Ётгюр кюндюш кертурус

(Горечавка жёлтая)

1990-чы джыл “Билим” басмадан чыкъгъан Ленинград шахарда “СССР-ни ёсюмлюк байлыкълары” деген китабда, ётгюр кюндюшню табигъатда 18 тюрлюсю тюбейди, деб чертиледи. Аладан Къарачайны джеринде тёрт тюрлюсю ёседи. Ала бирча хайырландырылгъанлары, бир-бирлерине ушагъанлары себебли барысын да бир бетден джазама.
Кёбджыллыкъ дарман хансды. Базыкъ баш тамырындан гюллю саптагъайла ёседиле, кёб чапыракълыды, мийиклиги 60 сантиметрге джетеди. Чапыракълары узун зугулдула, чапыракъланы, бутакъланы баш джанларында гоккалары боладыла. Кеслери да чапыракъ къалакъчыкълагъа ушайдыла, терк тюшедиле.

Ётгюр кюндюш кёкен аралада, къургъакъ, тик бетледе, ууакъ джаш чегетледе, дуппур тёгерекледе ёседи. Июль-август айлада чагъады, дарманнга баш тамыры, тюб тамыры бла бирге саптагъайы къуу бола башлагъан кёзюуде къазылыб алынады. Кёбюсюне хар юч-тёрт джылда бир кере ёседи, ары дери тёгерек чапыракъ тюб болуб турады. Баш тамыры бла тюб тамыры, ариу тазаланыб, кебдирилиб джыйылады. Ала экиси да адамны ашха ачадыла, ашхынны деменгили этедиле, эски джараны иринлетмейдиле, сууалчанны чыгъарадыла. Илму багъыуда кёбюсюне сары ётгюр кюндюшню хайырландырадыла. Алай а, адамла джашагъан джерлеринде, къаллай тюрлюсю ёсе эсе, аны дарманнга джюрютедиле.
Биринчиси, баш тамырындан, тюб тамырындан да бирча алыб, къатышдырыб, ол къатышмадан 20 граммны бир литр суугъа атыб, 10 такъыйкъаны къайнатыб, сууутуб, кюнюне юч кере 50 миллиграммдан ичигиз.
Экинчиси, ашхынны мыстысы аслам болса, хатху кёберге ёч болса, ич иги джюрюмесе, ётгюр кюндюшню тамырындан, апсуан къабукъдан, айры башны баш тамырындан, сары къурмач баш хансдан, джюрек дармандан 10-шар граммны бир-бирлерине къатышдырыб, ол къатышманы юсюне бир литр таза чагъырны къуюб, кюн тийген терезе тюбге салыб, 21 кюнню тутугъуз. Сора сюзюб, сюзюлмеден экишер уллу шай къашыкъ бла бирни кюн сайын эки кере, эртденбла ашагъынчы эмда джатарыгъызны аллы бла, ичигиз.