Чомаланы Джатдайны джашы Юсюп 1920-чы джыл Огъары Тебердиде туугъанды. Эл школда тёрт классны окъугъанды. ВКП(б)-гъа членнге кандидат болуб тургъанлай 1939-чу джыл аскерде къуллукъ этерге чакъырылгъанды. Уллу Ата джурт къазауат ачылгъан кёзюуде Юсюп къралыбызны Кюнбатыш чеклеринде болгъанды. Беларусь Республиканы миллет архивинден алыннган документлеге кёре Чома улу 1942-чи джыл арттотур (апрель) айны 20-дан 1944-чю джыл элия (июль) айгъа дери Минск областда партизан бёлекни, артда «Беларусь», кечирек а «За Родину!» деген партизан отрядлада уруш этгенди. Андан сора «Беларусь» деген бригаданы къурамында болгъанды, кеси да биринчи тюз партизан, кёб турмай бёлюмню командири, андан сора взводну командири болуб джау бла къазауат этгенди.
Сауут-саба бла уста хайырлана, таб, къурамлы башчылыкъ эте билиуню, джигит сермешиуню юлгюлерин кёргюзюб тургъанды. Сёз ючюн, 1942-чи джыл хычаман (май) айны 9-да Кличевск районну Суша деген элини къатында, талай сагъатны миномётладан эмда тобладан от джаудуруб уллу сермешиу баргъанды. Чома улуну бёлеги оннга джууукъ фашистни къырады. Алай бла алгъа уруб келе тургъан джауну аллын тыйгъанды. Ол джылны къыркъар (август) айында уа партизан отряд Белизина суудан Брода элге ётген заманда да литвачы фашист карателлеге тюбеб къалады да, алайда да кючлю къазауат этеди. Ётгюр таулу ол сермешиуде да 7 немец солдатны ёлтюреди. Ол кюн партизанладан бир къоранч да болмагъанды.
Дагъыда Чома улуну ётгюр партизан бёлеги 1942-чи джыл аууз-герги (октябрь) айны 3-де Холопеничи районну Жартайка элинде гитлерчилени бетджанларына чабыуул этгенди. Алайда хатерсиз уруш баргъанды. Юсюп пулемётундан джаугъа окъла къуюб, бешисин къурутханды.
Къоруулау министерствону Ара архивинде Чомаланы Юсюпню дагъыда бир джигитлигине шагъатлыкъ этген документле бардыла. Алада джазылгъандан, 1943-чю джыл къыркъар (август) айны 29-дан 1943-чю джылны абыстол (ноябрь) айыны 22-не дери кёзюуде Чома улу башчылыкъ этген партизан бёлек немец эшелонлагъа эмда гарнизонлагъа чабыуул этгенлей тургъанды. Аллай кёзюулени биринде Юсюп кесин тамам ётгюрча танытханды. Аны башчылыгъы бла партизан бёлек джауну 2 паровозу бла 4 вагонун атылтханды, 11 фашистни ёлтюргенди, 6 аскерчини да джаралы этгенди. Андан сора арадан кесек заман озуб, ол джыл эндреуюк (декабрь) айны 20-да Боровая элни къатында партизанла фашистлени баргъан джолларын кесиб, уруш этиб бир кесек заманны тыйыб тургъандыла. Кеслери да немец аскерчиледен 5 адамны къурутхандыла, бирин да джаралы этгендиле.
Ётгюр партизанны уруш джолунда быллай джетишимлери кёб болгъандыла. 1944-чю джыл арттотур (апрель) айны 15-де Чомаланы Юсюп танкалагъа къаршчы тоб бла (ПТР) джау эшелонну атылтханды, 2 паровозун чотдан чыгъаргъанды. Былайда дагъыда Чома улуну бир батырлыкъ шартын чертерге тыйыншлыды. Ол немец бетджаннга таша кириб, анда фашистлеге къуллукъ этген сатлыкъланы – палицайланы - да талайын къурутханды. Алай бла Чома улу къуллукъ этген партизан бёлек 1944-чю джылны никкол (июнь) айына дери гитлерчиле бла уруш этген заманны ичинде бютеулей 270 фашистни къыргъанды, джауну 300 адамын да джесирге алгъанды. Кесини ишин толу билгени ючюн болур эди, андан сора уста партизаннга – Чома улугъа - «Къара киштик» деб атагъандыла.
«За Родину» атлы партизан отрядны командири П.Н.Гончаров Юсюпню ёлюмден къоркъмагъан аслан кёллю адам болгъаныны эмда Джигит атха теджелгенини юсюнден былай джазады: «…Чомаев Ю.Д. в годы войны с фашистскими захватчиками проявил множество героических подвигов, он вырос с рядового пулемётчика до командира взвода нашего отряда. Он в бою был всегда смелым, храбрым, воодушевлял партизан на подвиги, пользовался заслуженным авторитетом среди партизан и населением нашей партизанской зоны.
...Его хорошо знали в гарнизонах фашистов в м. Шаун и Руденск. Он несколько раз проникал в расположение гарнизона и уничтожал предателей Родины – полицаев… Чомаев Ю.Д. неоднократно представлялся к правительственным наградам, но награждался с большими ограничениями по неизвестным мне причинам и звания Героя СССР…».
Артда, Уллу Ата джурт къазауат бошалгъандан сора, кесини эсге тюшюрюулеринде П.Н.Гончаров бизни джердешлерибизни юсюнден дагъыда былай джазады: «…Теперь, спустя почти 50 лет, я вспоминаю, как героически дрались Чомаев Юсуф и его земляк Саша Крымшамхалов. Оба они участвовали в боевой операции по освобождению Белоруссии под кодовым наименованием «Багратион». Это было 1 июля 1944г. при освобождении райцентра Минской области – Руденска. Командование партизанского отряда «За Родину» и бригады «Беларусь» представляло Крымшамхалова Александра (Шукур) и Чомаева Юсуфа к высшей боевой награде – званию Героя Советского Союза, но наградные материалы, посланные нами, по неизвестным нам причинам не прошли…». Бу джазылгъан къагъытлагъа дагъыда партизан отрядны комиссары А.Д.Белогорцев да шагъатлыкъ этгенди.
Урушлада ётгюрлюгю ючюн тамада сержант Чомаланы Юсюп Къызыл Джулдузну ордени, Ата Джурт къазауатны орденлери бла, бютеулей да 8 кърал саугъа бла саугъаланнганды.
Къазауат бошалгъандан сора 1946-чы джыл ол кесини адамлары болгъан къум тюзлю джуртлагъа джолун тутуб кетгенди. Юсюп Къыргъызияда адамларын излеб табады. Анда Хубийланы Ахлауну къызы Лейла бла джазыуун бир этеди. Ала тёрт джаш бла эки къызны ёсдюргендиле. Туугъан джуртуна, Огъары Тебердиге, адамлары бла бирге къайтханды. Къазауатны къыйын кёзюулеринде сыйын сакълаб, сынамланы тыйыншлы ётген Юсюп мында да башын урунуугъа атыб, атын махтау бла айтдыргъанды. Ётгюр фронтчу Чома улу 1993-чю джыл къыркъар (август) айны 1-де ауушханды. Алтын Джулдузгъа ие болалмай къалса да, ол миллетини джюрегинде ёмюрлюкге джашарыкъды, Джигитлени кёгюнде джукъланмазлыкъ джулдузлай турлукъду.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
{jcomments}
