да белгилиди. Онглу алимча, фахмулу хирургча, ол, кесини ишине толусу бла бериле, кёб къыйын ауругъанны джашауун ёлюмден къутхарыб келеди.
Мындан алда «Къарачайны» корреспонденти Къобанланы Махмут, Ёзден улугъа тюбеб, джашаууну, ишини юсюнден хапар соргъанды.

- Мен Къыбыла Къазах областда 1952-чи джыл ноябрны 18-де туугъанма, - дейди Ёзден улу. – Кёб сабийли юйдегиде ёсгенме.  Атамы саулугъу къарыусуз эди да, ара мюлкде ишлемей эди. Тохтаусуз: «Джуртубузгъа бир къайтсакъ», - деб тыхсыгъанлай тура эди. Алай а анга джуртубузгъа къайтыргъа Уллу Аллах буюргъан болмаз эди да, 1957-чи джыл къарачайлыла Кавказгъа къайтыб тебреген заманда ауушхан эди.
Бизни юйдеги да, башха къарачай юйдегилеча, джуртубузгъа 1957-чи джыл къайтыб, Гитче Къарачай районда Красный Курган элге тюшген эди. Орта школну джетишимли бошаб, окъургъа къайры барайым деб тургъанлайыма, бир кюн анам Мариям, къатыма келиб: «Джашым, атагъызгъа тыйыншлы медицина болушлукъ этилинсе, ма бюгюн да ол джашаб турургъа боллукъ эди. Мени айтханымы этерик эсенг, мен сени врач боллугъунгу излейме», - деди.
Анамы айтханындан чыкъмадым. Ставрополь шахарда медицина институтха кирдим да, аны джетишимли бошадым. Врачны иши институтну бошагъан бла къалмайды - ол тохтаусуз билимин ёсдюрюб турургъа керекди. Кёб шахарда болуб, хирургча, урологча да усталыгъымы ёсдюрдюм. Черкесскеде шахар больницаны хирургия бёлюмюнде ишлеб башладым. Бёлюмню тамадасы Къанаматланы Хызырны джашы Маджир эди. Бусагъатда ол медицина илмуланы кандидатыды, РФ-ны махтаулу врачыды. Андан кёб затха юрендим. Сынам алгъанымда, мени Къобан районда Кавказский посёлокда поликлиникагъа джибердиле ишлерге. Талай джылдан Черкесск шахаргъа къайтыб, терк болушлукъ этиучю хирург болдум.

- Айтыуунга кёре, сен хирургса. Урология бла джашауунгу къалай байладынг да?
- Не джашырыу, ол джыллада къарачай джашла бла къызланы арасында врачла аз эдиле. Ол себебден, бир-бирибизни тутханлай, бир-бирибизге оноу бла, иш бла да болушханлай тура эдик. Уролог болургъа эсимде да джокъ эди. Бир кюн, къалай эсе да, уролог Батчаланы Хамидни джашы Сейт-Умаргъа тюбеб къалдым. Сёлеше келиб, урологияны юсюнден сёз къозгъалды. Сора Сейт-Умар: «Билемисе бизни областда урологла джокъну орнундадыла. Къууукълары, ётлери, бюреклери ауруб кёбле келедиле. Хирургияны да къоймагъанлай, урология бла кюрешсенг, иги боллукъ эди», - деди. Ол айтханны этдим да, уролог болуб ишлеб башладым. Бюгюнлюкде мен бек разыма Сейт-Умаргъа меннге тюз оноу бла болушханы ючюн. Батча улу мени урология джанындан биринчи устазымды. Ол РФ-ны махтаулу врачыды. Черкесск шахарда больницаны урология бёлюмюню тамадасы.
2001-чи джыл «Метафилактика мочекаменной болезни» деген темагъа диссертация джазыб, медицина илмуланы кандидаты болдум. Мен кандидат диссертациямы джакълагъан заманда илму джаны бла мени тамадам медицина илмуланы доктору, профессор, РАМН-ны член-корреспонденти Валерий Николаевич Степанов эди. Онглу алимлени бири эди ол. Башха белгили алимле да сёз бла, иш бла, оноу бла кёб болушлукъ этгендиле. Аланы хар бирине джюрек разылыгъымы билдиреме.
- Талай джылны мындан алгъа Россия Федерацияны Саулукъ сакълау министерствосуну Урология НИИ-синде доктор диссертациягъызны джакълагъан эдигиз. Диссертациягъызны темасыны аты къалай эди? Къыйын темамы эди?
- «Мочекаменная болезнь в эндемичном районе Северного Кавказа Карачаево-Черкесии» деб атагъан эдим атына диссертациямы. Тынч темады деб айталлыкъ тюлме. Кандидат, доктор диссертацияларынгда бир джангы зат айталлыкъ тюл эсенг, аланы джазыб къыйналыргъа керек тюлдю. Къууукъда, бюрекде, ётде эмда башха джерледе таш орналгъан ауруула (мочекаменные болезни) эм къыйын аурууланы биридиле. Тинтиу ишлеге кёре Къарачай-Черкесияны адамлары башха регионлагъа кёре сийдик-таш аурууладан кёб ауруйдула. Бу аурууланы багъыб кюрешсек да, алкъын ауругъанланы аладан толусу бла багъалмайбыз. Тюрлю-тюрлю операцияла этсек да, тюрлю-тюрлю мадарла бла бакъсакъ да, бир къауум ауругъанла сакъатла болуб къаладыла, бирсиле уа ёледиле. Нек болады алай? Ауругъанны бакъгъан заманда биз толусу бла билирге кюрешмейбиз бу ауруула неден чыкъгъанларын. Бу аурууланы чурумлары адамны кесини чархында эмда табигъатны юсю бла келген затла болургъа боллукъдула. Сёз ючюн, республиканы сууларында йод азды. Аны азлыгъы мында джашагъан адамланы щитовид безлерин тюз ишлерге къоймайды. Аны амалтын, бу ауруула аслам боладыла. Щитовид безлени бакъсакъ, сийдик-таш ауруула ауругъаннга алай къоркъуулу тюлдюле. Энди аланы багъаргъа къолубуздан келеди. Былайда бир затны айтыргъа тыйыншлыды. Ол да неди десегиз, бир къауум ауругъанла аурууларын оздуруб келедиле. Ауруу кесин билдире башлагъанлай келсе, ауругъанны саулугъун бакъгъан тынч болады, кёбге созулмайды.
Алгъын джыллада бюреклени биринде ташла болсала, ол ауругъан бюрекни, операция этиб, толусу бла къоратыргъа керек бола эди. Энди аны джартысын, ючден бирин къоратсакъ да, адамны саулугъуна алай къоркъуулу тюлдю. Бюрекни бирин толусу бла къоратыб, бирин къойсакъ, ол къалгъан бюрекге ауурлукъ джетиб, тюз ишлемей башлайды. Бусагъатда илмуну джангы джетишимлерине таяна, сийдик-таш аурууладан, адамны ауруу озмагъан эсе, сау этерге боллукъду.
- Сен урология бёлюмге тамадалыкъ этгенли 17 джыл болады. Аны бла къалмай, операцияла да эте болурса?
- Быллай бир операция этгенме деб, кескин айталлыкъ тюлме. Алай болса да 6000-ден аслам адамгъа операция этген болурма. Былайда бир затны айтыргъа тыйыншлыды. Бек керек болмаса, адамны джармайбыз. Бир-бирледе бюрекледе ташланы «Карл Шторц» деген немец фирма чыгъаргъан литотриптераны кючю бла чыгъарабыз. Башхача айтсам, ууакълайбыз. Андан сора да точечный амалны да хайырландырабыз. Алай демеклик, джармай, талай тешик этиб, ташланы къоратабыз.
- Сен башчылыкъ этген бёлюмде ненча врач, медсестра, санитарка ишлейдиле?
- Бюгюнлюкде бёлюмде 6 врач-хирург ишлейди. Аланы барыны да атларын айтыргъа тыйыншлыды. Джандарланы Тохтар, Ораскъулланы Аслан, Байрамкъулланы Умар, Боташланы Магомет, Ёзденланы Альберт, Къоркъмазланы Артур уллу сынамлары болгъан урологладыла. Быланы бир къаууму аспирантурада окъуйду, бир къаууму ординатураны бошагъанды. Къайсы бири да уллу шахарлада ишлеген урологладан не билим, не сынам джаны бла артха къаллыкъ тюлдюле. Мен бир затха сейирсинеме. Ол да неди десегиз, бир къауум ауругъанла, республикан больницада уста къоллу, терен билимли врачла-хирургла бола тургъанлай, Ставрополгъа, Ростовгъа, Нарсанагъа барыб, алайда саулукъларын бакъдырыргъа излейдиле. Барадыла, уллу джоюм этедиле, саулукъларын бакъдыралмай, ызларына къайтадыла да келедиле. Эм ахырында биз багъаргъа керек болуб къалабыз аланы саулукъларын. Былайда ала, уллу джоюм этгенлери бла къалмай, заманларын да хайырсыз ашырадыла: ауруулары озуб кетеди. Ары-бери барыб айланмай, бизге келиб къалсала, биз алагъа заманында медицина болушлукъ этерик эдик. Белгилисича, озгъан аурууну бакъгъан къыйын болады.
- Медсестрала, санитаркала джетишемидиле?
- Былай алыб къарасакъ, бютеу ауурлукъ медсестралагъа джетеди. Ауругъанны къайсы дарман бла багъаргъа кереклисин врачла джазадыла да, медсестралагъа бередиле. Медсестрала да, аланы айтханларын эте, тюрлю-тюрлю уколла этедиле, капельницала саладыла. Алагъа чыртда джангылыргъа болмайды. Ала билимлиле, сынамлыла болургъа керекдиле да, бёлюмде аллай медсестрала ишлейдиле. Тамада медсестра Атнасырланы Мадина, медсестрала Орусланы Марина, Харатокова Аида, Шайлыланы Аминат, Абдокова Асият, Бостанланы Светлана, Куданетова Фатима, Мусова Ирен, Аппаланы Фатима, Эгизланы Аксана, Эдиланы Гульнара, Семенланы Фатима, Тамбийланы Фатима ишлерин билген, сюйген медицина къуллукъчуладыла. Бёлюмню тамадасы болуб ненча джыл ишлей эсем да, ишин билмейди, дюргенди деб, бир ауругъандан сёз эшитмегенме.
Санитаркала Хамшаова Аминат, Сарбашова Асият, Адыгешаова Сима, Меремкулова Аминат да джууаблы медицина къуллукъчуладыла.
Бёлюм керекли медицина затла бла иги баджарылыбды. 40 ауругъаннга орун барды. Ала кюнню ичинде юч кере джылы ушхууур ашайдыла.
Ахырында айтырым, бюгюнлюкде бёлюмню врачлары иги ишлерча мадарла къуралгъандыла.