Айрыбаш ханс кёбджыллыкъды. Аны баш тамыры джайылыб ёседи, джер бек джумушакъ болмаса, тамыры терен кирмейди, узунлугъу 1-1,5 метрге джетеди, базыкълыгъы 2 миллиметрди. Баш тамыры кёб джиклиди, бууунлуду, ол бууунладан, ууакъ джибчиклеча, тюб тамырчыкъла чыгъадыла.

Баш тамырдан кёб саптагъайла ёседиле. Мийикликлери 15-20 сантиметрге джетеди. Чапыракълары кёзюулю ёседиле, саптагъайыны учлары джитидиле, кеслери да тюрлю-тюрлю тюрсюнлюдюле. Гоккалары тюз ёрге айланыбдыла, хар къылкъысында 5-7 урлугъу болады. Урлугъу кеси да мор бетлиди. Айрыбаш ханс июнь-июль айлада чагъады. Урлугъу сентябрь-октябрь айлада бишеди. Айрыбаш зибилди хансды. Бачхалада тамырын къазыб чыгъарыб, бир джерге джыйыб, кебдириб кюйдюрмесенг хаман джайылыб барлыкъды.
Дарманнга къуру баш тамыры хайырландырылады. Ол да джаз март-апрель неда кюз август-сентябрь айлада къазылыб алынады. Саптагъайы бла тюб тамырлары кесилиб атыладыла, баш тамыры джууулуб, салкъында кебдирилиб джыйылады. Узун баш тамырланы къысха кесерге керекди, ийиси джокъду, татлыракъ татыу этеди. Кеси да бачхалада, сабанлада, джол джанлада, талалада, чегет къыйырлада аслам болады.
Ашхынында, ичегилеринде ауруулары болгъанла, ичи иги джюрюмейин къыйналгъанла, ёт къууугъунда, бюрегинде къуму, ташы болгъанла (миллет айтыу бла къанны да тазалайды)  бу мардада хазырлаб хайырланыгъыз:
къургъакъ баш тамырдан 35-40 граммны алыб, ууакълаб 400 миллилитр къайнагъан суугъа атыб, шайча этиб 10-15 такъыйкъаны тутуб, сууутуб, сюзюб, кюнюне 4-5 кере уллу шай къашыкъ бла ичигиз. Ёт къууугъунда ташы болгъан дагъыда былай этсин:
айрыбашны хансын джай айлада кесиб ариу джуууб, ажымсыз тазалаб, сыгъыб сууун чыгъарыб, ол суудан кюнюне бир кере 100 неда 200 миллилитр ичсин.
Чачырауукъ битген неда чыгъаргъа ёч болса, 40 граммны баш тамырындан алыб, 400 миллилитр сууда къайнатыб, 3-5 такъыйкъаны сууутуб, сюзюб, сюзюлмеден кюнюне 200 миллилитрден 2-3 кере ичигиз.

 
{jcomments}