Ючкекенде Къамиш Къулакъ тийреде 11-чи номерли 9-джыллыкъ школну мекямы тарлыкъ этгени амалтын аны орнуна джангы мекям ишлеуню юсюнден сёз бу арт джыллада джюрюр ючюн къалмай эди.

Тарлыкъ этмей да къалай къаллыкъ эди ол? 1926-чы джыл ишлениб, хайырланыугъа берилген эди. Аны кърал ишлемеген эди. Ючкекен элде джашагъанла, кими ат арбасын, кими ёгюз арбасын джегиб, таш-агъач ташыб, сюеген эдиле школну мекямын. Ал джыллада ол ал башланнган школ эди. Артдан 7-джыллыкъ, 9-джыллыкъ школ болгъан эди. Мында окъугъан сохтала, 9 классны бошасала, андан ары школда окъургъа излеселе да, мадарлары болмай, школ джашауну къоюб, училищелеге, техникумлагъа кетиб къалыучан эдиле. Ючкекенде башха орта школла кёбдюле, аланы бирине джюрюмей, орта усталыкъ берген окъуу заведениелеге нек барыб тургъандыла ала деген соруу да чыгъады былайда. Тогъуз джылны бир школда окъуб, эки джылны башха школлагъа юреналмай, кириб тургъандыла Гитче Къарачай районда эмда анга джууукъ орналгъан шахарлада окъуу заведениелеге.

Сохталаны джарсыуларын ата-анала, районну тамадалары ангылаб, Къамиш Къулакъ тийреде бюгюннгю заманны излемене келишген школ ишленирге кереклисин кёб джылланы билдириб турсала да республиканы тамадаларына, ачханы джокълугъун баш чурумгъа санаб, тилеклерин къабыл этмей къоюучан эдиле. КъЧР-ни Башчысы Темрезланы Рашид болгъанында, Къамиш Къулакъ тийреде джашагъанланы тилеклерин, джарсыуларын Гитче Къарачай районну администрациясыны башчысы Байрамукъланы Пахатны джашы Рамазан Темрез улугъа билдиргенинде, джангы школну мекямыны къурулушу кёбге да созулмай башланнган эди. Эки джыл да турмай ол хайырланыугъа берилиб, Къамиш Къулакъ тийреде джашагъанланы сабийлери аламат мекямны джарыкъ классларында окъуб башлагъан эдиле.

«Энди джангы школну мекямы ишленди. Эски школну мекямын не этебиз деген соруу кёблени эслерин бёлген эди». Бир къауумланы айтханларына кёре, ташдан ишленнген алаша мекямчыкъ, ол а Ючкекен элни эм мийик джеринде ишленнгени амалтын, узакъдан кёрюнюб, джангы ишленнген школну талай этажлы мекямын эрши кёргюзюб турлукъду. Аны чачыб къояргъа керекди. «Бу тарихли мекямды. Совет властны биринчи джылларында къарт аталарыбыз ишлегендиле. Ол бизни кёз туурабызда турурча, эсибизде сакъланырча этер ючюн муну музей этерге тыйыншлыды», деучен эдиле бирси къауумла. Эм ахырында экинчи къауум айтханны тюзге санадыла да, аны музей этерге оноулашдыла.

Джылдан аслам заманны кюрешдиле аны музей этерге. Иш къурамлы барыр ючюн директор да сайланды. Алай бла «Рум-Къала» тарих-краеведение музей аралыкъны директору Хубийланы Баталбийни джашы Алий болду. Къысха заманны ичине мекямны тышын, ичин да таб джарашдыртды. Музейни джарашдырыугъа Гитче Къарачай районда, аны тышында джашагъан табышлылыкъ ишле бла кюрешгенлени арасында тири къошулгъанла да болдула. Сёз ючюн, Ёзденланы Алий, Къулчаланы Исса, Ёзденланы Умар, Тамбийланы Ливан, Чотчаланы Расул, Хубийланы Зухра, Байрамукъланы Ахмат бла аны къызы Тамара, Эрикгенланы Умар къолларындан келгенлерича ачха бла болушдула. Бютеулей да бир миллиондан аслам сом джыйылды. Бюгюнлюкде музейни хар заты да толусу бла джарашыб бошалмагъанды. Бара баргъан заманда, ачха табылгъанына кёре, хар неси да тыйыншлы дараджагъа джетерикди.

Бюгюн а, башхача айтсакъ, аууз-герги (октябрь) айны 22-де «Рум-Къала» тарих-краеведение музей аралыкъны ачылгъанына аталыб къууанч джыйылыу болду. Джыйылыугъа къуру гитчекъарачайчыла келиб къалмагъан эдиле. Черкесскеден, Нарсанадан, дагъыда башха шахарла бла элледен къонакъда да келген эдиле. Джыйылыу 12 сагъатда ачылды. Аны Гитче Къарачай районну администрациясыны башчысыны заместители Гналаны Асият бла музейни директору Хубийланы Алий бардырдыла. Эм алгъа сёз Гитче Къарачай районну администрациясыны башчысы Байрамукъланы Рамазаннга берилди. Ол былай айтды:

- Багъалы шохларыбыз, джердешлерибиз, къонакъларыбыз. Бюгюн бизни - гитчекъарачайчыланы - къууанчлары уллуду: «Рум-Къала» тарих-краеведение музей аралыкъны ачабыз. 1926-чы джыл ишленнген школну мекямын, аны орнуна джангы кёб этажлы мекям ишленнгенинде, «Рум-Къала» музей этерге деб, 2016-чы джылны аягъы сюреминде бегим алгъан эдик. Биз аны бир кесек заманны ичине чачыб да къоярыкъ эдик. Алай а чачмадыкъ. Тарих магъанасы болгъан мекямны сакъларгъа изледик. Бу мекямны сакълауда, аны музей этиуде КъЧР-ни Башчысы Темрезланы Рашидни да уллу къыйыны барды. Къысха заманны ичинде Къамиш Къулакъда 11-чи номерли орта школгъа мекям ишлетиб, эски мекямны музей этигиз, деб къойгъан эди. Кесигиз билгенигизча, келлик заман бла озгъан заман бир-бирлери бла къысха байламлыдыла. Озгъан заманлада этилген, ишленнген затланы оюб, къурутуб барсакъ, келлик заманлада уллу магъаналары болгъан затланы джашаугъа сингдираллыкъ тюлбюз. Ол себебден, бу эки заманны бир-биринден айырмазгъа керекбиз.

«Рум-Къала» тарих-краеведение музей аралыкъ къарачай халкъны маданият, тарих, фольклор байлыкъларын сакъларгъа себеблик этерикди. Бизни гитче джуртубузну тарихин сакълагъан бла, билген бла къалмай, биз – тамада къауум джаш тёлю аны сюерча, анга керти болурча этерге керекбиз. Дунияны башында джуртунгдан багъалы зат джокъду. «Киши джуртда солтан болгъандан эсе, кесими джуртумда олтан болайым», дегенди бир акъылман. Бу айтыуну кертилигине киши ишекли бола болмаз. Ол себебден, не да этиб, ёсюб келген джаш тёлюбюз джуртун сюерча, аны багъалатырча этерге борчлубуз. Бу музейни 11-чи номерли орта школуну арбазында болгъаны да игиди. Школгъа джюрюген сохтала, кюн сайын дегенча аны экспонатлары бла шагъырей болуб турлукъдула.

«Рум-Къала» тарих-краеведение  музей аралыкъны башчысы КъЧР-ни маданиятыны махтаулу къуллукъчусу Хубийланы Баталбийни джашы Алий маданиятда 30 джылдан асламны ишлегенди. Ол джаны бла сынамы уллуду. Музейни къурауда аны уллу къыйыны барды. Мындан ары музейни ишин къурамлы бардырыр, деб ышанабыз. Бюгюн а, барыгъызны да музейни ачылгъаны бла алгъышлайма. Огъур бла ачылсын ол!

- Бюгюн 11-чи номерли школну арбазына уллу, гитче да джыйылгъанды, - дейди Гитче Къарачай районда Къартланы советини тамадасы Хубийланы Гитче. – Барыбыз да «Рум-Къала» тарих-краеведение музей аралыкъны ачылгъанына джыйылгъанбыз. Бюгюннгю кюн гитчекъарачайчыланы эслеринде ёмюрлюкге къаллыкъды. Нек десегиз, музейге салыннган экспонатла озгъан эмда бюгюннгю заманланы юсюнден хапар айтханлай турлукъдула. Музейни ачылгъанына бек къууаннганма. Энди, ким да болсун, музейни ёсюмюне кесини юлюшюн къошаргъа керекди. Башхача айтсам, буруннгу заманладан къалгъан затларын, аланы къайда болса да бир таша джерде асыраб, сакълаб турмай, музейге келтириб берирге борчлубуз. Гитче Къарачай районну администрациясыны башчысы Байрамукъланы Пахатны джашы Рамазан айтханча, ол огъур бла ачылсын…

Музейни ачылыууна аталгъан джыйылыуда башхала да сёлешдиле. Хар сёлешген джангы ачылгъан музейни къарачай халкъны джашауунда уллу магъанасы болгъанын чертди…

 КЪОБАНЛАНЫ Махмут.

 
{jcomments}