БОЮНСХА
Ёгюзлени арбагъа джегер ючюн аланы боюнларына салыныучу керек. «Эр бла къатын боюнсха бла чомача кибикдиле».
«Боюнсхадан ычхыннган ууаныклай…».
Боюнсха экинчи магъанасында адамны бойнундан тюшмеген, кетмеген ауурлукъну белгисиди. Зулму чегиу.
«Зулму боюнсха – бойнунда,
Ёксюз къагъанакъ – къойнунда.
Айлана эди ол джарлы,
Къутургъан сууну бойнунда».
Ёгюзлени арбагъа джегер ючюн аланы боюнларына салыныучу керек. «Эр бла къатын боюнсха бла чомача кибикдиле».
«Боюнсхадан ычхыннган ууаныклай…».
Боюнсха экинчи магъанасында адамны бойнундан тюшмеген, кетмеген ауурлукъну белгисиди. Зулму чегиу.
«Зулму боюнсха – бойнунда,
Ёксюз къагъанакъ – къойнунда.
Айлана эди ол джарлы,
Къутургъан сууну бойнунда».
БУГЪАЧАР
Бугъалыкъ тана. Къолдан джем ашаргъа юреннген, джашчыкъла мюйюз къайырыргъа, тюйюшюрге юретген, джылы джетмеген тана. Аллай таначыкъны юсюнден джазады Семенланы Азрет:
Арлакъ барыб, гюрюлдей,
Джаргъамчыкъны къазады.
Къазгъаныны себеби –
Къарыууна базады.
Бугъачарны сабийле
Арбаз таба тыйдыла.
– Кеч болгъанды, тынчай деб,
Орунчукъгъа джыйдыла.
Халкъны сабий фольклорунда быллай джырчыкъла да бардыла:
Ой, бугъачар, бугъачар,
Суусаб эсенг, суугъа бар,
Джем излесенг, уугъа бар,
Гутчаны да къууа бар.
Къуйругъунгу джууа бар.
Дагъыда:
«Бугъачарым – бугъалай,
Мюйюзлери – джуралай
Ит да аны къууалай», – деб да эркелетедиле сабийле аллай тананы.
Бугъачар таналаны асламысына асыл тукъумлу бугъадан туугъан бузоуладан ёсдюредиле. Аллай тананы эркелетиб, къолгъа юретиб, ёсдюргенлерини дагъыда бир магъанасы - аллай бугъа артда джууаш, къоркъуусуз болады.
БУГЪОУ
Тутмакъны, джесирни бутларына не бууунларына салыныучу кишен, темир тузакъ. Джашау магъанада – адамгъа тюшген къыйынлыкъ.
БУУАКЪ
Кеч кюзде, табигъат джукъалана, сууукъ бола, мийикледе къар тюшюб, терекле, хансла да, къырау ургъанча, азчыкъ агъара башлагъан хауа болум. Халкъ: «Кече чууакъ, кюн бууакъ», – деучю заман.
Бугъалыкъ тана. Къолдан джем ашаргъа юреннген, джашчыкъла мюйюз къайырыргъа, тюйюшюрге юретген, джылы джетмеген тана. Аллай таначыкъны юсюнден джазады Семенланы Азрет:
Арлакъ барыб, гюрюлдей,
Джаргъамчыкъны къазады.
Къазгъаныны себеби –
Къарыууна базады.
Бугъачарны сабийле
Арбаз таба тыйдыла.
– Кеч болгъанды, тынчай деб,
Орунчукъгъа джыйдыла.
Халкъны сабий фольклорунда быллай джырчыкъла да бардыла:
Ой, бугъачар, бугъачар,
Суусаб эсенг, суугъа бар,
Джем излесенг, уугъа бар,
Гутчаны да къууа бар.
Къуйругъунгу джууа бар.
Дагъыда:
«Бугъачарым – бугъалай,
Мюйюзлери – джуралай
Ит да аны къууалай», – деб да эркелетедиле сабийле аллай тананы.
Бугъачар таналаны асламысына асыл тукъумлу бугъадан туугъан бузоуладан ёсдюредиле. Аллай тананы эркелетиб, къолгъа юретиб, ёсдюргенлерини дагъыда бир магъанасы - аллай бугъа артда джууаш, къоркъуусуз болады.
БУГЪОУ
Тутмакъны, джесирни бутларына не бууунларына салыныучу кишен, темир тузакъ. Джашау магъанада – адамгъа тюшген къыйынлыкъ.
БУУАКЪ
Кеч кюзде, табигъат джукъалана, сууукъ бола, мийикледе къар тюшюб, терекле, хансла да, къырау ургъанча, азчыкъ агъара башлагъан хауа болум. Халкъ: «Кече чууакъ, кюн бууакъ», – деучю заман.
Джайма чачын бууакъ басыб турса да,
Джел да бюгюб, буз да къаты урса да,
Тёзе эди къуллугъуна къарт терек,
Джай кюйдюрсе, къыш юшютсе да не бек. (Г. Б).
Халкъ айтыула:
Кече – чууакъ, кюн бууакъ – джыл ауруу;
Джылы гырджын, сууукъ айран – тиш ауруу;
Эки къатын бир кишиге – баш ауруу.
БУДУАР БЛА
ХАШКУРДУК
Ауруулу арыкъ мал. Айнымагъан, сюрюуде джюрюялмагъан. Огъары Черек ауузчула «будуарны» орнуна «хашкурдук» дейдиле. Аллай мал не союмлукъ болмайды, не аязыб, мал болурча тюлдю.
БУЗ КЪАБЫРЧАКЪ
Кеч кюзню халын суратлагъан сёз. Сууукъла келиб, алкъын къар а джаумай, кюнле да ариулай тургъан заманда баргъан сууланы юслери кечеге азчыкъ къабырчакъланыб, бузлаб чыгъадыла. Буз деб, буз да тюлдю, сууну кесича, джукъа, таза къабырчакъ. Заманны, сууну, хауаны халын кёргюзтюрча, суратлау кючю болгъан сыфат сёздю.
БУРДУМ
Боран къатыш джаугъан къар. Къаты сууукълада, джауа тургъан неда алкъын иги олтурмагъан къарны джел кёлтюрюб, тёгерек буруб, ургъаны. Къар боран кёз ачдырмагъан заман.
Къар теренди, тобукълагъа джетеди,
Джел да, къарны сюрюб, бурдум этеди.
(Г. Б. «Алма терекни нызы терекге джууабы»).
Джел да бюгюб, буз да къаты урса да,
Тёзе эди къуллугъуна къарт терек,
Джай кюйдюрсе, къыш юшютсе да не бек. (Г. Б).
Халкъ айтыула:
Кече – чууакъ, кюн бууакъ – джыл ауруу;
Джылы гырджын, сууукъ айран – тиш ауруу;
Эки къатын бир кишиге – баш ауруу.
БУДУАР БЛА
ХАШКУРДУК
Ауруулу арыкъ мал. Айнымагъан, сюрюуде джюрюялмагъан. Огъары Черек ауузчула «будуарны» орнуна «хашкурдук» дейдиле. Аллай мал не союмлукъ болмайды, не аязыб, мал болурча тюлдю.
БУЗ КЪАБЫРЧАКЪ
Кеч кюзню халын суратлагъан сёз. Сууукъла келиб, алкъын къар а джаумай, кюнле да ариулай тургъан заманда баргъан сууланы юслери кечеге азчыкъ къабырчакъланыб, бузлаб чыгъадыла. Буз деб, буз да тюлдю, сууну кесича, джукъа, таза къабырчакъ. Заманны, сууну, хауаны халын кёргюзтюрча, суратлау кючю болгъан сыфат сёздю.
БУРДУМ
Боран къатыш джаугъан къар. Къаты сууукълада, джауа тургъан неда алкъын иги олтурмагъан къарны джел кёлтюрюб, тёгерек буруб, ургъаны. Къар боран кёз ачдырмагъан заман.
Къар теренди, тобукълагъа джетеди,
Джел да, къарны сюрюб, бурдум этеди.
(Г. Б. «Алма терекни нызы терекге джууабы»).
{jcomments}