Школда болсун, аскерде болсун, институтда болсун, ишде болсун, къысхасыча айтыргъа кёбчюлюк болгъан джерде, Аллахды билген, бир бетсиниучю болмай къалмайды. Бетсиниучю адам тамадасындан эсе акъыллыракъ болса, тамаданы халисинде къарыусузуракъ джерлерин билиб, аны джанына джараулу сёлешеди. Аллай адамгъа тамадасы, къалгъанлагъача болмай, башха тюрлю кёзден къарайды. Адамланы кёбюсю уа «кесибизге джетген ишни айыбсыз баджарсакъ да, ёсе барлыкъбыз…» деб кёллерине келиб, къадалыб ишлеб кюрешедиле. Алай болургъа керекди. Алай а, бетсиниучю ишинде ёсер ючюн, кёбчюлюкча, узун эмда къыйын джолну барыргъа излемейди.
 Адамны бетсиниучю болгъанын къалай билирге боллукъду?  Бир бёлек юлгю келтирейик. Сёз ючюн, бетсиниучю мадаргъа кёре тамаданы къатына аслам барады да, аны кёзлерине, аш берлик иесине къарагъан итча, алай къараб турады; тамаданы ауузуна къараб,  хар айтхан сёзюне «хо» дегенча башын силкеди, бет тюрсюню бла «тюзсе» дегенин билдиреди д.а.к.
Акъыллыракъ, уста бетсине билиучю  унутуучу болмайды. Сёз ючюн, ол тамаданы туугъан кюнюн, айын, джылын; къайсы элчи, шахарчы болгъанын; школда, институтда къайда окъугъанын; аскерде къайда къуллукъ этгенин, къаллай чыны болгъанын; ишде къаллай джетишимлери болгъанларын уста биледи. Тамаданы кесини хапарларын къой эсенг,  атасыны, анасыны, юй бийчесини, сабийлерини юслеринден да хапарлы болады. Къайдан биледи? Андан-мындан, сенден, менден, радио бла эшитгенлерин, тамаданы юсюнден газетде, журналда окъугъанларын, телевизорда, Интернетде кёргенлерин чыртда унутмайды. Аны юсюне да тамада махтанчагъыракъ болуб, кесини юсюнден айтхан хапары уа бетсиниучюге тамам да аламат «аш» болады. Тамадасыны биографиясын иги билген акъыллыракъ бетсиниучю, дуппугъуракъ тамаданы кесин, юйюн-юйдегисин махтаб, тамаданы туугъан кюнюнде-башда сау коллективни ёрге къобарыб, «байрамчыкъ» этиб, тамадасын кютю къозучукъгъа ушатыб къоюучанды.  Дагъыда бир юлгю келтирейик. Сёз ючюн, тамаданы сюеги бетсиниучюден алаша эсе, бетсиниучю тамаданы къатында сюелсе, башын энгишгерек тутуб, сыртын муккуруракъ этиб, тобукъларын бюгерек этиб, не да этиб тамададан мийик кёрюнмезге дыгалас этеди.
 Дуппугъуракъ тамадагъа андан-мындан келтире турмай, бетсиниучю не къадар ачыгъыракъ бетсинеди. Акъыллыракъ тамадагъа уа бетсиннген къыйыныракъ болады. Энтда бир кере сёз ючюн деб айтайыкъ… Дуппугъуракъ тамада 100 килограмм штанганы кёлтюреле эсе, бетсиниучю: «Бизни тамада 150 килограммны шайына да санамай кёлтюреди!» - десе, ол дуппугъуракъ тамада, «алайды!» деб турлукъду. Тамадагъа «бар да бир кёлтюрчю» деб киши айтыб айланныкъ тюлдю, ол аны биледи. Бетсиниучю акъыллыракъ тамаданы махтай тебресе уа штанга кёлтюрюуде бир 5-10 килограммдан кёбню къошмазгъа керекди. Аны да былай табчыкъ: «По моему тренировкалада 110 килограммны кёлтюргенсе. Да къайдам, джашла айта эдиле…». Алай болмаса, акъыллыракъ тамада кесин къозула тургъанча ангылаб,  бетсиниучюню кереклисин табдырлыгъын уста бетсиниучю ариу биледи.
Къысхасыча айтыргъа бетсиниучю болгъан алай тынч иш тюлдю. Бетсине билген – ол уллу санатды (искусстводу).  Ол санатны уста билген адамла, дженгилирек заманда къуллукъчу да болуучандыла. Алай а, Аллахха шукур, уста бетсине билиучюле аздыла, ансы дунияны юсю къуру къуллукъчуладан толуб, мал кютерге, сабан сюрюрге, юй ишлерге адам табылмай къаллыкъ эди.
Былайда бир затны тюз ангыларгъа керекди. Керти акъылы, билими, фахмусу болгъан адамгъа, тамадасы бла келишиб, ишни таб къурай, хайырлы эте билгеннге, этген ашхы иши ючюн махтау алгъаннга бетсиниучю дерге джарамайды. Бетсиниучюлени кёбюсю акъылсызыракъла, фахмусузуракъла, билимсизирекле боладыла. Ол шартларыны башларын джабар ючюн кюрешедиле бетсиниб. Не этерикбиз, аллай адам да Аллахны бир джарлысыды. Осал халиси бла кёбчюлюкге, джамагъатха уллу заран келтирмей эсе, билгенича джашай барсын, Аллахны аллында кеси берир джууабын.
ТОМПАЛАНЫ Алибек,
педагогика илмуланы кандидаты.
 
{jcomments}