Къаяла ичлеринде джашагъан, къошлада туруб, бир-бирлерине тау тёппеледен, кезледен, сыртладан къычырыучу таулула кеслерини къычырыкълары, ауазлары, къаялада къайтарылыб, саулай тарны толтуруб къоюучуларын кёре, биле, эшите, анга бир тюрлю ат бла айтмай къалай джашарыкъ эдиле? Къая къызы дегенде уа, къая къызла – башха миф борчну этедиле; буруннгу ийнаныулагъа, меджисуу таурухлагъа кёре, ала кеслери алларына бир бёлекдиле (система).

Алгъыннгы сезимледе табигъат кючлеге – Суу анасы, Джер анасы, Къая къызы, шайтан, джин, обур дегенча болумлагъа ийнаныу джюрюгени себебли, къаяладан чачырагъан бора тауушла да аланы ишлериди, кеслерин билдиргенликлериди деб алай къарагъандыла. Меджисуу маданиятны ол формалы белгилери терен эдиле. Адамланы джюреклеринде терен орналыб, хар джолдан тауушлары бора болуб къайтарылса, тобагъа къайтыб тургъандыла. Аны себебли ол кюн Бабугентде джазыучуладан бири айтханча, бора – къая къызы адамланы эниклеб къайтаргъан тауушду дегеннге да терсди дерге джарамайды.
Бусагъатда да поэтле кеслерини назмуларында бораны сыфатына къайта-къайта турадыла.
«Бора» «Нартлада» да кёб сагъынылады.
Дебет джер юсюнде биринчи темирчи болгъаны белгилиди. Ол, ташланы эритиб, темир сыгъыб, нарт батырлагъа садакъ учла, гебох учла, балтала, дортала, къылычла джазгъанды. Дебетни джазгъан темирлерин къатдырыучу уллу сууу да болгъанды. Ол сууну аты да Бора эди.
«Къоду», «къоду къычыргъан», «къодучу» деген сёзле къарачай-малкъар халкъны фольклорунда кёб тюбейдиле. Сёз ючюн, «Дюгер Бадинаты, малкъар Басияты» деген джырда. Башха джырлада, джомакълада да табаргъа боллукъду.
Къарачайны уллу поэти Семенланы Исмаилны «Акътамакъ» деген поэмасында быллай тизгинле бардыла:
Къоду къычырыб, элни джыяйыкъ,
Сюйгенлерибиз келсинле…
Алай бла «къоду» (глашатай), «бору» кибик, тилибизде джюрюген, дайым айтылыб тургъан сёзлерибизни бириди. Элледе айтылгъан къодучула болгъандыла. Халкъгъа къыйынлыкъ келсе, элни къууанчха неда бир башха оноугъа джыяргъа керек болса, къодучу, элни бир мийик джерине –  къарауул къалагъа (крепость) не кёреуюл туракъгъа (смотровая башня), ала болмасала да, юйню башына - миниб, къоду чалгъанды. Къууанчха – джур сокъгъанды, джарсыугъа – сур сокъгъанды. Джур неда сур согъулгъанына кёре, эл, ора-сора турмай, элни ара майданына, артдаракъ махкемеге неда межгит аллына джыйылгъанды. Къодучуну ауазы кючлю, ариу болургъа керек эди.

БОРУКЪ НЕДА
БАЙЛАТМА
Эки затны бирге джалгъагъан, джалгъашдыргъан зат, джелим (клей). Дин иеси, ана тилге бек уста къартларыбыздан бири. Белгили назмучу Будайланы Хусей айтханнга кёре, аллай джелимни эски чабырланы, кийик не юй джаныуарланы терилерин суу болгъунчу къайнатыб этгендиле. Аны бла джарылгъан тегенени, аякъны, юйде башха кереклени джалгъагъандыла. Кюмюшчюле да джюрютгендиле аны – кюмюшге къара салыргъа. Белибау, ат керек тиллени да джабышдыргъандыла аны бла. Биз бюгюнлюкде клей дегенча, буруннгула да анга борукъ неда байлатма дегендиле.
Борукъ бла байламлы нарт сёзле да тюбейдиле: «Боругъу барны джоругъу да бар». «Боташ борукъ къайната эди, Болат булутха аркъан ата эди».
Ишин иги билмеген неда къылыкъсыз адамны суратлагъан сагъатда да: «Устаны боругъун бояуу бузар», деб да болгъанды.