«Россия Федерацияны Джигити» деген ат аталгъан джашларыбызны юслеринден басмада джазыла, телевидение, радио бла бериле келедиле. Мындан ары да аланы атлары терк-терк айтылгъанлай турлукълары хакъды. Алай а ол сыйгъа тыйыншлы болуб тургъанлай, бирер чурум бла ишлери созула баргъан адамларыбызны юслеринден аз джазылады да, кёбчюлюк хазна билмейди. Аллай джигит джашларыбызны тизиминдедиле Гочияланы Топайны джашы Осман бла Мутчаланы Азретни джашы Магомет да.
Гочияланы Топай бла Шамаханны (Батчаладан) он джаш бла бир къызлары болгъанды. Кеслери да Тебердиде джашагъандыла. Осман, ортанчылары, 1913-чю джыл туугъанды. Артда Къызыл Октябрь элге кёчюб келгендиле. Осман, орта ветеринар усталыкъ билим алгъанындан сора, Къызыл Октябрь элде комсомол организацияны секретары болуб ишлегенди. Къазауат башланнгынчы кетеди аскер къуллукъ этерге. Ол кёзюуледе Мутчаланы Азретни джашы Магомет да чакъырылады аскерге. Мутчаланы юйдеги да Хурзукдан Къызыл Октябрь элге кёчюб келген эди. Бу эки джаш бир джерден аскерге кетгенлерича, бир аскер бёлекге - 24-чю Джаяу аскер полкга - тюшедиле. Юрениулени кёзюулеринде къара атхан сагъатда быланы озгъан болмайды.
Фашистле бизни Ата джуртубузгъа чабхан кюнледе, Шимал фронтну ол полку Мурманск шахардан узакъ болмай, чегетли, суулу, ташлы джерде тамал салыб тургъанды. Бу шахар Заполярьени къабакъ эшигине саналгъанды.
Ол къыйын, къоркъуулу кёзюуледе ал тизгинде боладыла Къарачайны эки уланы да. Ала, фашистле бла бетден бетге тюбешиб, къалгъанлача, къазауат этгендиле. Баш борчлары уа джауну мараучуларына, офицерлерине, бетджанларыны тёгерегинде кёрюннген адамларына, аскер бёлеклерин алгъа ыхтырыб келген командирлерине “уугъа айланыу” болгъанды. Белгили джазыучубуз Хубийланы Османнга Мутчаланы Магомет айтхан хапарда быллай сёзле бардыла. “1943-чю джылны къышында, къар белге джетген, сууукъдан солууунгу алалмагъан кюнледе къардан чыкъмай, сау 18 кюнню тургъан эдик”.
Къайда болса да бизни аскерчилеге къоркъуу салырча биреуню сезселе, кюнлени, кечелени узагъына къаргъа кёмюлюб неда ташланы артларына бугъунуб, аны къагъаргъа таблыкъла сакълаб тургъандыла. Бу эки джашны аты эм уста мараучуланы тизиминде полкдан озуб, дивизияда, армияда да айтылгъанды. Анга шагъатха Заполярьеде аскер башчыланы бири генерал-лейтенант X. А. Худаловну “У кромки континента” деген китабындан талай тизгинни окъуюкъ:
“Важно было поддержать почин, придать снайперскому движению новый размах. В этих целях мы провели слёт снайперов. На него прибыли известные всей дивизии мастера огня Алиев, Жамбора, Морозов, Миронов, Мидов, Лисенков, Гочияев, Мутчаев, Лосев, Печков, Хаститулин и другие. Участников слёта от имени Военного совета приветствовал начальник политотдела 14-й Армии полковник Ф. Н. Григорович”.
Башында айтылгъан затлагъа джашларыбызны джигитликлерине шагъатлыкъ этген юлгюледен бир-экисин келтирейик. Бу хапарны Гочияланы Осман урушдан сора джашы Идрисге айтханыча басмалайбыз.
«... Аскер бёлегибиз чабыуул этиб, иги кесек алгъа баргъандан сора, артха къайтыб, табыракъ джерде бегирге буйрукъ болду. Чегетни ичи бла келе келиб, ачыкъ джер бла да ётерге керек эдик. Алайгъа атлай тебрегенлей, бир джаныбыздан мийик къаяны башындан пулемёт окъла къуюлуб тебредиле. Иги кесек адамыбыз да ачыды. Мындан атыб джукъ этер мадар джокъ эди. Къаяны ол бир джанында джолчукъгъа къысыла барыб, ёрге чабдым. Фашистледен киши эслемей, къаллайла эсе да пулемётну къатына чыгъыб къалдым. Бир уллу сары адам. Атханын да тохтатмагъанлай, бери бурулуб къарады. Кёзню къысыб ачханча бирге герохун огъары аягъына миндириб къойду. Андан алгъа мен атдым… Арлакъда талай нёгери бар кёре эдим. Ала, эслеб, юсюме мыллык атдыла. Къаяны ол джанына секирдим. Алайы уа мийик джар эди, тюбю да кёл. Ол мийикден кетиб сау къаллыкъма, деб, акъылымда да джокъ эди. Алай болса да, Аллах джазыкъсыныб, кёлню джагъасында зыгъыры аслам джерчикге тийдим. Берлакъ сюркелиб, джарны тюбюне къысылдым. Башындагъыла тюшерча тюл эди алайы. Атдыла энгишге айландырыб. Ол бугъуннган джериме аякъларым сыйынмай къалгъан эдиле. Алагъа тийдиле окъла. Ёлгенди деб, андан сора мени къайгъылы болмадыла. Мен пулемётдан тохтаусуз атыб тургъанны тындырыб, аны нёгерлери да мени къаушатыргъа излеген сагъатда бизни аскер бёлек ол ачыкъ джерден ётгенин артда айтдыла. Госпиталгъа элтдиле. Экинчи кюнюнде Мутчаланы Магометни да келтирдиле, къолу джаралы болуб...
Ташлы, агъачлы, мырдылы, сууукъ джерле эдиле… Чурукъларым джылтыргъан эдиле да, аякъларым юшюб бара эдиле. Этиучюбюзча, мийигирекде бир табыракъ джерде бугъуб, фашистлени бетджанларындан кёз алмай, бери кёрюннгенни атаргъа хазыр болуб тура эдим. Ала бла бизникилени арасында кёл да бар эди. Мараучу шкокну оптикасы кёзюлдюреуюкча джууукъ келтириб кёргюзеди нени да. Аны бла эследим кёлню джагъасында аууб тургъан аладан солдатны. Адам кесине бек керекли затха эс бёлюрге ёчдю. Чурукъларына битиб къалдым. Оптика кёргюзгенден ала бек деменгилиле эдиле. Кесими аякъларыма кёз джетдирдим да, чурукъларымы тёрт джанларындан чулгъауларым къараб тургъанларына, ала да суу кылды болгъанларына, сууукъ татыб, инджилиб тургъаныма андан ары чыдаялмадым. Шкогуму да алай салыб, ташланы, чырпыланы аралары бла кёл джагъагъа чабдым. “Ёлтюртдюнг кесинги”, - деб, арлакъда бетджан салыб тургъан бизден джашла хахай этдиле. Тохтамадым. Аллай оюмсузлукъ этерик адам болмаз, деб тура болур эдиле, ол джанындан киши атмады. Джетиб, эрлай чурукъларын аягъындан чыгъарыб, ызыма къачдым. Ол кёзюуде атдыла. Насыбха окъ тиймеди. Ол чурукъланы къазауат бошалгъынчы кийиб айланнган эдим”.
Генерал X. А. Худаловну китабында, аскер газетледе хапарлада да Мутчаланы Магомет бла Гочияланы Османны атлары бирге айтыладыла. Экиси 200-ден аслам фашист солдатны ёлтюргенлери чертиледи барында да. Ол халда къарасакъ, былагъа джюзюшер джетеди. Кавказдан аварлы Алиев Саид, джауну 45 солдатын ёлтюргенинде, анга «Совет Союзну Джигити» деген ат аталгъаныны юсюнден джазылады “У кромки континента” деген китабда. Ол бизни джашланы тенглери болгъанды, была андан эки кереге кёб къыргъандыла джауланы. “Экиджюз” дегенлери да тюз тюлдю. Къралны джаууна саналгъан халкъдан адамланы этген джигитликлерин толу кёргюзмегеннге ушайдыла. “Экиджюз” деген къазауатны ара сюреминде джазылгъан, ачыкъланнган затды. Андан башха джигитликлери бир-бир документлеге тюшмейми къалгъандыла? Иш этиб джазмаймы къойгъандыла? Алай а... Бир джерде Магомет 83 фашистден бошагъаны ачыкъ джазылады. Алайда Османны “унутхандыла”. Аны уа къалай ангыларгъа боллукъду? Энтда бир документни окъуюкъ да, кесибиз оюм этейик.
«СПРАВКА
Выдана военнослужащему 24 гвардейского стрелкового Ордена Ленина Краснознамённого полка гвардии старшине Гочияеву Осману Топаевичу в том, что он действительно находился на должности снайпера и за время прохождения службы в данном полку уничтожил 198 немцев.
Начальник штаба 22 ГСЕЛКП гвардии подполковник Ненахов Копия верна Начальник 1 части капитан А. С. Нифадьев.
Оборот
Начальнику отдела по награждениям главы УН кадров МО СССР генерал-майору т/в ЛОЗОВСКОМУ
Приложение Д № 015566 1945 г.»
Бу документ 1945-чи джылда джазылгъанды. Къазауат бошалгъан кёзюуде Мутча улуну юсюнден джазылгъан аллай къагъыт бусагъатда мени къолумда джокъду. Аны излеген адамла табмаймы турадыла, иш этиб джазмаймы къойгъандыла ол джыллада? Бу соруугъа да керекди джууаб. Магомет 1943-чю джылны джазындан сора да (ол кёзюуге этилген эсебле бардыла) къазауат этиб тургъанды. Алайды да, аны юсюнден энтда бир къауум затла ачыкъланыргъа керекдиле. Къарачайны онглу джашларына «Россия Федерацияны Джигити» деген атны ататыу джанындан мындан ары этиллик, джарашдырыллыкъ документлеге Мутча улуну да къошаргъа дурусду.
Къарачайны джигит джашлары Гочия улу да, Мутча улу да къазауатны аллындан ахырына дери бирге болгъандыла. Кеслери да сау-эсен къайтсакъ, бир джерде джашарбыз деб, оноулашыб тургъандыла. Дагъыда бир антлары болгъанды: къачан, ким къайда болса да, алгъа ёлгенни сау къалгъан келиб басдырыргъа.
... Джигитликлери ючюн берилген орденле, медалла кёкюреклерин джасагъан джашла, Хорламдан сора зорлукъ бла кёчюрюлюб кетген адамларын излей, Орта Азиягъа барадыла. Анда айырылыргъа тюшеди. Хар ким юйдегисин, эт джууукъларын табаргъа керек эди. Гочияланы Осман Къазахстанны Сайрам деген район аралыгъына джыйылады. Алайда биледи юч къарнашы - Сюлемен, Мусса, Рамазан - джангыз эгечи Байдыматны баш иеси къазауатдан къайтмай къалгъанларыны юсюнден ачы хапарны. Ол бушуу да азды дегенча, киши джуртлада къарачайлыла сынагъан къыйынлыкълагъа тёзалмай бек абызырайды. Алай болса да къазауатны отунда чыныкъгъан джаш эс джыяды, андан ары ачлыкъ, джаланнгачлыкъ къысыб, юйдегиден киши ажымлы ёлмезча мадарла излейди. Джашаугъа алай табыракъ кёрюб, ол районну ичинде Беловодскеге кёчерге эркинлик алады, кюреше кетиб. Малчылыкъдан усталыгъы болгъаны себебли алайда ферманы тамадасы, бригадир болуб да ишлейди. 1946-чы джыл Джуккаланы Ахматны къызы Меккягъа юйленеди. Алагъа юч сабий тууады: Борис, Зоя, Идрис. 1957-чи джыл, биринчи къауум къарачайлыла бла джуртубузгъа къайтыб, биягъы Къызыл Октябрь элге тюшеди.
Хар не тозураб, оюлуб тургъан джерде Гочиялары да, башхалача, джангыдан тамал салыб кюрешедиле. Осман тюрлю-тюрлю джууаблы къуллукълада ишлейди. Талай джылны эл Советни председатели болуб турады. Пенсиягъа чыкъгъанындан сора 1982-чи джыл январь айда ауушады. Аллах джандетли этсин. Андан алгъа уллу джашы Борис дуниядан кетген эди. Юй бийчеси асыралгъанлы да кёб болады. Гитчелери Зоя бла Идрис сау-эсендиле, толу юйдегилери бла джашайдыла, алгъан билимлерине, усталыкъларына кёре бирер джерде ишлейдиле. Османны джети туудугъу, аладан туугъанла да бардыла.
Джашауларыны ахырына дери эки джигитни шохлукълары юзюлмегенлей баргъанды.
Аллай онглу адамларыбыз тёлюлени эслеринде ёмюрлюкге сакъланыргъа керекдиле. Алай болур ючюн, бир-бир затла этилгендиле, энтда этиледиле. Бир ишексиз, алкъын аланы алларында борчубузну толу толтуруудан узакъдабыз. Муниципал къуралышла, джамагъат организацияла, къазауатны ветеранларыны советлери, башхала да къайгъысын этиб, Гочияланы Осман бла Мутчаланы Магомет джашагъан юйлени къабыргъаларына мемориал къангала салынсала неда джашагъан эллеринде орамланы, тийрелени бирерине аланы атлары аталсала дурус эди. Эм игиси уа, мадар болуб, экисине да «Россия Федерацияны Джигити» деген сыйлы атла аталсала эди.
 
       АППАЛАНЫ Билял.
 
{jcomments}