Уллу Аллах тиширыудан ариу, тиширыудан сюйюмлю, тиширыудан ингил, тиширыудан джумушакъ, тиширыудан татлы  инсанны джаратхан болмаз дуниягъа.
Алай а тиширыуну къаны терсине айланса,  эркишисин  ачыуландыргъандан  оздуруб, алындырыргъа да  боллукъду.
Биз бюгюн ушагъыбызны аллында ол «алындыу» хапарланы къояйыкъ да, юй бийчеси баш иесин къалай этиб, не этиб ачыулу этерге боллугъуну юсюнден сёлешейик.
Аллах эркишиге, тиширыугъа да эки аякъ, эки къол, бир баш бергенликге, сан ишленнгенлеринде кёб затны башха тюрлю этгенди. Халилерин, сагъышларын а къой да къой…  Къысхасыча айтыргъа, тиширыу эркишини ич дуниясын къаллай бир ангылагъанын кеси биле болур, эркишиге тиширыуну ангылагъан а, бек къыйынды. Тиширыуну ариу айтханын, ачыкъ айтханын эркиши бек ариу ангылайды. Къыйдырыб, андан-мындан келтириб айтханын а, эркишиге бек къыйын болады ангылагъан. Эркиши ангыламаса уа, «ангыламайма» деб айтханы ёхтемлигине джетери амалтын, ачыулу болады.


Эм алгъа, эркишини  ачыулу этген затла тиширыуну сёзлеридиле. Сёз ючюн, тиширыуну эркишиге: «Эркиши бол!» - дегени эркишини бурнуна бек ётеди. Не болумсуз эркиши да кесине «эркишиме!» деб турады. Тиширыу анга айтханны эркиши «сен эркиши тюлсе, болумсузса, къызтекесе д.а.к.» дегенча ангылайды. Ол кёзюучюкде бир дженгилирек, дюргенирек эркиши эркишилигин танытыр ючюн, тиширыугъа къол джетдирирге боллукъду. Аны амалтын, эркишиге «эркиши бол!» деб айтхан тиширыугъа къоркъунчлу затды.
«И-й, сен, не сагъыш этиб тураса,  эл бла бир этиллик ишибиз, керекли затыбыз бола тургъанлай?!» – деб башласа юй бийче сёзюн, эркиши: «Не ишинг барды сени не сагъыш этгенимде?! Мени не сагъыш этгеними ангылар башынгмы барды сени, чунгкъул баш?! Меннге джукъ да керек тюлдю! Кереклинг бар эсе, эт кесинг!» – дегенча джууабны эшитиученди тиширыу. Аны амалтын, тиширыу джумушакъ халда: «А киши, хар затха менден эсе сени кёб сагъыш этгенинги да билеме. Алай болса да, ма ол затны алай-былай этсек бек иги боллукъ болур эди. Къалай дейсе?» – деб башласа сёзню, мени сартын, эркиши къолундан келгенни этерге кюреширикди. Аны айтханыбыз, эркишини ич дуниясында, сагъышында бир терен, уллу магъаналы затла джокъ эселе да, ол аны энчи ич дуниясыды, энчи сагъышыды. Эркишини «энчи затларын» магъаналылача, тахсалылача къояргъа керекди.
Тиширыу чачын-башын джарашдырыб келиб: «И-й, мени юсюмде-башымда тюрленнген зат кёрмеймисе сен?!» – деб, кёлкъалдыракъча гырхыракъ соргъанын да терс этеди. Нек? Тиширыу андан-мындан келтире турмай: «А киши, джангы причёскамы джаратамыса?» – деб соруб къойса, эркишиге ангылагъан тынч болады. Тахса айтыула уа эркишиге «эссизсе, ангысызса, къарангыса...» деген  магъанасы болгъан  сёзле айтыла тургъанча кёрюнедиле. Аны амалтын, лохпайыракъ эркиши: «Чачынгы да, башынгы да, сени да…» - деб, тиширыуну джанына тиерча сёзлени айтыб сирелирге боллукъду.
Бу башында айтханыбызча ууакъ-тюек айтыуланы эркиши унутуб къоюучанды.
«Мени къаллай джашла тилей эдиле, мен тели да сеннге кесими алдатдым…», «Анам кюрешген эди ол телиге, болумсузгъа барма деб…», «Сен адам боласа деб ышаныб, джашлыгъымы сени бла ашыргъанымдан бек бир джукъгъа къыйналмайма…», «Аллах джангылтды ансы, мени сеннге бир грамм сюймеклигим да джокъ эди…» дегенча сёзлени айтса уа, ол сёзле эркишиге бек ауур тиедиле. Тиширыу артда джуудуруб: «Огъай, алай бош айтханем…» – деб кюрешсе да, ол сёзлени тамгъалары эркишини  джюрегинден кетмейдиле.
Тиширыу бусагъатда джашагъан эркишисине дери башха эрге барыб айырылгъан эсе не уа джашлыгъында бир «шохлукъ» джюрютген эркишиси болуб, эрин ала бла тенглешдириб, аланы ёрге чыгъарыб, эрин энгишге тюшюрюб сёлешсе, ол тенглешдириулени эркиши не унутмайды, не къурутмайды. Аллай сёзле амалтын, кесин керти эркишиге санагъан адам юй бийчесиден айырылыб къаллыкъ да болур. Аны амалтын, тиширыу юйдегисин сакъларгъа излей эсе, эртделеде «къабакълашхан» эркишилери бла эрин тенглешдириб сёлешмезге керекди.
Тиширыу баш иесин джюреги бла керти сюе-къала эсе да, юйдегисин сакъларгъа излей эсе, эркишини эркиши къачын кёрюрге керекди. Аны амалтын тиширыу:
- акъыл бла, билим бла, болум бла, айтдырмай къоймай эсе, къара кюч бла эркишиден онглу болама деб кюрешмесин;
- эркишини ата-анасына, джууукъларына аман айтыб, сыйсыз этиб сёлешмесин;
- керексиз кёб дыбылдаб, тарыгъыб эркишини башын къатышдырыб турмасын;
- айтыр затын чорт кесиб, «мен айтхан боллукъду!» демесин;
- «най-най» эте, тахса сёзлени андан-мындан келтире турмай, айтырын баш иеси ангыларча ачыкъ, джумушакъ айтсын;
- джалынчакъча, факъырчыкъча, асыры татлы да сёлешмесин (алай сёлешиу эркишини эрикдирген этеди);
- санларын, юйюн кирсиз тутаргъа кюрешсин. Эркишисини кийими кирли, буршу болмазча, сабийледен бош болгъан заманчыгъында джуусун, итиу урсун;
- баш иеси ишден келген сагъатда, аллына ушхууур салгъан кибик этиб, телефоннга, Интернетге къадалыб турмай, ол ашын ашаб бошагъынчы, «не кереклинг барды?» дегенча бетине къараб, къатында олтурсун, токъ эсе да, кеси да биргесине олтуруб бир джукъчукъ ауузланнганча этсин;
- аракъы, чагъыр ичген бек аманды, алай болса да баш иеси тартханчыкъ этиб келиб, къайгъы чыгъармай эсе, «нек ичдинг?!» деб, тиширыу къайгъы чыгъарыб айланмай, джукълатсын да, айтырын эртденбла айтсын;
- эм баш кереклиси уа, тиширыу джашаб тургъан эркишисине керти болсун. Эркишиси ичкичи, наркоман, тохтамагъан хауле тюл эсе не уа тюйюшюучю болуб сан къоркъуу, джан къоркъуу салмай эсе, не да этиб, келишиб джашаргъа кюреширге керекди. Артыкъсыз да бек  юйдегиде сабийле болгъандан сора уа, бир мадары болса, тиширыу сабийлени атасыз ёсдюрмезге керекди. Чыртда джашарча мадары джокъ эсе уа, къралда джюрюген джорукъгъа кёре айырылыб, баш мадарын кёрюрге керекди.
Эркишини борчу да тиширыудан аз тюлдю. Алай болса да, эркишини эм уллу эркиши шарты тиширыуну сюе, сыйын кёре, аны сакълай-джакълай билгендеди.
Эркишилени юслеринден а башха джолда ушакъ этербиз. Эсен тюбешейик. Салам бла,


            ТОМПАЛАНЫ  Алибек, 

педагогика илмуланы кандидаты.

 
{jcomments}