Эресей Федерацияны Джазыучуларыны союзуну члени, Къарачай-Черкесияны маданиятыны махтаулу къуллукъчусу, туризм санагъатны ветераны, Къралла арасы палатаны «Знаковая личность» деген медалы бла саугъаланнган Батчаланы Муссаны джашы Альбертге быйыл 80 джыл толгъанды.

А. Батча улу 1938-чи джыл Шам Тебердиде туугъанды.

1941-чи джыл мамыр джашау бузулуб, Уллу Ата джурт къазауат башланады. Арадан эки джыл ётюб, къарачай халкъны туугъан джеринден узакъ киши джуртлагъа кёчюредиле. Батчаланы Муссаны юйюрю Къазахстанны Джамбул областыны Мерке районуну «Хорлам» колхозуна тюшеди. Кёчгюнчюлюкде хал бек къыйын болгъанды.

Ол зарауатлыкъ, артыкълыкъ Альбертни бюгюн-бюгече да эсинден кетмейди. Эркинлик берилиб, 1957-чи джыл къарачай халкъ Ата джуртуна къайтханында, Батчаланы Муссаны юйюрю да туугъан эли Огъары Тебердиге келиб тюшеди. Альберт эки джылдан Къарачай шахарда интернатны окъуб бошайды. Ол джыл огъуна Къарачай шахарда устазла хазырлагъан институтха кириб, 1964-чю джыл аны джетишимли тауусуб, орус тил бла адабиятны, къарачай тил бла адабиятны устазы болады. Таулу джаш Даусузну школунда устаз болуб бир джылны ишлейди. Андан сора аны Теберди шахарда кечеги школну завучу этиб саладыла. Алайда ишлей, сынамын ёсдюре, атын иги бла айтдырады. Аны эслеген тамадала Батча улуну Доммайда ишчилеге кечеги школ ачаргъа иедиле. Биринчи атламла къыйын болсала да, учунмакълыгъы, таукеллиги болгъан джаш уста школну къураб, аны директору болуб, тил бла адабиятдан дерсле бере ишлеб турады. Ол кюндюзгю школда да устазлыкъ ишин бардырады.

Заман бара, тауланы бек сюйген джаш, аны сейирлик джуртун башхала да кесича сюерлерин излейди. Ол себебден туристле бла ишлерге кёчеди. Алагъа Къарачайны табигъатыны ариулугъун кёргюзе, келгенлени джюреклерине былайыны миллетини ашхылыгъын, игилигин, шохлукъгъа, къарнашлыкъгъа кертилигин сингдирирге керек эди. Мийик таулада, кириш къаяланы араларында, тар ёзенледе, буз чыранлада къоркъуусузлукъну сакълагъан да къыйынды. Альберт 1970-чи джыл инструктор болуб джарашады. Джумушун иги тындырады. Арадан заман озуб, аны инструктор-экскурсовод этедиле.

Табигъатны сюйген, аны сейирлик хазнасын терен ангылагъан Батчаланы Альберт, Уллу Ата джурт къазауатны заманында кавказ ауушла ючюн урушла баргъан джерлени кёрюрге келген туристлеге хапар айта, Ленинчи саугъаны лауреаты Николай Грибачёвну Доммайда джазгъан «Темир бёрк» назмусуну тизгинлерин  окъугъанды. Ол чыгъарма былайда Джуртубузну сакълай гитлерчи мурдарла бла урушлада ёлген джигитлени унутмазгъа, мындан ары да къазауат болмаз ючюн кюреширге чакъырады. Алай бла, бери солургъа келген хар бир турист тауланы ариулукъларын кёрюб, зауукъ этгени бла бирге Ата джуртубузну азатлыгъы ючюн джан берген джигитлени юслеринден хапарлы болгъанды. Альберт тауланы кеси сюйгенча башхалагъа да сюйдюре билгенди. 1981-чи джыл аны тамада инструктор къуллукъгъа саладыла. Альберт ол къуллугъун 1998-чи джылгъа дери сый бла толтургъанды.

Оюмлу джаш туризмни кенгертеди, адамлагъа таблыкъла къурай, тауланы къоюнларында маршрутла этиб, туристле кеслерин къалай джюрютюрге кереклилерини юсюнден хапар айтхан китабчыкъла хазырлайды. Алада маршрутлада къоркъуулу-къоркъуусуз джерлени, къалайлада тохтаргъа боллугъун кёргюзеди. Кюн сайын туристлеге ким къайсы маршрутда болгъанын, къалайлагъа барлыгъын айтыб, ангылатыб, 500 туристни маршрутлагъа ашырыб тургъанды. Альберт доммайчыланы, башхаланы да арасында сыйы бла аты айтылгъанлай турады. Кёб тюрлю халкъланы адамлары бла шохлукъ тутханды, бусагъатда да джюрютеди. Батчаланы Альбертни чыгъармачылыкъ иши башындан бир такъыйкъагъа да кетмегенди - джазгъанын къоймагъанды. Джашау джолунда табигъатны ариулугъу анга къарыу-кюч бергенлей, фахмусун джарыкъ этгенлей барады.

Поэт бютеу Совет Союздан, тыш къралладан келген, уллу фахмулары, билимлери болгъан адамла бла тюбешгенлей тургъанды.

Батчаланы Альбертни чыгъармалары республиканы кърал газетлеринде басмаланадыла, радиода бериледиле, телевидениеде окъуладыла.

Аны «Сюймеклик» деген биринчи назмусу 1959-чу джыл чыкъгъанды.

1966-чы джылдан башлаб, бюгюннге дери Альберт дуниягъа белгили Омар Хайямны чыгъармаларын ана тилге кёчюрюб кюрешеди. 1981-чи джыл джазыучу Къагъыйланы Назифа Доммайгъа солургъа барады. Ол кёзюуде Альберт ючджюз рубаи кёчюрюб тургъанды. Къагъыйланы Назифа, Батча улу кёчюрген рубаини алыб кетиб, газетде талайын чыгъарады. Андан сора Альбертни кеси кесине ышанмакълыгъы, ийнанмакълыгъы ёсюб, джюрек джылыуун анга бере, Омар Хайямны рубаилерин андан ары да кёчюрюб башлайды. Къысха заманны ичинде уллу джетишимлеге джетеди. Аны «Омар Хайям рубаят» деген биринчи китабы 1997-чи джыл Ленинградда чыгъады. Ол 1107 рубаиден къуралгъанды. Аллай ат бла экинчи китабы 2004-чю джыл Москвада чыкъгъанды. Анда 1236 рубаи барды. Ол кёчюрюлгеннге къарачай-малкъар адабиятны усталары уллу багъа бергендиле. Алай бла ол халкъыбызны тин хазнасына энчи, уллу юлюш къошханды.

Поэт ючюнчю китабын да чыгъаргъанды. Ары 500 джангы рубаи киреди. Альберт мындан ары да поэзияны джарыкъ джолунда тохтамай барыр муратлыды. Кесини энчи джазгъанларын да китаб этиб басмагъа хазырлагъанды. Таулуну керти таулу этген не ашхы шарт бар эсе, барысын Альбертни юсюнде кёрюрге боллукъду.

Батчаланы Муссаны джашы Альбертни 80 джыл толгъаны бла алгъышлай, ол къарачай тилге кёчюрген Омар Хайямны рубаилеринден бир бёлекни окъуучулагъа теджейбиз.

Лепшокъланы Хусеин.

Толгъан айча, келбетинге къарайд кёзюм,

Барды сенде басымлылыкъ, чыдам, тёзюм,

Чомартлыгъынг, халаллыгъынг да ачыкъды,

Кёкден тюшген мёлекчаса, джокъду сёзюм.

 

О, джюрек, къалдырмазгъа дейме кёлюнгю,

Алай а, къадар къоймагъанды бир тёлюню.

Аллах буюргъанны кёрюб, кетериксе,

Сен да сынарыкъса бек хатерсиз ёлюмню!

 

Сууукъ суусаб басханча джюрегими кюйгенин,

Болама мен, аллыма чыкъса сюйгеним!

Ол ариу джанны манга берирге къызгъаныб,

Кёремисе джазыуну башымы тюйгенин!?

 

Кетериред дыгалас джашауну ачыуун,

Къурутуред кюйген джюреклени джарсыуун,

Джиберсеед Джерни, Кёкню да Джаратхан,

Бизни джазыкъсыныб, Джерге джылы тылпыуун!

 

Ушасанг да ханнга-бийге неда мёлекге,

Келдик-кетдик, келиб кетгенча кёлекке.

Пасыкъ джазыу къоймайды къайда кёрсе да:

Самаркъау этиб мени, этеди селеке…

 

Аллах сюйюб джаратханды сени – сен да сюй!

Баргъан сууну джагъасына салма мекям-юй.

Бир кюн суу къобуб, юйюнгю къурутур:

Сора сен кесинге айыблы башынгы тюй!

 

Къызгъанч болма – этме халал джюрегинги тар.

Бай джашагъаны ючюн, хоншунга болма зар.

Адам адам бла джашайды игилик эт:

Бир джыгъылыб тургъанны кёрсенг, ёрге къобар!

 

Ким кёргенди Джаратханны бетин-джюзюн?

Огъай, джокъду аллай адам айтсакъ тюзюн.

Алай а, сезгенлей турабыз хар къайда.

Кёрлюксе Аны ачыб джюрекни кёзюн.

 

Кимсе сен? Джилтинчик бир джулдуздан тюшген.

Ма олду сени юлюшюнг, сеннге джетген.

Къайда джукъланныкъса, къайдан билликсе?

Кёзюнгден кетген кетиученди джюрекден.

 

Сюймеклик ушайды таурухха-джомакъгъа

Сюймекликсиз сана мени джаны джокъгъа!

Сен да ёле эсенг менича мени сюйюб:

Бу дуниядан кетгинчиннге, келиб джокъла!

 

Къобхан къобан баргъанча ашаб джарны тюбюн,

Кетеди заманынгы миндеб, кетген кюнюнг.

Бар байлыгъынг бюгюндю, салама эсинге:

Билмейсе бармыды тамбланг, тюшюнг-тюнюнг.

 

Къара чачынг – къарангы кечени къарасы,

Ышарсанг, сау болад джюрегими джарасы.

Джандет-джаханим деб, къыйналма, ахсыныб:

Бир тылпыуду эки дунияны арасы...

 

Танг аласында кече кирпиклерин ачды –

Чолпан джулдуз кёкню джюзюнден кери къачды.

Сюйген къызым къарагъанча терезеден

Кюн чыгъыб, саулай дуниягъа нюрюн чачды.

 

Аллах, Джерни джаратыб, бургъанса тёгерек,

Сынгар Сеннге ийнаныбды муслиман джюрек.

Джолгъа чыкъсакъ да Сенсиз алмайбыз солуу:

Биз Сеннге керек тюлбюз – Сенсе бизге керек.

 

 
{jcomments}