«Ючкекенчи Бердиланы Олег вертолётла чыгъарады», - деген хапар кёбден бери джюрюйдю. Мындан алда кесинден интервью алыргъа таблыкъ тюшдю. Бюгюн аны басмалайбыз.
- Къарачай джашла, къызла къралыбызны къалайында да, къайсы санагъатда да ишлейдиле. Вертолётла бла байламлы къуллукъ этген адамыбыз барды, деб а эшитмегенбиз. Ол себебден газет окъуучула сени джашау джолунг, ишинг бла шагъырей болургъа излейдиле.
- 1949-чу джыл Къазахстанны Сайрам районуну Белые Воды элинде Бердиланы Къочхарны джашы Шамилни юйдегисинде туугъанма. Кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора Терезеде, Первомайскеде школлада окъугъанма. Кесим Ючкекенденме. Харьков шахарда авиация институтха кириб, аны 1972-чи джыл бошагъанма. Примор крайда Арсеньев шахарда вертолётла чыгъаргъан предприятиеге ийдиле. Баш усталыгъым бла къалмай, атылтыуну кючю бла металланы керекли дараджагъа джетдириуден да аттестациям бар эди. Ол ишни этгенлеге башчы да болдум, конструктор къуллукъгъа да салдыла. Урунуу джолум алай бла башланды. Андан сора механизация бёлюмге, ызы бла механосборочный бёлюмге тамада болуб турдум. Алайдан баш инженерни орунбасы этиб кёчюрдюле. Талай джылдан башха къуллукъ бердиле. «Испытательный центр» деб кесини энчи дараджасы бла хозрасчёт фирма бар эди. Анга директоргъа салдыла. Бусагъатда илму-излем джаны бла управляющийни кенгешчисиме. Бу айтылгъан ишлени арасында Хауа-Аскер Кючледе къуллукъ этгенме, капитан чыным барды. Аллай кёзюуледе дагъыда шахарны мэриясыны орунбасы, мэрияны тамадасы да болгъанма. Бу арт он джылда «Бирикген Россия» политика партияны шахар советине башчылыкъ этеме.
- Аллай къуллукълада адамланы джамагъат ишлеге къошханлай турадыла. Сени да унутмагъанлары хакъды. Аны юсюнден не айтыргъа боллукъса?
- Кёб джылны узагъына партияны шахар комитетини бюросуну эмда шахарны толтуруучу комитетини члени болуб тургъанма. Джамагъат ишле бла алада салыннган борчланы баджарыргъа кюрешгенме. Заводну кесинде да джумушла джетише эдиле. Алай а джаш тёлюню ариу халиде ёсдюрюуге, усталыкъгъа юретиуге, билимли этиуге баш магъана бергенме. Заводда ишими тышында да Узакъ Восток университетни директоруну илму джаны бла орунбасары этген эдиле. Анда аэрогидродинамика, учууланы динамикасы, авиация техниканы сертификациясы дагъыда башха затладан студентлени окъутханма. 2012-чи джылдан бери «Молодёжь ХХ1 века» деген ат бла бардырылгъан халкъла арасы конференциягъа къошулгъанланы илму ишлери басмаланнган чыгъарманы редакторума. Энди, джылым да джетмишге джууукълашыб, джашау, иш сынамым да онг берирча кёргенимде, заводну кесини джаш тёлюсюн илму-техника ёсюмню джорукъларына юретеме.
- Кесинг узакъда болгъанлыкъгъа, кёбчюлюк информацияда илму ишлеринг, аланы юслеринден джазылгъан затланы бир къаууму Къарачай-Черкесияда да белгилидиле. Толуракъ хапар айтсанг.
- Илму-техника бла байламлы 200 статьям басмаланнганды, вертолётла чыгъарыуда джарагъан 20 энчи лагъымым ишге сингдирилгенди. Алагъа патентле да берилгендиле.
- Энди сен къыркъ джылдан артыкъ заманны уруннган «Прогресс» авиация компаниягъа кёчейик. Ол предприятие не затла чыгъарады?
- Баш борчу вертолётла ишлеудю. Аз болса да, сауут-саба да чыгъарады. Озгъан ёмюрде бизде этилген «Ми-24» вертолётлагъа тышында «Летающие танки» дегендиле. Аланы бизден кёб кърал алгъанды, энтда хайырландырыб турадыла. Бусагъатда «Аллигатор» деб дуниягъа белгили вертолётла этиледиле. Бюгюнлюкде Россия вертолётланы эм табларын, эм онглуларын, эм кючлюлерин чыгъаргъан беш къралны бириди. Алай болса да тышына сатыу, джангыланы хазырлау бла алда баргъанла биз бла Америкадыла.
- Илму бла техникада ёсюмню производствогъа сингдириуде джангы джетишимле бола барадыла. Ол джаны бла къарасакъ, вертолётла чыгъаргъан коллективни мындан ары муратлары къалайды?
- Кёбден бери да къызыулукъларын 450-500 километрге джетдирир джанындан кюрешедиле. Эки тюрлю концепция барды. «Вертолёты России» деген холдингни тамадасы Андрей Богинскийни илму журналда басмалагъан статьясында айтылгъаннга кёре, 2022-чи джылгъа къызыулукълары 500 километрге джетген вертолётла чыгъыб башларыкъдыла. Алимле бла конструкторла андан арысыны сагъышын да этедиле. Аланы оюмларына кёре, къызыу учуб бара тургъанлай, вертолётланы винтлери самолётланы къанатларыча болуб, алача дженгил джюрюш алырча боллукъдула. «Камов» деген конструктор бюрода ол муратха джетер ючюн иш бардырадыла.
- Энди юйдегинги юсюнден айтсанг. Юч сабийинг болгъанын билеме, аладан сени усталыгъынгы сайлагъан, сени джолунг бла атлагъан бармыды?
- Огъай. Уллу джаш Рустам табышлылыкъ бла кюрешеди, Фатима къытай тилни окъутады, гитчебиз Тимур финансист-экономист усталыкъ алгъан эди, усталылыгъы бла ишлейди. Джокъду хатабыз, алай а Примор крайдан Къарачай-Черкесиягъа хаман джюрюб турурча мадар болмагъанын онгсунмайбыз.
- 1949-чу джыл Къазахстанны Сайрам районуну Белые Воды элинде Бердиланы Къочхарны джашы Шамилни юйдегисинде туугъанма. Кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора Терезеде, Первомайскеде школлада окъугъанма. Кесим Ючкекенденме. Харьков шахарда авиация институтха кириб, аны 1972-чи джыл бошагъанма. Примор крайда Арсеньев шахарда вертолётла чыгъаргъан предприятиеге ийдиле. Баш усталыгъым бла къалмай, атылтыуну кючю бла металланы керекли дараджагъа джетдириуден да аттестациям бар эди. Ол ишни этгенлеге башчы да болдум, конструктор къуллукъгъа да салдыла. Урунуу джолум алай бла башланды. Андан сора механизация бёлюмге, ызы бла механосборочный бёлюмге тамада болуб турдум. Алайдан баш инженерни орунбасы этиб кёчюрдюле. Талай джылдан башха къуллукъ бердиле. «Испытательный центр» деб кесини энчи дараджасы бла хозрасчёт фирма бар эди. Анга директоргъа салдыла. Бусагъатда илму-излем джаны бла управляющийни кенгешчисиме. Бу айтылгъан ишлени арасында Хауа-Аскер Кючледе къуллукъ этгенме, капитан чыным барды. Аллай кёзюуледе дагъыда шахарны мэриясыны орунбасы, мэрияны тамадасы да болгъанма. Бу арт он джылда «Бирикген Россия» политика партияны шахар советине башчылыкъ этеме.
- Аллай къуллукълада адамланы джамагъат ишлеге къошханлай турадыла. Сени да унутмагъанлары хакъды. Аны юсюнден не айтыргъа боллукъса?
- Кёб джылны узагъына партияны шахар комитетини бюросуну эмда шахарны толтуруучу комитетини члени болуб тургъанма. Джамагъат ишле бла алада салыннган борчланы баджарыргъа кюрешгенме. Заводну кесинде да джумушла джетише эдиле. Алай а джаш тёлюню ариу халиде ёсдюрюуге, усталыкъгъа юретиуге, билимли этиуге баш магъана бергенме. Заводда ишими тышында да Узакъ Восток университетни директоруну илму джаны бла орунбасары этген эдиле. Анда аэрогидродинамика, учууланы динамикасы, авиация техниканы сертификациясы дагъыда башха затладан студентлени окъутханма. 2012-чи джылдан бери «Молодёжь ХХ1 века» деген ат бла бардырылгъан халкъла арасы конференциягъа къошулгъанланы илму ишлери басмаланнган чыгъарманы редакторума. Энди, джылым да джетмишге джууукълашыб, джашау, иш сынамым да онг берирча кёргенимде, заводну кесини джаш тёлюсюн илму-техника ёсюмню джорукъларына юретеме.
- Кесинг узакъда болгъанлыкъгъа, кёбчюлюк информацияда илму ишлеринг, аланы юслеринден джазылгъан затланы бир къаууму Къарачай-Черкесияда да белгилидиле. Толуракъ хапар айтсанг.
- Илму-техника бла байламлы 200 статьям басмаланнганды, вертолётла чыгъарыуда джарагъан 20 энчи лагъымым ишге сингдирилгенди. Алагъа патентле да берилгендиле.
- Энди сен къыркъ джылдан артыкъ заманны уруннган «Прогресс» авиация компаниягъа кёчейик. Ол предприятие не затла чыгъарады?
- Баш борчу вертолётла ишлеудю. Аз болса да, сауут-саба да чыгъарады. Озгъан ёмюрде бизде этилген «Ми-24» вертолётлагъа тышында «Летающие танки» дегендиле. Аланы бизден кёб кърал алгъанды, энтда хайырландырыб турадыла. Бусагъатда «Аллигатор» деб дуниягъа белгили вертолётла этиледиле. Бюгюнлюкде Россия вертолётланы эм табларын, эм онглуларын, эм кючлюлерин чыгъаргъан беш къралны бириди. Алай болса да тышына сатыу, джангыланы хазырлау бла алда баргъанла биз бла Америкадыла.
- Илму бла техникада ёсюмню производствогъа сингдириуде джангы джетишимле бола барадыла. Ол джаны бла къарасакъ, вертолётла чыгъаргъан коллективни мындан ары муратлары къалайды?
- Кёбден бери да къызыулукъларын 450-500 километрге джетдирир джанындан кюрешедиле. Эки тюрлю концепция барды. «Вертолёты России» деген холдингни тамадасы Андрей Богинскийни илму журналда басмалагъан статьясында айтылгъаннга кёре, 2022-чи джылгъа къызыулукълары 500 километрге джетген вертолётла чыгъыб башларыкъдыла. Алимле бла конструкторла андан арысыны сагъышын да этедиле. Аланы оюмларына кёре, къызыу учуб бара тургъанлай, вертолётланы винтлери самолётланы къанатларыча болуб, алача дженгил джюрюш алырча боллукъдула. «Камов» деген конструктор бюрода ол муратха джетер ючюн иш бардырадыла.
- Энди юйдегинги юсюнден айтсанг. Юч сабийинг болгъанын билеме, аладан сени усталыгъынгы сайлагъан, сени джолунг бла атлагъан бармыды?
- Огъай. Уллу джаш Рустам табышлылыкъ бла кюрешеди, Фатима къытай тилни окъутады, гитчебиз Тимур финансист-экономист усталыкъ алгъан эди, усталылыгъы бла ишлейди. Джокъду хатабыз, алай а Примор крайдан Къарачай-Черкесиягъа хаман джюрюб турурча мадар болмагъанын онгсунмайбыз.
АППАЛАНЫ Билял.
{jcomments}
