Намыс болмагъан юйде насыб, берекет, къууанч да болмайды. Озгъан ёмюрлени тыш къралчы алимлери, джолоучулары, къаячылары къарачай-малкъар халкъны ариу джерлерине, мийик тауларына, гара сууларына, джигитликлерине, адетлерине, намысларына сейир болуб, кёб джазгъандыла. Тау адет къарачай-малкъар сабийлени акъылларына ата бабаларыбызны - ас- аланланы,  нартланы - къанлары бла сингнгенди. Аны бла чекленмей, таулу сабийни адеблиликге юретиуге акка, амма, ана, ата, джууукъ джетгенле, тийре-хоншу да кеслерин борчлугъа санагъандыла.

КЪАРТЛАГЪА
БЕРИЛГЕН
НАМЫСДАН

«Къартны бурнун сюрт да, оноугъа тут», - дегендиле буруннгу къарачайлыла бла малкъарлыла. Къартны олтургъан джери юйде бек сыйлы джер болгъанды - отджагъаны къатында, тёрде неда хант тепсиде сыртын къабыргъагъа, бетин эшикге айландырыб олтургъанды. Къарт амманы олтургъан джери кийиз джайылгъан тапчан болгъанды. Къартланы джатхан джерлерине олтурургъа джарамагъанды. Къартны оноууна къуру кесини юйюрю тюл, тукъум да, хоншула да, элчиле да тынгылагъандыла. «Юйню башы акка, бойну уа амма», - дегендиле буруннгу таулула.
 
КЪАРАЧАЙ БЛА МАЛКЪАРДА
ТИШИРЫУНУ НАМЫСЫ

Тиширыуну намысы бурун таулада уллу болгъанды. Суу анасы, Джер анасы, Тау анасы барды деб ийнаннгандыла. Ала да тиширыуну сыйы уллу болгъаныны белгилеридиле. Тиширыуну къатында аман сёз, хыны сёз айтылмагъанды. Тюйюш ачылмагъанды. Кетиб баргъан атлы тиширыулагъа тюбесе, тюшюб, салам бергенди. Дертчиле сюрген кишини джанын къарт тиширыу тилесе сакъларгъа болгъанды. Эркиши аны ёшюнюне эрнин тийирсе, ол тукъумну джашына саналыб къалгъанды. Къама уруш эте тургъан джашланы арасына тиширыу джаулугъун атса, уруш-тюйюш тохтагъанды. Ол адет бизни ата-бабаларыбыздан къалгъанды. Таулулада эки къатын алгъанла бек аз болгъандыла. Бийчеси ёлсе, сабийлени ёксюз этмейбиз, ёге анагъа къаратмайбыз деб, эркишини къайын къызын келтиргендиле, болса. «Къызны намысы мияла табакъ кибикди. Сынса, джамалмаз», - дегендиле, буруннгу къартларыбыз.
Тиширыула намысларына бек сакъ болгъандыла. Зийна айланнган болса уа, тиширыула аны ташла бла ургъандыла, джаны саулай таш оба этиб къойгъандыла. Эрли тиширыу намысын къыздан да бек сакълагъанды. Сюймегенлери къызгъа аман ат чыгъарсала да, ол, эрге барыб, къыз атын ачалгъанды. Эрге барыб тургъан тиширыугъа аман ат чыкъса, аны аллай амалы болмагъанды. Элде намыслары джюрюген тиширыуланы эркиши оноугъа огъуна къошхандыла.
Анасыны къатында аман айтхан, эрши сёлешген, анга джууаб этген бек осал адамгъа саналгъанды. Ийнек саугъан, бачха иш болмаса, къыйын иш бла эркишиле, бир амал болуб, тиширыуларын арбазларындан тышында къыйнамагъандыла. Совет власть келгенден сора урунуб башлагъандыла эркишиле бла тенг. Малны тиширыу кёзден ташада кесгендиле. Кесерден алгъа малдан кечмеклик тилегендиле. Малны санлаб, ичегилерин айырыб, джёрмеле этиб, андан сора алай бергендиле тиширыулагъа этни. Той болса, эркишиле этни уллу къазанлада кеслери къайнатхандыла. Тиширыуну ургъан, тюйген адет болмагъанды. Аллай кишини толу эркишиге санамагъандыла. Къызланы сабийликден огъуна кишини затына тиймезге, ётюрюк айтмазгъа, зарланмазгъа, чомартлыкъгъа, къонакъ алыб, къонакъ ашырыргъа юретгендиле. Бай къызланы уа  къарыусуз кийиндириб, уллу кёллю болмазгъа юретгендиле.
Аякъ тюбюне атсанг, бютеу Кавказдан келиб, сатыб алырча омакъ оюулу кюйюзле, кийизле, джамчыла, башлыкъла, алтын, кюмюш халыла бла сырылгъан сейирлик кийимле, инджиле бла сырылгъан джол джаулукъла, къол артмакъчыкъла, тютюн дорбачыкъла эте билгендиле.
Таулу тиширыуланы намысларына къачан да бек сакъ болгъандыла. Ауругъаннга къарай билгендиле. Сабийи болмагъан тиширыуну саулугъуна къарай билгендиле. Тиширыугъа ёчюкленмесинле деб, джин ургъанлагъа къуру эркиши устала къарагъандыла.
 
 ЭРКИШИ БЛА АНЫ ЮЙ БИЙЧЕСИНИ
НАМЫСЛАРЫ

Эркишиге туурада юй бийчесин махтаргъа, анга ариу айтыргъа, эркелетирге, къучакъларгъа, уппа этерге джарамагъанды. Ол сууукълукъдан тюл, намыс этгенден болгъанды. Кавказ халкълада бек джумушакъ, сабыр халили, юй бийчелерине, сабийлерине иги таулу эркишиле саналгъандыла. Зийна айланнган тиширыуну болмаса, бизде къатын къойгъан адет болмагъанды. Юйге къонакъ келген кече эркиши бийчеси бла бир орунда  къалмагъанды. Ол асылсызлыкъгъа саналгъанды.
 
УЛБАШЛАНЫ Саният.
 
 
{jcomments}