Къарачай Эресейни къурамына киргенли быйыл 190 джыл болады. Бу кюнледе хасаука урушну эсгере, кёбчюлюк информацияны мадарлары ол темагъа атаб, бериуле этедиле, статьяла, очеркле джазадыла, тарих дерсле бардырадыла.

Аууз-герги айны (октябрны) 26-чы, 27-чи кюнлеринде Къарачай-Черкес кърал университет «Карачай в составе России: исторический опыт, современное состояние и перспективы трансформационных и модернизационных процессов» деген Бютеуэресей илму конференция бардыргъанды. Анда доклад этгенлени араларында тыш къраллы адамла да бар эдиле.

Конференциягъа Москваны, Санкт-Петербургну, Ставрополну, Махачкъаланы, Майкопну эмда бирсилени, бютеулей да 10 шахарны, экспертлери келген эдиле. Аны бла да къалмай, конференцияны ишине Азейбарджанны, Абхазияны, Болгарияны алимлери да къошулгъан эдиле. Ким да билгенден, бюгюнлюкде Эресей къралны, Кавказны да бек магъаналы борчларыны бири халкъланы араларында шохлукъну, социал джаны бла бирликни сакълауду, джамагъат халны игилендириудю. Конференция ол тукъум излемле салгъан соруулагъа джууаб излей, аны бла бирге тарихчилени политологланы, социологланы, тил, адабият эмда бирси илму бла кюрешген алимлени тинтиу ишлерин бирикдирирге бир-бири ишлерин ангыларгъа чакъыра эди.

Бу конференцияны дагъыда магъаналылыгъын чертген бир зат: быйыл Къарачай Эресейни къурамына киргенине 190 джыл бола эсе аны юсюнден кърал дараджада айтыргъа, илму джаны бла быллай форумла бардырыргъа, официал СМИ-де аны юсюнден эркин сёлеширге мадар чыкъгъанлы быйыл 10 джыл болады. Он джылны мындан алда эсде къаллыкъ бир илму конференция болгъан эди. Аны да биягъы университет къурагъан эди. «Къарачай-Черкесияны халкълары Эресейге къошулгъанларына 450 джыл» деб Москвагъа да сингдириб бошагъан эдиле республикада бир къауум джамагъат къозгъалыула.

Биз хапарын айтхан кёзюуде, он джылны мындан алда, ол лозунгну джангыртыб бютюн да бек къозгъаб кюреше эдиле. Сау болсунла, университетни устазлары, тири джашларыбыз, тыйгъычланы да урушмагъанлай, тюйюшмегенлей, ариулукъ бла хорлаб, «Къарачай Эресейни къурамына киргенли - 180 джыл» деген ат бла илму конференция хазырлаб ариу халда бардыргъан эдиле. Республиканы башчылыгъы да аны джакълаб, тюзлюк джанлы болгъанын танытхан эди. Бусагъатдагъы властларыбыз тюз, башламчылыкъны джакълай, биз хапарын айтхан конференцияча ишлеге болушады. Конференциягъа джыйылгъанлагъа хошкелди сёз айтды, вице-премьер Чеккуланы Хызыр да. Ол республиканы Башчысы Темрезланы Рашидни атындан да алгъышлагъан эди джыйылгъанланы.

Илму конференцияда кёб тюрлю доклад этилди. Ахырында тыйыншлы резолюция да алынды. Къарачайны 190 джылны мындан алда Эресейни къурамына киргенине кёб тюрлю аспект бла къараб, кёб доклад  этилди. Барыны да баш магъанасы бир эди: ол кёзюуде эки джаны да кесамат этиб бегитгенлери тюз оноу, акъыл оноу болгъан эди. Ол себебден къарачайлыла ол ишге тарихлерини джарыкъ бетлерини биринеча къарарыкъдыла.

Конференция эки кюнню барды. Экинчи кюн Хасаукада,  уруш баргъан джерде, джангы ишленнген эсгертмени къууанч халда ачыугъа аталгъан митинг болду. Ол эсгертмени ол кюннге хазыр этер ючюн, миллетибизни тири джашлары кёб къыйын салгъандыла. Ала кеслерине махтау излегенле тюлдюле. Алай болса да былайда атларын сагъынмай болмайбыз. Ала джаш тёлюбюзге юлгюдюле: Къочхарланы Джашарбек, Ёзденланы Аубекир, Ёзденланы Таусолтан, Темрезланы Хасан, Лайпанланы Руслан эмда башхала кече-кюн демей, Худес ёзен бла Хасаукагъа баргъан 4-5 километр, тауну башына чыкъгъан, тик джолну да джарашдырыб, эсгертмени кесин ишлеб, бек уллу къыйын салгъандыла.

ЁЗДЕНЛАНЫ Якъуб.