Хубийланы Ахияны джашы Назир 1934-чю джыл никкол (июнь) айда Огъары Тебердиде туугъанды.

Сабийлик къууанчлары къазауатны отунда кюйген, кёчгюнчюлюкню къыйын джылларын сынагъан, алай а джашауда орун алгъан терсликлени тюзлюк хорларына ышаныб ёсген адамланы бириди. Анга кёре окъуугъа, билимге тырмашханды, сагъышларын, къайгъыларын, оюмларын назму тизгинле бла баямлар джанындан кюрешгенди. Аны поэзиясында Ата джурт къазауат бла байламлы чыгъармала уллу орун аладыла. Анга да сейирсинирча тюлдю. Башхалача, бу юйдегини да, зорлукъ бла, сюйген тауларындан къыстагъан сагъатда, Назирни эки уллу къарнашы, Осман бла Ахмат,  джаула бла сермеше эдиле. Ахмат Ата джуртубузну сакълай къазауатда ёлген эди. Осман 1943-чю джыл, джюрегини къатында, госпиталда алыргъа къоркъуб къойгъан фашист огъу бла келиб, Къыргъызстанда юйдегисин табады. Ол кёзюуде Назир Сокулук районну Первомай элини орта школунда окъуй эди. Алгъаракъ джыллада  джазса да, биринчи назмусу орус тилде тогъузунчу классда окъугъан кёзюуюнде «Ленинский путь» деген район газетде, 1955-чи джыл басмаланады. Анга къууаннганы бла поэзияны джол нёгер этиб, бюгюннге джетди.
Орта школну Къыргъызстанда бошаб келеди. Биз джуртубузгъа къайтханлай ачылгъан пединститутну филология факультетине киреди. «Анам» деб биринчи китабы студент заманында чыгъады. Тёрт джылдан экинчи китабы, «Аууш», басмаланады. Джаш поэтни назмуларын окъуучула бек джаратадыла, къарачай адабиятха джангы, фахмулу адам къошулгъанына къууанадыла, кёбчюлюк информация мадарлада да джазылыр ючюн къалмайды. Къайсы ишни тутхан да энди билирими билгенме, этерими этерикме, деб кёл басыб тохтаса, алай узакъ бармайды. Чыгъармачылыкъ ишде уа ол артыкъ да дженгил танылады. Назир билимин, сынамын ёсдюрюр ючюн Москвада М. Горький атлы адабият институтха киреди
Къралны ара шахарында баш курслада окъугъан кёзюуюнде, дуниягъа белгили джазыучула, поэтле бла танышханы, аланы чыгъармачылыкъ ишден айтхан хапарлары кёб затха юренирге себеб боладыла. Фахмулу джашны назмулары орус тилге кёчюрюлюб, журналлада, джыйым китаблада басмаланыб башлайдыла. Назирни поэзиясы бла кёбчюлюк шагъырей бола тебрейди. Назир анда сагъатында, бери къайтхандан сора да къралда болгъан уллу семинарлагъа, тюбешиулеге къошулады. Алада поэтни творчествосуна уллу магъана бередиле, китабларын махтайдыла. Бек онглу адамланы айтханлары газетледе, журналлада басмаланадыла.
1963-чю джыл «Комсомольская правда» газетде чыкъгъан Николай Тихоновну «Большая правда поэзии» деген статьясында быллай сёзле бардыла: «Сабийлиги къыйын кёзюуде, Къыргъызстанда, ётген къарачай поэт Хубийланы Назир, туугъан тауларына кёб болмай къайтханды. Аны назмуларында сабийлигини джерин эсге тюшюрюу бла шохлукъгъа бюсюреу этиу джашайдыла. Игитда дейсе, ол энди джангы сезим бла къарайды Къарачайны ёзенлерине…»
1962-чи джыл «Литературный Киргизстан» деген журналда, «Наш земляк из Теберды» деген очерк басмаланады. Аны, кеси Къыргъызстанда джашагъанлыкъгъа, СССР-де белгили поэтлени бири Сергей Фиксин джазады. Сабийлиги Чуй талада ётген къарачай джашны адабиятда биринчи атламлары огъуна, ол ёсе келсе уллу назмучу болуб, окъуучуланы къууандырлыгъын сезгенлерин  чертеди. Артда бу оюму тюз болгъанын юлгюле келтириб бегитеди.
Константин Симонов бла Къулийланы Къайсын да кёб джыйылыулада Назирни юлгюге айтадыла, поэзиясыны юсюнден джазыб, кёбчюлюк информация мадарлада чыгъарыб да тургъандыла. Филология илмуланы доктору, профессор Людмила Егорованы илму ишлери да бардыла. Аланы биринден юзюк: «Бу поэтни къачан да кёз туурамда тутханма, «Акъкъанат тау тёппеле» деген китабын а артыкъ да эс бёлюб окъудум. Бу китаб Хубий улуну фахмусуну, чемерлигини ёсгенлерине шагъатды. Назмулада лирика джылыу, философия сагъыш, туугъан джерге, халкъгъа, табигъатны ариулугъуна сюймеклик, Эресейни халкъларыны къарнаш шохлукъларына кертилик танылады. Китаб алты бёлюмден къуралгъанды да, аланы хар бири бирер уллу темагъа аталгъанды…»
Эшта, алай болмаса Николай Тихонов, Константин Симонов, Феликс Чуев, Михаил Синельников дагъыда башха белгили поэтле аны назмуларына магъана бериб, орус тилге да кёчюрлюк болмаз эдиле. Ол чыгъармала газетледе, журналлада басмаланыб да тургъандыла. Оналты энчи китабы чыкъгъанды да, аланы джетиси орусчагъа кёчюрюлюб, ара басмада дуния  джарыгъын кёргендиле. Бир-бир назмуланы автор кеси кёчюргенди, орусча джазгъанлары да аз тюлдюле. Хубий улу эки тилни да уста биледи.
Бу кюнледе аны, кърал саугъалагъа тыйыншлы болгъан КъЧР-ни халкъ поэтин,  85-джыллыкъ юбилейи бла кёбле алгъышлайдыла. Ол алгъышлагъа биз да къошула, мындан ары да чыгъармачылыкъ ишде джетишимле, кийик саулукъ, насыб, огъур джашау теджейбиз.
    
АППАЛАНЫ Билял.
КЪАРЧА ТАШ
Къарачайны тауларыны къойнунда,
Билиб тургъан эртделеден къарт эм джаш,
Къобан сууну барды къая бойнунда
Къарча атлы кёкден тюшген Къадау таш.
Турлукъду ол, джер тебрениб урса да,
Болгъунчуннга Къобан сууну ахыры.
Джерден башы аз эслене турса да,
Минги Тау бла бирди, дейле, тамыры.
Таулулада аллай адет болгъанды:
Кетиб бара Къарачайдан тышына,
Хар джолоучу андан кесек алгъанды,
Сау-саламат къайтырма, деб, ызына.
Къара кюнде халкъым, туугъан джуртундан
Айырыла, алгъанд ташдан бир кесек.
Кёб джылланы чыгъалмайын тузакъдан,
Аны джалаб, тилеб тургъанды тилек.
Иелерин сакълай узакъ тюзледен,
Тау тёппеле болгъанла алашаракъ.
Джуртларына тансыкъ болгъан кёзледен
Кече-кюн да тамыб тургъанды бурчакъ...
Узун кече кетиб, танг да джарыйды.
Алтын кюнню саугъалайды бизге шаркъ.
Къарча таш да кесекчигин таныйды,
Уппа этиб, къучакълайды аны халкъ.
АНА ТИЛИМ АНА
СЮТЮМДЮ МЕНИ
Хар халкъны да, хар джуртну да сюеме,
Адам улу бирди, джангызды дунияда.
Къайсы халкъы джарсыса да кюеме,
Тюб болгъанча мен джаратылгъан уя.
Хар тилни да сейирлиги алайды, 
Ана сютню джылыуу бла татыуу.
Кёкде къушча, къанат кериб джашайды
Ана тилде джаз тангланы атыуу.
Ана тилни тау чучхуру саркъады,
Джюрегими ёзенлерин къандыра.
Букъу къонуб къалыр да, деб къоркъады,
Къой Джолну джулдузларын джандыра.
Ана тил бла туугъан джерни сюеме, 
Бир-биринден айырмайма аланы.
Ана тилде джылайма мен, кюеме,
Харам эсе ана сютю ананы.
Ахыр заман келмей, дуния чайкъалмай,
Туруб турсун, бузоу этмей ёгюзлюк.
Ана тилле джашасынла таркъаймай,
Сынгар бир халкъ сынамасын ёксюзлюк!
Бушуу келсе, ана тилде джылайма,
Кёз джашларым джылытыб туугъан джерни.
Къууанч кюнде ана тилде джырлайма,
Ана тилим ана сютюмдю мени!
САГЪЫШЛА
Хар кюн сайын багъалыдан багъалы
Кёрюнелле меннге туугъан тауларым,
Джюрегим да болады бек къайгъылы,
Сагъышладан толадыла джырларым.
Нек кёрюнед Минги Тауну башлары
Кюнден кюннге меннге ариу эм татлы?
Былай мыдах нек джырлайла суулары,
Шоркъалагъа кетген болурму атлы?
Хар кюн сайын къысхарады бир кюннге
Мен таулагъа къараб турур заманым,
Аны ючюн кёрюне болур меннге
Мыдах джырны джырлагъанча Къобаным.
АТАМЫ ДЖАМЧЫСЫ
Уруш джыллада басдырдыкъ атамы,
Чырмаб кеси сюйген ала кюйюзге.
Къара кавказ джамчысы турады аны
Тагъылыб юйде джугъутур мюйюзге.
Ол джамчыда туугъан тауларым, кече
Къалгъан кибик, манга кёрюнеди алай.
Джигитлени биринден бирине кёче,
Келеди джамчы, хыны джауумладан сакълай.
Турна сюрюулеча, тизилиб, джылла,
Аууб баралла бир-бири ызындан.
Джырла, джюрек, мугур джырынгы джырла,
Хапар джокъду анга юйге къайтыудан.
Къап-къара тау джамчы тансыкъдан иесине,
Мени бла биргелей атамы сакълай,
Агъарыб баргъанча кёрюнеди меннге,
Таулада айланч джоллагъа къарай.
Таурухла айта кечеги джауумладан
Къара джамчы атасыз юйюбюзде,
Толтуруб джюрегими терен сагъышладан,
Тагъылыб турады джугъутур мюйюзде.
Унутмагъанды ол мени атамы
Сыбызгъы сокъгъанын Шобайдакъ Чатында.
Къулагъыма келеди тау джырны макъамы
Тургъан заманда джамчыны къатында.
МЕН ОТХА ОКЪУЙ
ТУРАМА НАЗМУЛА
Мен сабий эдим, анам а сау,
Джарыкъ кёрюне эдиле кёкде джулдузла.
Мийикден къараб тынгылай эди тау,
Окъуй эдим мен анама назмула.
Ой, къалай насыблы эдим мен,
Сау анама назмула окъуй тургъан!
Джана эди от, къызарыб эмен,
Джылы эди хауа, анам солугъан.
Тыбыр оту хатадан къоругъанча
Кёрюнеед, тёгюлселе эмен къызыула.
Къачан эсе да анама окъугъанча,
Мен отха окъуй турама назмула.
Джокъду анам, къанаты сыннганд джырымы.
Мутхуздула энди кёкде джулдузла.
Ёксюз болгъанды ана тыбырым,
Мен отха назму окъуй турама.
Кетдиле келмезден джашлыкъ кюнлерим.
Ала бла бирге - огъурлу ана.
Тыбыргъа байланыб тебед джюрегим,
Отубуз мутхуз турса да джана.
Тыбыр оту хатадан сакълагъанча
Кёрюнеди, тёгюлселе эмен къызыула
Къачан эсе да анама окъугъанча,
Мен отха окъуй турама назмула.
 
{jcomments}