Къарачайны эм онглу адамларыны бири Семенланы Исмаилны аты ёмюрлюкге халкъыбыз бла бирге джашарыгъы хакъды. Уллайгъан къауумдан башлаб, сохталагъа дери аны джырларына сюйюб тынгыламагъан джокъду. Къуру «Минги Тау» деген джырына, Москваны Кремль къаласындан башлаб, тыш къралларына дери харс ургъандыла. Быллай онглу адамыбызны атын кёзюу кёзюую бла газетде джаза, телевидение, радио бла айта турургъа тыйыншлыды. Ол оюмну тута, кёчгюнчюлюкден къайтыб келген джылларыбызда кесин кёрюб, аны сёлешгенине тынгылагъанымы юсюнден джазама.
Джангы къуралгъан Къарачай-Черкес автоном областны башчылыкъ этген къаууму адабиятыбызны джангыдан айнытыр, ёсдюрюр ючюн къайгъырыб башлады. Туура ол кёзюуледе эм баш джарсыу - джазгъанла бек аз эдиле. Белгили поэтлерибизни асламысы фашистле бла сермешледе ёлген эдиле. Байрамукъланы Халимат бла Хубийланы Осман сау-эсен къазауатдан къайтхан эдиле.
Ма ол экиси адабиятыбызны айнытыргъа уллу къыйын саладыла. Обкомну оноуу бла къарачай тилде джазаргъа тырмашхан джашланы, къызланы табыб, юч-тёрт джылны семинарла бардырдыла. Биринчи кере семинар 1958-чи джыл никкол айда болгъан эди. Аны ишине обкомну джууаблы къуллукъчулары бла бирге Ставрополдан да критик Кабаченко, поэт Исаков, алим Попов, бизден Гашоков Хусин, Абдулджалилов Фазиль дагъыда башхала къошулгъан эдиле.
Кюнорта болуб, ауузланыргъа, солургъа деб, тышына чыкъдыкъ. Семинаргъа келгенле 30-дан артыкъ адам бар эдик. Скамейкагъа олтуруб, кимибиз ёрге туруб, адабиятыбызны юсюнден ушакъгъа сингдик. Арабызда джылы бла уллу Терезеден Ёзденланы Хамзат эди. Ол, Советлени Юйюню онг джаны таба къараб: «Джашла, ёрге туругъуз, Джырчы Исмаил келеди», - деди. Турдукъ.
Къолунда таягъы, акъ сакъаллы узун киши, бизни къатыбызгъа келиб, барыбыз бла да къол тутушуб саламлашды. Аны ким болгъанын биле эдик. Алай а кёбюбюз танымай эдик. Тёгереклешиб, барыбыз да ортагъа алдыкъ. Тынчлыкъ-эсенлик соруб: «Джашла, былайгъа нек джыйылгъансыз, чуруму неди?» - деб, Хамзат таба къарады. Ол, джарашдырыб, хапарыбызны айтды. Исмаил, къолу бла сакъалын сылаб: «Уллу Аллахха къурман болайым, терсликни энтда бир джиги юзюлдю», - деди. Андан ары бизге кёб акъыл сёз айтды. «Халкъ окъурча, разы болурча китаб джазыб чыгъаргъан алай бош иш тюлдю. Джазгъан адам эм алгъа джашауда бола тургъан, хар ким да биле, кёре тургъан затланы джарашдырыб, окъуучугъа алай джетдирирге керекди. Башындан алай айтхандыла, немелени неме былай болургъа керекди деген фатауалагъа тынгыласанг, джазгъанынг тепсиге салыннган хантха туз атылмагъанча болады. Бусагъатда юйледе радио барды. Сиз да тынгылай болурсуз «Минги Тау» деген джырны халкъ джыр деб бередиле. Ол джырны сёзлерин да, макъамын да мен джазгъанма». Ичибизден бирибиз: «Сени атынгы нек айтмайдыла сора?» - дегенинде: «Сизни джашауугъуз алдады, сора барсагъыз, билирсиз», - деб, кете тебреди. Биз да, ашыра, иги кесек бардыкъ.
Арадан джылла да озуб, заманла тюрлене, эшитген хапарыбыз былай болгъан эди: биз кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора, Исмаилны башына чакъырыб, фахмусуна сый-махтау бериб: «Сен алгъынча джаз, китабларынг чыгъарыкъдыла. Джангыз биз излеген диннге алгъынча берилмей, Къур’анны, намазны, мынчакъны къой», - дейдиле. Бу унамайды. Алай бла аны джазгъанлары чыкъмай туруб, къралны баргъан джолу тюрленнгенинде, дуния джарыгъын кёредиле.
Аны экинчи кере Джангы Джёгетейде кёрдюм. Озгъан ёмюрню 60-чы джылыны ал сюреминде анда джашагъан келинибиз ауушду. Ингирала ауушханы ючюн экинчи кюннге къойдула. Кечирек эшитиб, юч кюнден Исмаил, келиб, ауушхан бла къысха джууукъ болгъанын да айтыб, кёб олтуруб кетди. Кемик дууасына келгенинде, джыйылгъанла барысы да, орамгъа чыгъыб, къартла да аны къучакълаб, юйге алай кирдиле. Кюн исси эди да, эшикле, терезеле ачылыб, окъугъанланы ауазлары да ариу эшитиле эдиле тышына. Экишер-ючюшер болуб, тиширыула эшикден къараб, ызларына айлана эдиле. Аланы кёрюб, мен да эшикни къыйырындан къарадым. Ол тиширыулача, мен да сейир болдум. Исмаилны кёзлеринден джыламукъ тамчыла къуюлуб, бир-бирде къол джаулугъу бла сюрте, кёбюсюне азбар айта эди.
Маулут бошалгъандан сора, бир кесек туруб, кетерге деб джолгъа чыкъды. Къартла уллу сый бериб ашырдыла. Атам бла мен да элибизге – Гюрюлдеуюкге - айландыкъ. Бир кесек баргъандан сора атама Исмаилны джылагъаныны чурумун сордум.
- Ол алай бош зат тюлдю, - деди атам. – Уллу Аллахха къаны, джаны бла берилиб, таралыб, тилеклени къабыл боллугъун тилей эди, - деди.
Миллетни ичинден чыкъгъан быллай акъылман, халкъына къаны-джаны бла берилген Исмаилны къабырына мермер ташдан эсгертме салыргъа, ол джашаб кетген юйню къабыргъасына багъалы ташдан ишленнген, аты, тукъуму, ким болгъаны джазылгъан мемориал къанга салыргъа тыйыншлы эди. Ол бизни борчубуз болгъанын джууаблы адамла ангыларла деб умут этеме.
ХАПЧАЛАНЫ Маммет,
Къарачай-Черкесияны маданиятыны махтаулу къуллукъ
Къарачай-Черкесияны маданиятыны махтаулу къуллукъ
{jcomments}
