Бадахланы Мырзакъулну (документлеринде Мурзакулович деб джазылгъанды) джашы Аскер 1919-чу джыл (бир къауум документлеринде 1921-чи деб джазылгъанды) Къарт-Джуртда туугъанды. Атасы Мырзакъул, Акъ Аскерни Къобан къазакъ атлы аскерини полковниги болуб къуллукъ этгенди, 1920-чы джыл граждан къазауатда ёлгенди. Андан сора юй бийчеси Дудаланы Качина ууакъ юйдегисин - тёрт джашчыгъын - алыб Къарт-Джуртдан Сары-Тюз элге кёчеди. Алай бла Аскер Сары-Тюзде 7-джыллыкъ школда окъугъанды. Билим алыргъа учунмакълыгъы болгъан джаш 1937-чи джыл Микоян-Шахарда рабфакга окъургъа киреди.
Студентлени арасында Аскер билими, ишленмеклиги бла айырылыб танылгъанды. Айырмагъа окъугъан джаш адамны эки джылдан партиягъа член этиб алгъандыла. Эки джылдан Аскерни рабфакда комсомолну комитетине секретарь этиб сайлайдыла. 1939-чу джыл, окъууун да тюгел тауусуб бошамагъанлай, ол Ленинград шахарда А.А.Ждановну атын джюрютген Къызыл Байракълы аскер-инженер училищеге кирирге кёлленеди. Ары 18 джылы толмагъанны алмагъандыла. Анга да къарамай, Аскер окъууун андан ары ёсдюрюрге къаст этиб, бир джылны да сакъламай, Ленинградха джол тутуб кетеди. Бадах улу экзаменлени айырмагъа бериб, училищени курсантларыны къурамына тюшеди.
Къоруулауну Халкъ комиссары С.К.Тимошенкону буйругъу бла алчы курсантлагъа, аланы ичинде Бадах улу да болуб, абычар курсланы къысха заманны ичинде окъутадыла. Таулу джаш 1941-чи джыл никкол (июнь) айны 11-де аны айырмагъа тауусуб, лейтенант чын алыб чыгъады. Арадан талай кюн озуб, Уллу Ата джурт къазауат башланады. Джаш абычарны 32-чи энчи мото-мараучу понтон-кёпюр батальонунда взводну командири этиб Киев аскер округда 6-чы аскерни 4-чю механизация корпусуну 32-чи дивизиясына джибередиле. Алай бла Аскерни уруш джолу Львов шахарда башланнганды.
Къазауатны биринчи кюнлеринде огъуна Аскер къралны кюнбатыш чеклеринде джау бла къаты сермешге киргенди. 1942-чи джылны къыркъар (август) айына дери ол Къыбыла-Кюнбатыш фронтда уруш этгенди. Аскер джау бла хатерсиз сермешде ётгюрлюк танытыб биринчи саугъагъа ие болгъанды.
1942-чи джылны къачындан башлаб, Бадах улу Кутузовну орденин джюрютген 5-чи инженер-мина бригаданы къурамында 106-чы, 32-чи, 109-чу, 6-чы инженер-сапёр батальонлагъа башчылыкъ этиб, Сталинград, Воронеж, Степной, 1-чи эмда 2-чи, 4-чю Украин фронтлада уруш этгенди. Аны батальону бютеулей да юч мингден аслам фашистни, техникасын, аскер кереклери бла бирге, атылтханды. Бадах улу джауну 44 адамын кеси ёлтюргенди. Сермешледе юч кере джаралы да болгъанды, аланы ичинде эки кере минада атылыб сау къалгъанды. Башындан салыннган борчну тыйыншлы баджаргъаны ючюн, «Урушлада джетишимлери ючюн» деген медаль бла саугъалагъанды.
Сталинград шахар ючюн баргъан къаты сермешде да Бадах улу аскер саугъагъа тыйыншлы болады, кеси да тамада лейтенат чынын майор чыннга дери ёсдюреди. Корпусну тамадасы Бадах улуну бирси джаш абычарлагъа юлгюге тутханды. Бадах улуну аскер билими, уруш сынамы аскерчилени кёб кере къыйын болумладан сау-эсен чыгъарыргъа болушхандыла.
Уллу аскер магъаналы операцияны бардырыргъа Башындан буйрукъ болуб, Днепр сууну бирси джагъасына 57-чи аскерни окъ-тобун, адамын, танкаларын ётдюрюрге керек болгъанды. Гитлерчиле тамал салыб тургъан бетджанларындан бизни аскерлерибизге окъ-тоб атыб, суудан ётерге мадар бермей, кёб халеклик салгъандыла, къоранч да болур ючюн къалмагъанды. Ол тукъум къоркъуулу къыйын хыйсаблада ётгюрлюк, батырлыкъ танытханланы мийик дараджалы саугъалагъа тыйыншлы болгъанларыны юсюнден Баш Командующий кесини бегиминде айырыб ачыкъ билдиргенди. Ол ачы хатерсиз сермешде башларындан джау «окъ джангурну къуя» тургъанлай, кёб совет аскерчи керти джигитлик кёргюзгенди.
Алайды да, Бадах улуну батальону Днепр сууда 9 кюн бла кечени тохтаусуз баргъан къаты урушха биринчи киргенлени къауумунда болгъанды. Ол ачы сермешде таулу джаш керти батырлыкъ кёргюзгенди, эм мийик дараджалы саугъагъа - «Совет Союзну Джигити» деген атха - тыйыншлы болгъанды. Ай медет, кёчгюнчю халкъны келечиси болгъаны амалтын ол саугъаны орнуна башханы бергендиле. Аны юсюнден архив документде былай джазылады (тюрлендирмей орус тилде беребиз): «106 инженерно-саперный батальон, которым командует капитан Бадахов А.М., проявил образцы отваги и мужества при форсировании р.Днепр. В ночь с 26 по 27 сентября 1943 г. на паромах батальоном были переправлены на правый берег р.Днепр первые группы ПТР и миномётчиков, что позволила нашим войскам закрепить за собой плацдарм в районе с. Сошиновка. Переправой этих групп, производившейся под ураганным огнём, лично руководил капитан Бадахов. В ночь с 29 на 30 сентября 1943 г. капитан Бадахов лично обеспечил переправу на правый берег р. Днепр 1000 мин ЯМ-5. Мины были переправлены ночью за 2 часа, что позволило минёрам их установить впереди наших позиций до утра. Танковая атака противника наших позиций была сорвана. Всего батальоном за 9 дней было переправлено на правый берег: 51 орудия с расчётами, 47 миномётов, 210 повозок с боеприпасами и продовольствием,92 тонны боеприпасов, 233 лошади, свыше 3 тысяч человек пехоты и много другого военного имущества и снаряжения. Благодаря чёткой организации переправы наших войск, созданный под руководством т.Бадахова, наши войска, не смотря на непрерывный обстрел со всех видов оружия противником, на этой переправе потерь не имели.
За хорошую организацию переправы, при форсировании нашими войсками р. Днепр, правильную организацию переправочных работ и проявленные при этом личную храбрость и мужество, капитан Бадахов достоин Правительственной награды ордена Суворова 3 степени.
Командир/Начальник 5 ИСБР РГК инженер-подполковник Тимохин». Бадах улу сапёр батальоннга башчылыкъ этиб Курск тогъайда уллу сермешде
да кесини батырлыгъын танытыр ючюн къалмагъанды. Харьков, Белгород шахарланы гитлерчи нацистледен ариулай, уруш этгенин тохтатмай Шимал Донец, Къыбыла Буг, Днестр, Прут, Висла, Одер сууладан ётгенди. Къазауатны отлу джолларында Аскер Румынияны, Венгрияны, Чехословакияны, Польшаны джерлеринде кёб сынаудан тыйыншлы ётгенди. Карпат таулада джау бла бетден бетге тюбешиб Бадах улу ётгюр сермешгенди. Аны уруш джолу Германиягъа дери элтгенди.
Майор Бадах улуну башчылыгъы бла сапёр батальон 1944-чю джыл байрым (февраль) айны 1-ден 20-на дери заманны ичинде 22 сабан тюзге 2025 минаны салгъанды, гитлерчи аскерни техникасы ётерик 5 кёпюрню атылтыб суугъа къуйгъанды, 4 кёпюрге да минала салгъанды. Ол кюнледе фашистлеге ётгюр сапёрла дагъыда кёб зарауатлыкъ джетдиргендиле – 5 танкаларын (аланы 2-си «Тигр» танка) кюйдюргендиле, магъаналы документлени эмда немец абычарны да джесирге алгъандыла. Уста командирни башчылыгъы бла ол джумуш да мийик дараджада этилгени себебли, Бадах улу Ата джурт къазауатны 1-чи дараджалы ордени бла саугъаланнганды. Ызы бла, 1944-чю джылны эндреуюк (декабрь) айында, урушда этген ётгюрлюгю эмда салыннган борчну толтургъаны ючюн Бадах улу дагъыда бир саугъагъа – Ата джурт къазауатны 1-чи дараджалы орденине - тыйыншлы болады.
1944-чю джылны къачында Вермахтны 18-чи аскерине къаршчы къаты урушда Бадах улу башчылыкъ этген 6-чы пантон батальон адам ийнанмазча джигитлик этгенди Аны юсюнден архив документледе ачыкъ джазылады. Ол сермешде ётгюрлюгю эмда энчи тирилик танытханы, уста буйрукъ бериб салыннган борчну мийик дараджада тындыргъаны ючюн Аскер «Совет Союзну Джигити» деген атха экинчи кере теджелгенди. Алай болса да аны орнуна командир Бадах улу Александр Невскийни ордени бла саугъаланнганды.
1945-чи джылны биринчи айларында Аскер Польшаны джерин фашистледен тазалау урушда да джигитликле кёргюзюр ючюн
къалмагъанды. Польшаны мийик дараджалы кърал саугъалары, «Къызыл Байракъны» ордени анга шагъатлыкъ этедиле.
Уллу Ата джурт къазауат бошалгъандан сора репрессиягъа тюшген халкъланы адамларын фронтладан чыгъарыб Сибирге, бирси джерледе урунуу фронтлагъа ашырыб баргъандыла.
Бадах улуну да аскерден башына бош этерге бегим чыгъады. Къазауатны къанлы джолларын тыйыншлы ётген тири таулу Совет Союзну маршалы К.К.Рокоссовскийге тюбеб, аскерде къуллукъ этерге излегенин билдириб, тилек къагъыт джазады. Маршалла, К.К. Рокоссовский бла И.С. Конев, подполковник Бадах улуну ышангылы абычар болгъанына шагъатлыкъ этиб, Сталиннге сёз къошадыла. Алай бла Бадах улу Совет Аскерни тизгинлеринде къуллукъ этерге къалады. Ол полкну командири болуб къуллугъун андан ары бардырады. 1!952-чи – 1955-чи джыллада Аскер Москвада Фрунзе атлы академияда окъуйду. Андан сора полковник чынны алады. Аскер къуллугъуну ахыр джылларын Орта Азияны Туркестан аскер округунда ашыргъанды.
Ётгюр уланны урушда этген джигитликлерини юслеринден къысха айтыб къояргъа къолубуздан келмез. Кесини уруш джолларыны юсюнден Аскер эсге тюшюрюулеринде, «В огне сражений» китабда, толу джазгъанды
Сыйлы абычарны кърал саугъаларыны юсюнден хар джерде бирер тюрлю джазылады. Алай болса да махтаулу джердешибизни бюгюнлюкде орденле бла медалладан толгъан аскер кийимлери Черкесскеде музейде сакъланады. Гвардиячы полковник Бадахланы Мырзакъулну джашы Аскер Къызыл Джулдузну (эки орден), Ата джурт къазауатны 1-чи (эки орден), II-чи дараджалы, Къызыл Байракъны, Суворовну 3-чю дараджалы, Александр Невскийни орденлени, «Ётгюрлюгю ючюн», «Урушда махтаулары ючюн», «Сталинградны къоруулагъаны ючюн» медалланы, Польшаны, Чехословакияны, Венгрияны, Францияны кърал саугъаларыны, бютеулей 33 кърал саугъаны, иесиди.
Бадах улу 1988-чи джыл ауушханды, Сары-Тюз элде асыралгъанды, джандетли болсун. Къарачайны сыйлы уланына тыйыншлы саугъасы - Алтын Джулдузну медалы, берилмей къалса да, аны аты миллетибизни джукъланмазлыкъ джулдузларыны бири болуб ёмюрлюкге сакъланныкъды.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
