БОЮН. БОЙНУМАДЫ
Адам къаллай болса да бир даугъа, сылтаугъа келишмесе неда бир ишекликни сюзерге къатышса, огъурамай, айыблау, самаркъау, огъайлаучу сёз. «Бойнумады, мени сюрюуюмден бир къотур тана алсагъыз!» Дагъыда: «Бойнумады, ол бизни алдай турмай эсе!», «Бойнумады, сени юйюнгю тонагъан Хаджикъурман тюл эсе!». Аны «шагъатма», «айтама», «ма кёрюрсюз, мен айтханча тюл эсе» деген сёзле бла алмашдырыргъа боллукъду.
БОККАБАР
Кийиз тоб. Джашла къырдышда гулоч таякъла бла аны бир-бирине атыб ойнаучу оюн. Бусагъатда спорт оюнлада – хоккей на траве.
«Биз гитче заманыбызда боккабар ойнай тургъанлайыбызгъа уучу Зауурбек, белине да муджурасын кёнделен салыб, элден бизни таба келе тургъанын кёрдюк…». (Т. С. «Уучу Зауурбек», 15).
БОКЪУР
Адамны чархында къайнагъан дубур; уллу без. Богъурдакъны джюрюшлю бези. «Кенгирекден къарагъан адамгъа Хаджимырзаны кёрюмдюсю бокъур, къынгыр битген эмен терекни буз тийген бутакъларына ушай эди» (Х. С. «Мыдах джаш!», 44).
Терекни буз не балта тийген джарасы къайнаб, дубурлу болуб ёсгени. «Деменгили эменни буз тийген джаралары бокъур-бокъур къайнагъандыла».
Сюйгенин табхан адамны
Насыблы болур къадары.
Аны кёрмеген сокъурду,
Ариу терекде бокъурду.
(Кязим).
БОРУ БЛА КЪОДУ
Бир джол малкъар миллетни бир ашхы джашыны атасы ёлюб, Бабугент элге дууагъа баргъаныбызда, шахардан келген билимли джашланы арасында даулаш болду: малкъар тилде «эхо» деген ангыламны сёзю бармыды, джокъмуду деб. Биз да алайда эдик да, джазыучула, келиб, бизге сордула.
«Эхо» деген бизни тилде «бору» деген аламат сёз бла айтылады, дедик. Анга шагъатха Бабаланы Ибрагимни назмусун да окъудукъ.
Джашауум! Танг алада
Баргъан атлы эсенг сен,
Мында, Холам таулада,
Бора бол сен, юзюлсенг!
Адам къаллай болса да бир даугъа, сылтаугъа келишмесе неда бир ишекликни сюзерге къатышса, огъурамай, айыблау, самаркъау, огъайлаучу сёз. «Бойнумады, мени сюрюуюмден бир къотур тана алсагъыз!» Дагъыда: «Бойнумады, ол бизни алдай турмай эсе!», «Бойнумады, сени юйюнгю тонагъан Хаджикъурман тюл эсе!». Аны «шагъатма», «айтама», «ма кёрюрсюз, мен айтханча тюл эсе» деген сёзле бла алмашдырыргъа боллукъду.
БОККАБАР
Кийиз тоб. Джашла къырдышда гулоч таякъла бла аны бир-бирине атыб ойнаучу оюн. Бусагъатда спорт оюнлада – хоккей на траве.
«Биз гитче заманыбызда боккабар ойнай тургъанлайыбызгъа уучу Зауурбек, белине да муджурасын кёнделен салыб, элден бизни таба келе тургъанын кёрдюк…». (Т. С. «Уучу Зауурбек», 15).
БОКЪУР
Адамны чархында къайнагъан дубур; уллу без. Богъурдакъны джюрюшлю бези. «Кенгирекден къарагъан адамгъа Хаджимырзаны кёрюмдюсю бокъур, къынгыр битген эмен терекни буз тийген бутакъларына ушай эди» (Х. С. «Мыдах джаш!», 44).
Терекни буз не балта тийген джарасы къайнаб, дубурлу болуб ёсгени. «Деменгили эменни буз тийген джаралары бокъур-бокъур къайнагъандыла».
Сюйгенин табхан адамны
Насыблы болур къадары.
Аны кёрмеген сокъурду,
Ариу терекде бокъурду.
(Кязим).
БОРУ БЛА КЪОДУ
Бир джол малкъар миллетни бир ашхы джашыны атасы ёлюб, Бабугент элге дууагъа баргъаныбызда, шахардан келген билимли джашланы арасында даулаш болду: малкъар тилде «эхо» деген ангыламны сёзю бармыды, джокъмуду деб. Биз да алайда эдик да, джазыучула, келиб, бизге сордула.
«Эхо» деген бизни тилде «бору» деген аламат сёз бла айтылады, дедик. Анга шагъатха Бабаланы Ибрагимни назмусун да окъудукъ.
Джашауум! Танг алада
Баргъан атлы эсенг сен,
Мында, Холам таулада,
Бора бол сен, юзюлсенг!
Бора бол сен, атамы
Ауазы болгъан кибик.
Узакъ Алма-Атаны
Къыш базарындан келиб….
Кертиди, «бораны» билмей, хауа тауушха «къая къызы къычырады» деб къоюучула да аз тюлдюле. Таула ичинде, тёп-тёгерекден къаяла къуршалагъан тыгъырыкълада джашаб, сабийликден къартлыкъгъа дери дайым эшитилиучю тауушну-къычырыкъны къайтаргъан ачыкъ ауазланы – айтыр кибик, халкъны сёзю болмазына ийнанмай, бар эсе уа ол «джел», «таууш», «суу» дегенча эркин нек джюрютюлмейди деб, мен къартлагъа сора, джомакъ китабла окъуй турдум. Бусагъатда джазыучуланы китабларына да къарадым. Къартла да, джомакъла да, тилни иги билген джазыучула да биледиле, айтадыла ол сёзню. Алай болмай амалы да джокъ эди. Тилибизни устасы Бабаланы Ибрагим аз эсе шагъатха, ма, сёз ючюн, халкъ джырда:
Мени ауазым алай эшитилсин –
Къая къайтаргъан боралай.
Мен сени бошму сакълай болурма,
Тюшюмю игиге джоралай.
«Бора» да, «къоду» да (глашатай) бизни ана тилибизде бек бурун заманладан бери да джюрюген сёзледиле. Къычырыкъны, джюрексиниб айтылгъан сёзню экилениб, кёблениб къайтарылгъаны тёп-тёгерекге джайылгъаны – ол борады.
Ауазы болгъан кибик.
Узакъ Алма-Атаны
Къыш базарындан келиб….
Кертиди, «бораны» билмей, хауа тауушха «къая къызы къычырады» деб къоюучула да аз тюлдюле. Таула ичинде, тёп-тёгерекден къаяла къуршалагъан тыгъырыкълада джашаб, сабийликден къартлыкъгъа дери дайым эшитилиучю тауушну-къычырыкъны къайтаргъан ачыкъ ауазланы – айтыр кибик, халкъны сёзю болмазына ийнанмай, бар эсе уа ол «джел», «таууш», «суу» дегенча эркин нек джюрютюлмейди деб, мен къартлагъа сора, джомакъ китабла окъуй турдум. Бусагъатда джазыучуланы китабларына да къарадым. Къартла да, джомакъла да, тилни иги билген джазыучула да биледиле, айтадыла ол сёзню. Алай болмай амалы да джокъ эди. Тилибизни устасы Бабаланы Ибрагим аз эсе шагъатха, ма, сёз ючюн, халкъ джырда:
Мени ауазым алай эшитилсин –
Къая къайтаргъан боралай.
Мен сени бошму сакълай болурма,
Тюшюмю игиге джоралай.
«Бора» да, «къоду» да (глашатай) бизни ана тилибизде бек бурун заманладан бери да джюрюген сёзледиле. Къычырыкъны, джюрексиниб айтылгъан сёзню экилениб, кёблениб къайтарылгъаны тёп-тёгерекге джайылгъаны – ол борады.
{jcomments}
