Сылпагъарланы Джашарбекни джашы Исмаил 1918-чи джыл Учкулан элде туугъанды. Джашарбек бла Забитханны (Чотчаланы) тогъуз сабийлерини бири болуб ёсгенди. Исмаил Учкуланда джети классны тауусхандан сора, 1936-чы джыл атасы бла бирге мал фермада ишлегенди. Ол 1939-чу джыл хычаман (май) айны 10-да Къызыл Аскерде къуллукъ этерге чакъырылгъанды. Исмаил 542-чи атыучу корпусну 85-чи тоб атыучу полкуну къурамында связист болуб къуллукъ этгенди. Аскерде къуллугъуну болджалы джетерге Уллу Ата джурт къазауат башланыб, Исмаил урушха алайдан кетеди.
Сылпагъар улуну уруш джолу Беларусь фронтда башланнганды. Аны 5-чи Аскерни къурамында 1941-чи джылны къыркъаууз (сентябрь) айына дери 13-чю танка дивизияда ингичге чыбыкълы (малой мощности) радио-телефон связь бёлюмню командири этедиле. Ызы бла 17-чи тоб атыучу полкда да 1942-чи джылны байрым (февраль) айына дери, андан 1944-чю джылгъа дери 10-чу гвардиячы тоб атыучу полкда радиосвязь взводну командири болуб къуллукъ этгенди. Алайды да, артиллерия дивизионну командири батареяла бла байламлы болуб турурлай, ол джумушну толу баджарыргъа сержант Сылпагъар улугъа борч этиб салгъандыла.
1942-чи джыл элия (июль) айны 2-ден къыркъар (август) айны 8-не дери Витебск областда Ярево деген элни къатында баргъан къаты сермешиуледе Исмаил батырлыкъ танытханды. Башындан джау аяусуз окъ-тоб ата тургъанлай, тамада сержант Сылпагъар улу бауурланыб, связны линиясында юзюлген джерлени сегиз кере джамагъанды. Связь бузукъсуз тохтаусуз ишлегени себебли, аскерчилерибиз джауну техникасына, адамына да уллу халеклик салгъандыла. Ол сермешде Исмаил кеси алты фашистни ёлтюрюб, бир абычарны да джесирге алгъанды.
Дагъыда 1944-чю джыл никкол (июнь) айны 22-23-де Труды эмда Дворице элле ючюн баргъан къаты сермешиулени кёзюуюнде Сылпагъар улу джаяу аскерле бла болгъанды. Связь линиягъа бомба тийиб, телефон чыбыкъ чотдан чыкъгъанында, ол аны джалгъаргъа кюреше тургъанлай, юсюне талай фашист келиб къалгъанды. Сылпагъар улу, кеси джангыз болса да, эс ташламай, олсагъатлай джаугъа от ачады. Алайда батыр сержант сегиз фашистден бошайды, ючюсюн да джаралы этеди, бирин да джесирге алады.
Къоруулау министерствону Ара архивинде Исмаилны дагъыда урушлада ётгюр аскерчи болгъанына шагъатлыкъ этген документле бардыла. Аланы бирин юлгюге келтирирге тыйыншлыды (документни тургъаныча орус тилде тюрлендирмей басмалайбыз): «Гвардии старший сержант Салпагаров Исмаил Джашарбекович в упорных боях…22-23 июня 1944 года находился в боевых порядках пехоты. При артобстреле противника, во время повреждения линии, товарищ Салпагаров обеспечил командира дивизиона  бесперебойной радиосвязью с огневыми позициями батарей. Характеризуется как бесстрашный волевой боец», деб джазылады архив документде.
1944-чю джылны аякъ сюреминде да Сылпагъар улу къаты уруш баргъан тюзде тоб атылыб радио телефон чыбыкъны юзюлген джерлерин 16-чы кере джалгъай тургъанлай аны имбашына джау окъ тийгенди. Ол джаралы болгъанына да къарамай джумушун толусу бла баджаргъанды, окъну тюбюнден джаралы совет абычарны да сюйреб къоркъуусуз джерге чыгъаргъанды.
Архив документлени биринде Исмаилны дагъыда бир джигитлигини юсюнден кескин джазылады: «В бою при прорыве обороны противника…20.02.1945 года и в ходе преследования его, …находясь на передовом НП, обеспечивал бесперебойную связь командира дивизиона с батареями и взаимодействовавшей пехотой. За три дня ожесточённых боёв тов. Салпагаров И.Д. лично под ураганным артиллерийским и пулемётным огнём противника исправил до 28 порывов телефонного кабеля, чем способствовал успешному прорыву обороны противника и отражению контратак…». Аслан джюрекли аскерчини батырлыкъ шартларыны юсюнден бу тукъум юлгюлени онла бла келтирирге боллукъду.
Исмаилны ауузундан эшитиб, джашлары, къарнашлары бла эгечлеринден туугъанла аны уруш джолундан кёб хапар биледиле. Аланы бирини - Каппушланы Аликни -  айтхан хапарындан 1944-чю джыл эндреуюк (декабрь) айны 24-де Исмаилны аягъына окъ тийиб джаралы болады. Врачла аны джанын сау къалдырыр муратда аягъын кесерге керек болгъанын кесине билдиредиле. Алай болса да Исмаил аягъын кесдирирге унамайды. Госпиталны баш врачы аны залимлигине сейирсиниб, таулу джашны джарасын кеси бир талай заманны багъыб, сау этиб, аякъ юсюне салгъанды. Андан сора Исмаил дагъыда ызына, фронтха, кетгенди.
Ётгюр фронтчу кеси джууукъ адамларына айтхан хапардан, ол 1945-чи джылны къышында Латвияда Дэди районда уруш этгенди. Къаты сермешни кёзюуюнде биягъынлай кабель юзюлюб, дивизион бла батареяланы араларында байламлылыкъ тас болады. Немчала асыры кёб окъ джаудургъандан аскерчилерибизден киши башын ёрге кёлтюралмай талай заманны тургъанды. Энтда бир-эки сагъатны бу барыудан барса, аскерчилени ичлеринде кыскынык башланныкъ эди, фашистле совет аскерчилени артха ыхтырлыкъ эдиле. Сора ол халны тюрлендирир къайгъыгъа кириб, Исмаил алгъа тебрейди. Юсюнден тыш кийимлерин тешиб, талай джерни сюркелиб барады да, чыбыкъны юзюлген джерин табады. Алай а алайгъа джетерге ачы сууукъда эки къолу юшюгенлери амалтын, эки кабелни бир-бирине къошалмай дыгалас этеди. Башха мадар табмай, ол эки кабелни да тишлери бла къаты къысыб, байламлылыкъ тюзелирча этеди. Андан сора аны тишлерини бир талайы сынадыла, аланы ачыгъанлары джанына джетиб, кесини да алайда къарыуу азайыб, эс джыялмай талай сагъатны тургъанды. Бизникиле немчаланы артха ыхтырыб, Исмаилны излерге джайыладыла. Сылпагъар улугъа нёгерлери бла полкну командири Крымов К.Т. биринчиле болуб джетедиле. Аны эрлай алайдан санитар бёлекге джетдиредиле. Аланы болушлукълары бла джигит Исмаилны джаны сау къалады, алай а ол ал тишлеринден айырылады. Бетин, къолларын, аякъларын асыры бек юшютгенден аланы джарсыулары джашаууну ахыр кюнюне дери инджитгенлей тургъандыла. Хорламгъа батыр аскерчи 559-чу тоб атыучу полкну къурамында Прибалтиканы джеринде тюбегенди.
Къазауат бошалгъандан сора Совет Союзну Джигити, отставкадагъы полковник Крымов Константин Трофимович къазауатны отлу джолларын Сылпагъар улу бла бирге ётгени себебли, бизни республикада къонакъда талай кере болгъанды. Ол фронтчу тенгин джокълагъанлай, аны бла къаты шохлукъ джюрютгенлей тургъанды. 1995-чи джылны байрым (февраль) айында Крымов К.Т. кесини эсге тюшюрюулеринде былай джазады: «1941-чи - 1945-чи джыллада мен алгъы бурун батареяны, артда дивизионну командири болуб къуллукъ эте эдим. Уллу Ата джурт къазауат бошалыр кёзюуде 559-чу артиллерия полкну командири болдум. Исмаил да ол полкда уруш эте эди. Полоцк шахарны алгъан заманда, Белоруссияны бирси шахарлары бла эллерин эмда Латвияны джерин фашистледен тазалау урушлада, ол керти ётгюрлюк эмда батырлыкъ танытханды. Ол урушлада этген джигитлиги ючюн Сылпагъар улуну мен эмда дивизионну башчылыгъы «Совет Союзну Джигити» деген атха теджеген эдик. Алай а кёчгюнчюлюкге тюшген халкъны келечиси болгъаны амалтын, ол сыйлы ат анга берилмей къалгъанды…Исмаил адамлары халкъы бла бирге сюргюн болуб Орта Азия бла Къазахстанны джерине кёчюрюлген ачы хапарны эшитгенинде, эсимдеди, къычырыкъ этиб секириб тургъан эди, джылаб, башын тобну атыучу джерине ургъан эди. Биз анга кючден-бутдан эс джыйдыргъан эдик.
Исмаил бек батыр адам эди, джукъдан къоркъмай эди, радио телефон байламлылыкъ юзюлсе, биринчи болуб аны джамаргъа кеси чаба эди. Ол командир эди аны уа бёлегинде аскерчиле этерге керек эдиле.
Уллу адамлыгъы, ётгюрлюгю ючюн аны сыйын кёре эдиле. Аны фронтдан алыб тылгъа ашыртмаз ючюн, биз, дивизияда тамада къауум,  барыбыз да кёб кюрешген эдик».
Аны аскер къуллукъдан 1946-чы джыл башына бош этедиле. Алай бла Сылпагъар улу адамлары болгъан узакъ джуртха – Орта Азия бла Къазахстаннга - джол тутуб кетеди. Адамларын излеб табхандан сора ол 1947-чи джыл анда юйленеди. Миллетибиз ызына къайтхан заманда Исмаил юйдегисин да алыб биринчи эшелон бла къайтханды. Биринчи туугъан элине, Учкуланнга, келиб тюшгенди. Алай болса да мийик джер аны саулугъуна келишмегени амалтын Исмаил юйдегиси бла Знаменка элге кёчюб, алайда стауат къурайды. Джигит фронтчу къазауатда алгъан джараларыны джарсыуларындан 1986-чы джыл юйдегисини къолунда ауушханды, джандетли болсун.
Сылпагъарланы Исмаил «Ётгюрлюгю ючюн» медаль бла эки кере, Къызыл Джулдузну ордени бла эки кере дагъыда талай Махтау къагъыт бла саугъаланнганды. Къарачайны ётгюр уланыны аты эсибизде сакъланныкъды.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
 
{jcomments}