Республиканы белгили адамларыны бири Айбазланы Юсуфну джашы Солтаннга бу кюнледе 70 джыл толду.

Къарачай-Черкесияда  аны кёбле таныйдыла,  атын эшитмеген а хазна болмаз. Аллай адамла бла миллет теренирек  шагъырей болургъа излеученди. Тюзю, Солтанны  юсюнден кёбчюлюк информацияда  джазыла тургъанды.  Алай болса да аны  джашауундан, ишинден, чыгъармачылыкъ фахмусундан бир къауум затланы эсигизге салайыкъ.

Айбаз улу 1949-чу джыл  Къыргъызстанны Ленинполь районунда Водное элде туугъанды. Алайда билимге  биринчи атламла этиб, орта школну  джуртубузгъа  къайтхандан сора, Джангы Джёгетейде 1966-чы джыл бошагъанды.

1968-чи джыл ол Москвада бютеу дуниягъа белгили архитектура институтха киреди. Аны джетишимли бошаб, 1974-чю джыл, Къарачайда биринчи профессионал архитектор болуб къайтады. Институтну дипломун алыб келген  джашны, джаш адам болгъанына да къарамай, Джёгетей Аягъы районну баш архитектору этиб саладыла. Солтан да къаджыкъмай кюрешеди. Институтда устазлары, дуниягъа белгили уллу архитекторла - Крицкий, Бунин, Барщ, Бархин - берген билимни ол ишинде хайырландырады. Кеси башчы болуб, Джёгетей Аягъыны генпланын этдиртеди. Анга кёре шахарны  ишлеуню бардырады, аралыгъын тюрлендиреди, айбат тюрсюн бердиртеди, орамларын кенгертеди.

Аны проектлери бла Джёгетей Аягъында «Хитрый рынок» деген тийреде уллу межгит ишленеди. Дагъыда  межгитле Сары-Тюз, Эски Джёгетей элледе салынадыла. Районда ишлей тургъанлай, Черкесск шахарда ара межгитни проект салыуну конкурсуна къошулады. Конкурсда биринчи орунну алады. Солтанны проекти бла Черкесск шахарны  «Водоканал» джанында уллу межгит ишлениб башланады. Уллу Ата джурт къазауатда  джан берген джердешлерибизге салыннган эсгертмелени ишлеуге да тыйыншлы юлюш къошады. 1977-чи джыл Джёгетей Аягъы шахарны ара паркында, саулай къралгъа белгили скульптор Роберман бла бирге,  мийиклиги 17 метр болгъан эсгертмени этеди. 1988-чи джыл аны къатында,  Айбаз улу салгъан проектлеге кёре, Совет Союзну, Эресей Федерацияны Джигитлерине бюстла салынадыла, къазауатдан къайтмай къалгъан джердешлеге тукъумлары мермер ташда джазылгъан джангы композиция къурайды. Андан сора да Айбаз улу Сары-Тюз, Кубина элледе, Красногорка станседе салыннган эсгертмелени авторуду. Ол аланы белгили суратчы  Ёзденланы Пилял бла бирге  этгенди. Важное элни  къабырларында  партизан отрядны комиссары  Эрикген улугъа салыннган эсгертме да аланыкъыды.

 Бу ишлери архитектура бла шахар къурулушну ёсюмюне уллу юлюш къошханы ючюн республиканы башчысыны указы бла Айбаз улугъа  1999-чу джыл «Къарачай-Черкес Республиканы Махтаулу архитектору» деген  сыйлы ат бериледи. 

Чыгъармачылыкъ ишлерини тамалында 1989-чу джыл СССР-ни Архитекторларыны союзуна членнге аладыла.

Ол джыл огъуна Айбаз улу КъЧР-ни баш архитектору къуллукъгъа айырыу конкурсха къошулады. Талай архитекторну ичинде биринчи орунну алады. Алай бла алтотур айда (март) Къарачай-Черкесияны баш архитектору, КъЧР-ни архитектура, къурулуш эмда ЖКХ министрини орунбасары къуллукълагъа саладыла. Алай бла Солтанны бойнуна уллу, джууаблы джумушла тюшедиле. Ол саулай республиканы шахарларыны, эллерини къурулуш ишлерине, адамлагъа таблыкъ келирча ёсюмюне джууаблы болады. Аны ючюн заманын, билимин, усталыгъын аямай кюрешиб башлайды.

Республикада архитектура бла шахар къурулушну ёсюмюню баш джорукъларыны программасын  джарашдырыб, аны Правительствода къабыл этдиреди. Ызы бла министерствода архитектура бла шахар къурулушну джумушларына къарагъан эки  бёлюм къурайды. Шахарла бла эллени  генпланла бла баджарыуну программасын джарашдырыб, аны Правительствода бегитдиреди. Республиканы шахар къурулушуну ёсюмюн  белгилеген законну къурайды. Правительство бла  Халкъ Джыйылыу (Парламент) аны къабыл этедиле.

 Архитекторланы  усталыкъларын ёсдюрюр муратда, ол архитектура проектлени кёрмючлерин къураб башлайды. Биринчи, 2000-чи джыл, «Энчи юй» деген аты бла кёрмючню  КъЧР-ни ара музейинде ачады. Анга  миллет сейир болуб келеди. Кёрмючлени республиканы архитектурасын ёсдюрюуде уллу магъаналары  болгъанын джамагъатха баям этеди. Айбаз улу тюрлю- тюрлю санагъатланы объектлеринден   къуралгъан кёрмючлени джыл сайын аууз-герги (октябрь) айда къураб башлайды. Этилген иш  республикада архитектураны кючюн да, магъанасын да кёлтюрюрге уллу себеб болгъаны бла къалмай, 2006-чы джыл республиканы архитектурадан, шахар къурулушдан объектлерини экспозициясы Москвада джыл сайын бардырылгъан  архитектураны Халкъла арасы фестивалына - «Зодчество 2006» - къошулургъа  биринчи кере амал чыгъады. Республиканы экспозициясы ол фестивалгъа къошулгъан да этеди. Андан алгъа, 2005-чи джыл, Къарачай шахарда  Айбаз улуну проекти бла ишлениб бошалгъан къарачай миллетни кёчгюнчюлюгюне аталгъан эсгертмени проектини экспозициясы, Эресейни Архитекторларыны союзуну, Эресейни Архитектура бла къурулуш ишлерини академиясыны теджегенлери бла,  Москвада «Зодчество 2005» фестивалгъа къошулады.

Фестивалда баргъан конкурсда Къарачайны сюргюнюне аталгъан эсгертмени экспозициясын бек багъалатадыла. Анга алтын диплом бериледи.

Чертерге излегенибиз, жюри ишине къарагъан заманында, алтын дипломгъа тыйыншлыгъа эки проектни экспозициясын санагъанды: Къарачайны кёчгюнчюлюгюне аталгъан эсгертмени эмда Къазахстанны ара шахары Астанада миллет президент паркны проектин.  Эки проект бир-бирлерине  базман болуб, бой бермегенлери амалтын, жюри экисине да бирча алтын дипломла бергенди.

Бу болумгъа сейир болуб проектлеге ол кёзюуде фестивалда къонакъда болгъан Архитекторланы халкъла арасы союзуну президенти  Стойлов (Болгария) да келиб къарагъан эди.

Аны бла да къалмай, ол джыл огъуна эсгертмени проекти  Ага  Ханны бютеудуния ёчюне теджеледи (Женева). Аны фондуна да киреди.

Солтан 2007-чи джыл «Зодчество 2007» фестивалны жюрисини члени да болады. Аны бла да къалмай, ол фестивалны иши бошалгъан кёзюуде жюрини атындан хорлагъанлагъа ёчле да береди.

Солтан Архитекторланы союзуну «Кентавр» деген саугъасыны лауреатыды. Шимал Кавказны Архитектура обществосуну биринчи фестивалында анга «Къарнашла Бернардацци» деген медалны диплому  берилгенди.

Айбазланы Солтанны адабиятда баджаргъан ишлерини юсюнден айтмай къойсакъ, хапарыбыз толу боллукъ тюлдю. Ол гитчелигинден да суратлау китабланы окъургъа бек сюйгенди, кеси да джазаргъа тырмашыб келгенди. Алтмышынчы джылладан бери уа чыгъармалары басмаланыб турадыла. Сёз ючюн, «Излем», «Махар» дагъыда башха джыйым китаблада, Нальчикде чыкъгъан «Минги Тау» журналда кёбчюлюк хапарларын окъугъанды. Повестле бла новеллаладан къуралгъан «Акъ къаяла» деген энчи китабына окъуучула джылы тюбегендиле. Энтда аллай бир проза китабны къол джазмасын бошайды. Айбаз улу республикада эм иги прозаиклени бириди. Былтыр аны Эресейни Джазыучуларыны союзуна членнге алгъанлары бу айтханыбызгъа шагъатды.

Бюгюн  Солтанны юбилейи бла алгъышлай, мындан ары да ишинде джетишимли болурун Аллахдан тилей, окъуучула джангы чыгъармаларын сакълагъанларын да билдире, узакъ ёмюр, саулукъ-эсенлик, насыб теджейбиз.

АППАЛАНЫ Билял.