Аллы газетни 46-чы номериндеди.

- Абил, Абил, Абиляй...
Шамил тюшдю ма былай... (Шамилни тутуб, ортагъа саладыла).
Шамил:
– Бирден – билеу, экиден – эгеу, ючден – ючкюл, тёртден –  тёнгек, бешден – бешик, алтыдан – ашыкъ, джетиден – джемиш, сегизден –  сенек, тогъуздан –  токъмакъ, ондан – оймакъ... Энди къызла,  къууабыз да, къууабыз... (Джашчыкъла къызчыкъланы къууадыла. Къызчыкъла, тёгерек айланыб,  къачадыла. Джашчыкъла, аланы тутуб-тутуб, «оймакъгъа» джыядыла. Ортагъа атадыла. Энди къызладан бири санаргъа керекди «Абилни».


Къызладан  бири:
- Билген - ойнакъ, билмеген - къоймакъ, ити - бойнакъ, ичи - чоллакъ, кимди чолакъ?
(Джашчыкълагъа къарайдыла. Джашчыкъла, асхаб-асхаб, къачадыла. «Абил» айтхан къыз, къуууб, аланы къайсысын джетсе да, тутуб, аны асхагъанын «тюзетир» амал излейди).
- Ким биледи?
- Мен билеме!
- Биле эсенг, айт дууасын. Терк къууансын!
- Айтсам - айтмакъ, табсам - къайтмакъ, чабсам - батмакъ,  атсам -  артмакъ, къабсам - къаймакъ, чортсам - чортмакъ...
- Асхакъ - джазыкъ. Тарт аны, тарт!
Къызла, асхакъ джашчыкъны бутундан тартыб, аны «къынгырын» тюзетирге кюрешедиле. Джашчыкъла бир джанына, къызчыкъла да бир джанына тартышадыла. Алай тартышыб, къайсы джаны хорласа да, ёчню ол къауум алады.
Къызчыкъла кеслери алларына, джашчыкъла да кеслери алларына юлешиниб, кеслери къауум-къауум болуб ойнаргъа да болады. Оюннга къаллай ёч салынса да, сёз къурау анга кёре болады. Бусагъатда уа, бу кёргюзтюлген оюнда, сёз ючюн, тартышда, къызла хорлагъан болсунла.  «Багъылыргъа» тюшген  «асхакъ» джашчыкъ джылаб башлайды.
- Ой, мен джазыкъ, асхаб къалыб, юлюшюмю джутдурама!
Абил, Адил, Шамил, дагъыда оюннга джангыдан келиб къошулгъан  Абуляй бла Тарыуай, «асхакъны» къызладан сыйырыргъа кюрешедиле.  Къызла бедиш этедиле:
- Абил, Абил, Абиляй,
Айта билмез Тарыуай,
Къайта  билмез  Наниуай,
Асхай билмез Адиляй...
Джашчыкъла, эришиб, джууаб къайтарадыла. Айтышыб, арыб, оюнну тауусадыла.
-Ким хорлады?
- Тарыуай!
- Тарыуайгъа - толгъан ай! (Айны кёкден алыб, анга бередиле).
- Хорлатхан а  - Къыздарай!
- Къыздарайны атаргъа!
Гум базарда сатаргъа!
(Бир затны юсюнден айтыб бошаб, экинчи затха кёче, ёчню, фукну да джангыдан джангысы чыгъа, сабийле да къошула, кете, оюн алай барады).
 АБЛЕСКИН
Чилле къумачланы бир тюрлюсю. Аблескин артыкъ ингичге, бек да  бурулмай, бошуракъ ийирилген халыдан согъулады.  Андан эркишиге, тиширыугъа да ич кийимле этгендиле.  Кёб тюрсюнлю, айбат  тамгъалы  аблескинден къызлагъа чепкен, джашлагъа кёлек тикгендиле. Къарыулары болгъан юйюрле аблескин къумачладан терезе, тёшек джабыула этгендиле, къонакъ отоуларын джасагъандыла.
АГЪАЗ
Бек дженгил джюрюген, юй тийрелеринде джашагъан, чычхан маталлы акъсыл-кёксюл джаныуарчыкъ.
Къаракъуйрукъ агъаз. Анга тиерге, уясын бузаргъа джарамайды. Агъаз бек дертчи джаныуарды. Тийгеннге тиймей, бир хыйла, не хата этмей къоймайды. Юйде бир затха - сютге, джаугъа, ашха - сийиб кетерге болады. Сийдигинде уа ууу барды. Билмей, адам агъаз сийген затны ашагъаны, ичгени болса, бир ауруу табмай къалмайды.
Алайсыз а, юй тийресинде агъаз джашагъаны игиликге, хайыргъа саналады.
Агъаз джылгъа эки кере тюк ауушдурады. Абыстол (ноябрь) айда къыш кийимин кийиб, чыммакъ акъ болады, къуру къуйрукъ учу къаралай къалады. Аны себебли бир-бирде анга «къаракъуйрукъ агъаз» деб да айтадыла. Арттотур (апрель) айда къыш тонун  джай чепкеннге ауушдурады. Мор бетли болады. Къарын тюбю уа акълай къалады.
Халкъда агъазны юсюнден  кёб тюрлю айтыула, ырысла бардыла.

Тёппеланы Алим

 
{jcomments}