Сый, махтау да адамгъа кеси алларына келмейдиле. Анга тыйыншлы болур ючюн, адамладан разылыкъ табаргъа керекди. Къочхарланы Роза, Хыбыртланы Абул-Керимни къызы, 50 джылны бир джерде ишлеген адамды. Ол Пристань элде фельдшер-акушер пунктну тамадасыды – джашауун адамланы саулукъларына къайгъырыу бла байламлы этгенди.

Ишни неден да баш салгъан таулу тиширыу бу кюнледе кесини кёзюулю юбилейин белгилегенди. Кече сагъат онекиден атлагъанлай, аны сюйген адамла, аланы уа учу-къыйыры джокъду, анга телефон бла сёлешиб, алгъышлаб тебрегендиле. Сёзсюз да, аны биринчи алгъышлагъан Эресей Федерацияны Джазыучуларыны союзуну члени Фархад Исламов (Фёдор Губарев) болгъанды.

- Кече ортасын бек ашыгъыб сакъладым. Ёмюрде заман алай акъырын бармагъанды ол кечеча, - дейди Фархад. – Мен Роза тенгими, таулу эгечими туугъан кюню бла алгъышлагъанладан эм биринчи болургъа излеген эдим. Муратыма да джетдим. Кече сагъат онекиден атламагъа къоюб, мен анга телефон бла сёлешдим. Джукълаб тургъанлай, уятдым эсе, кечмеклик бер, дедим. «Мен эшикден бусагъатда киргенме юйюме. Ауругъанны «Терк болушлукъну» машинасы бла республикан больницагъа элтиб келгенме», - деди меннге Роза.

Алайды, Розагъа не кече-не кюн тангы джокъду. Элде уллу-гитче ауруса да, аны тыйыншлы джерине элтиб, врачланы къолларына тутдургъунчу, юйюне джыйылмайды. Аны ючюн сюедиле Розаны, адамны игилигин ким да игилик бла къайтарыргъа излейди.

Роза, ишине ие кёзден къарагъаны себебли, кёб кърал саугъагъа да ие болгъанды. Айтыргъа, ол совет джыллада «Онунчу бешджыллыкъны айырмасы» деген знак бла саугъаланнганды. Эресей Федерацияны саулукъ сакълаууну махтаулу къуллукъчусуду, Къарачай-Черкес Республиканы саулукъ сакълаууну махтаулу къуллукъчусуду.

- Розагъа иги ишлегени ючюн кесине энчи «Ока» автомобиль да берилгенди. Ол а, аны терезелерине къызыл къачны суратын салыб, «Терк болушлукъну» машинасына буруб, ауругъанлары болгъанланы район эмда республикан больницалагъа элтиб тургъанды, - дейди школда да, медучилищеде да биргесине окъугъан тенги Черкесланы Рая. – Эртденбла Розаны туугъан кюню бла алгъышлайым деб баргъан эдим да, аны алгъышлаб асыры кёб адам сёлешгенден ушакъ этерча да болалмагъанма – бири сёлешиб бошаргъа бири сёлешиб ингирге джетдиле.

Роза ишине толу берилгени бла да къалмай, халал джюрекли, ачыкъ адам болгъаны бла адамланы кесине, мукъладисча, тартады. Игилик этиуню кесине баш джорукъ этиб бошагъанды.

- Мен ауругъан да этиб, юйдегим бла да таб болмай, кёб бармай ёллюк болурма, барайым да Пристанда сабийликден тенглериме тюбеген да этейим, тансыгъымы да алайым деб, Ставрополдан Пристаннга салыб келген эдим, - деб эсине тюшюреди Фархад Исламов. – Кимге барлыкъ эдим, айхай да, школ джылларыбызда бизге гуждар болуб, барыбызны да ызындан тизиб айланнган Къочхарланы Розагъа келдим. «Мен ёлюрюмю аллы бла сабий тенглериме ахыр саламымы берирге келгенме», - дедим. Ол, эрлай классыбызда окъугъанланы джыйды. Ала барысы да меннге кёл бердиле, къол узатдыла. Мен ауруууму унутдум, джангыдан джашаугъа бет бурдум. Асыры разы болгъандан тенглериме назмула джазыб башладым, биз ыйыкъда бир кере дегенча бирге джыйылыб тебредик. Бюгюнлюкде мени пристанчы тенглерими болушлукълары бла талай китабым да чыкъгъанды. Алагъа асыры разы болгъандан, асыры сюйгенден Аллахха ийнаныб да башладым. Энди диннге къайтханма, муслиман болгъанма. Ислам диннге эмда Аллахха атаб, 600-ден аслам назму джазгъанма.

- Джашау сынамды, - дейди Роза. – Фархад Исламов да бизге сынаугъа берилгенди. Аны инджилиб тургъан джюрегин джапсарыб, анга джашаргъа джангыдан кюч бергенди мени акъылман къарачай миллетим. Мен ол затха бек къууанама. Бизни халкъдан халал, джумушакъ, джазыкъсынмакълыгъы болгъан халкъ болмаз дунияда, деб акъылым алайды. Биз, аны бла Пристанда бирге окъугъанла, анга иги болгъаныбыз ючюн, ол да бизни миллетибизге назму халда дунияны ариуун айтады. Ёлсем да, мени муслиман адет бла Пристанда асырарсыз, деб осият этгенди.

Розаны бош заманы джокъду. Кърал ишин да эте тургъанлай, джамагъат джумушла бла кюреширге да къолундан келеди. Айтыргъа, ол Николаевкада эл Советни халкъ контролюну эмда тиширыу советини председатели болуб тургъанды. Къобан районда тиширыу советни председателини орунбасары да болгъанды. Не джумушну къолгъа алса да, аны джик-джигине дери джетдиргинчи  тынгы табмагъанды.

 

«Бир-бирибизни  сюейик»

Къочхарланы Роза Къобан районда белгили тиширыуланы бириди. Ол Къарачай-Черкесияны область Советини депутаты, кетген ёмюрню 90-чы джылларында Къарачай-Черкес Республиканы Халкъ Джыйылыууну (Парламентини) депутаты болуб да сайланнганды. Аллында Николаевка эл Советни, бусагъатда уа муниципал къуралышны депутаты болуб тургъанлы 45 джыл болады. Аны Ставрополь крайда тиширыуланы слётуна делегат этиб да джибергендиле.

«Игини игилиги джугъар» дегенлей, Роза кесини джашау джолу бла адамлагъа игилик этерге юретеди – аны кёбле балаларына юлгюге тутадыла.

- Мен ишлегенли бери ненча сабий туугъанын да айтайым, - дейди ол. – Ала 700-ге джууукъ боладыла. Мен алагъа бек къууанама, сабийлерибизни андан да кёб эт деб, Аллахдан тилегенлей турама. Сабийле мёлеклечадыла – адамны джюрегине мамырлыкъ, насыб, тазалыкъ орнатадыла.

Роза кёб тюрлю дараджалы Хурмет грамоталагъа, белгилеге, Бюсюреу къагъытлагъа ие болгъанды. Быйыл Тиширыуланы халкъла арасы кюнюне аталгъан байрамда Къарачай-Черкес Республиканы Башчысы анга кесини Бюсюреу къагъытын бергенди.

Роза атасы Абул-Керимни иги танымайды – ол эртде ёлгенди. Анасы уа, Сапра (Ёзденланы къыз), керти да аламат тиширыу болгъанды. Ол Розагъа миллетибизни ашхы адетлерин сингдиргенди, миллетге джарар ючюн, не кече-не кюн демей, ёрге туруб къал, деб юретгенди. Аны айтханындан чыкъмагъан Розаны тенглерини учу-къыйыры джокъду. Айтыргъа, Розагъа 70 джыл толгъан кюн аны сюйген тенги Дураланы Тамара узакъда болгъанды. Роза, Тамара тогъуз-он кюнден алгъа келлик болмаз, деб тургъанды.

- Розаны туугъан кюнюне келалмай къалсам, кесими кечаллыкъ тюл эдим, - дейди Тамара. – Насыбха, бусагъатда самолёт не узакъдан да келтиреди. Алайды да, ингир алагъа мен Къарачай-Черкесиягъа джыйылыб, тенглерим бла бирге Розаны алгъышларгъа мадар табдым. Роза бизни сюйген тенгибизди, биз анга насыб, узакъ ёмюр теджейбиз, джашауу рахатлыкъ бла мамырлыкъгъа бёленсин, дейбиз.

Розаны туугъан кюнюнде аны бла бирде тургъан эгечлери, къарнашлары, аладан туугъанла, джыйылыб, Розаны хапары да болмай тургъанлай уллу къууанч этгендиле, ала ары Розаны, аны тенглерин, ол сыйлагъан адамланы да чакъыргъандыла.

- Розаны биз айырыб бек сюебиз, нек десегиз, ол миллет ючюн джашагъан адамды. Биз, джууукъла, барыбыз да, аны бла ёхтемленебиз. Къарачай халкъгъа туугъан хар къыз сабий да аныча сыйлы, миллетге джарагъан адам болсун, - дейди Ёзденланы Лариса. – Биз аны, кеси да билмегенлей, анга аталгъан уллу байрамгъа чакъыргъанбыз. Ол барыбызгъа да бек разы болгъанды.

Ол байрамда мен да, бу статьяны автору, бар эдим. Розагъа багъышланнган байрамда аны бютеу къысха джууукълары, къартдан джашха дери бар эдиле. Аланы бири Николаевкада орта школну директору Ёзденланы Азрет-Алий эди.

- Энди, тюзюн айтсакъ, биз билиб, Розадан сора иги ишлегени ючюн, «Ока» машина берилген адам барды деб билмейбиз. Розагъа кесинг энчи хайырлан деб, берилген эди ол машина. Роза, аны «Терк болушлукъну» машинасы этиб, ауругъанланы джюрютюб башлады. Биз анга сейирсинмедик, нек десегиз, биле эдик миллетден джугъун къызгъанмагъанын, - дейди Ёзденланы Азрет-Алий. - Айхай да, быллай халал, огъурлу эгечибизни сюйген да, сыйлагъан да этебиз.

Розаны джангыз джашы Рауф баш окъуу билим алгъанды, бусагъатда табышлылыкъ иш бла кюрешеди. Роза аны ишден къоркъмагъан джаш этиб ёсдюргенди.

- Мени халкъым дунияда эм ариу, эм иги халкъды. Аны халаллыгъы, чомартлыгъы, къонакъбайлыкъ эте билгени юлгюге айтылырчады. Миллетибиз кёрмеген къыйынлыкъ къалмагъанды – таурухлу джерибизден къум тюзлеге атылыб, сабийлерибиз, къартларыбыз къырылыб, ахырат азабыбызны чегиб бошагъанбыз, - дейди Роза. – Мен айтырыкъ: бир-бирибиз бла кюрешмейик, бир-бирибизни сюейик. Зарлыкъны къатыбызгъа джууукъ къоймайыкъ. Биз кеси кесибизге зарланмайыкъ, бир-бирибизни абындырмайыкъ. Бюгюн бизни аллыбызда сюелген джашха – Къарачай-Черкес Республиканы Башчысы Темрезланы Рашидге - сый берейик, сау бол, дей билейик. «Гаккыда тюк излегенча» этмейик. Джаш эсе да, ол этгенни бир башчы да эталмагъанды. Республика бир уллу къурулушха бурулгъанды – шахарлада, элледе школла, сабий садла, спорт мекямла, больницала, джолла, маданият юйле ишленедиле. Сабийлерин садха элтир ючюн, адамла джылла бла сакъламайдыла. Темрезланы Рашид саулай къралгъа белгили онглу, сыйлы адамыбызды, анга къууана билейик. Аны къайгъырыуу бла кёб болмай Николаевканы «Терк болушлукъ» бёлюмюне неси да джарашхан джангы машина берилгенди. Темрез улу медицинагъа уллу эс бёледи, багъыу учреждениелени джангы оборудование бла баджарыуну баш ишге санайды. Аны бла бирге джолларыбызгъа да къаратханды, джарашдыртханды.

Алайды да, биз, Пристанны джамагъаты, анга бек ышанабыз. Бизни элибизге школ ишлерге керек болуб турады. Аллах айтса, Къарачай-Черкес Республиканы Башчысы ол ишни да къолгъа алыр, деб умутлубуз.

Розагъа «элни анасы» дейдиле. Джюрегини тазалыгъы, уллу адамлыгъы бла ие болгъанды ол атха таулу тиширыу. Ол, адамланы бек сюйгени ючюн, кесин къартлыкъгъа хорлатырыкъ тюлдю, ол себебден сюйген ишинде, мында ары да кёб джылланы ишлерикди. Анга энтда джашауда кёб сый, махтау да берилликдиле. Гурт тауукъ балаларын къанат тюбюне джыйгъанча, элине къайгъырыу танытыб, аны не тукъум джарсыууна да къайгъыра билген таулу анагъа, муратларынга джет, адамларынгдан, миллетингден да къууаныб, узакъ къартлыкъгъа дери джаша, дейбиз эмда бу назму тизгинлени анга саугъа этебиз.

 

«Элни анасы» Къочхарланы Розагъа

Алтындан да багъалыса

Сен джашагъан элинге,

Пристанны джулдузуса,

Дерим келеди сеннге.

 

«Элни анасы» деген атха

Толу ие болгъанса,

Кёб адамгъа сен, кечикмей,

Тюз диагноз салгъанса.

 

Джер джюзюню дохтурлары,

Сенлей джан аурутсала,

Ауруу, кесин эрке этиб,

Турмазед мухур сала.

 

Сен элинги башдан аякъ

Джокълайса хар адамын,

Джангы туугъан сабийге да

Алгъыш болад саламынг.

 

Джамагъатны хар ишине

Заман табыб джетесе,

Депутатла кенгешселе,

Сен таб оноу этесе.

 

Оноуунга тынгылайла,

Мийик кёрюб сыйынгы,

Сеннге киши берлик тюлдю

Паспортдагъы джылынгы.

 

Эки кёзюнг нюр тёгеди,

Джылыу бере ёзеннге,

Роза, сенден халал инсан

Аз тууады, билгеннге.

 

Тенглеринги бирикдириб,

Ариу джолну элтесе,

Къыйын кюнде болушлукъгъа

Къуш учханлай джетесе.

Игилени-ашхыланы –

Тамгъалары юсюнгде,

Роза, къыйынлыкъ, бушуу да

Сынама ёмюрюнгде.

 

Алгъа барсын сени чархынг,

Чырмау болмай джолунгда,

Туудукъларынг олтурсунла

Сени сыйлы орнунгда.

 

Джылланы да сансыз этиб,

Атла узакъ ёмюрню,

Адамлыгъынг хорларыкъды

Джер юсюнде ёлюмню.

 

ТАРИЭЛЬ Дина.