Гаджаланы Шогъайны джашы Мурадин 1918-чи джыл Тёбен Тебердиде туугъанды. Эл школну тауусхандан сора, 1938-чи джыл Къарачай шахарда рабфакга окъургъа киреди. Аны бошагъынчы, 1939-чу джыл, Къызыл Аскерге чакъырылыб кетеди. Гаджа улу Къызыл байракълы Кюнбатыш аскер округда Руженосток деген джерде 75-чи гаубица полкга тюшеди.
Мурадин биринчи кере урушха, 1939-чу джылны аякъ сюреминден 1940-чы джылны джазына дери баргъан совет-фин къазауатха, тюз аскерчи болуб къошулгъанды. Ызы бла ол Къызыл Аскерни тизиминде Кюнбатыш Белоруссияны джакълагъанды.
1941-чи джыл Гаджа улу Дубно атлы элде зенит тобну командири болуб къуллукъ этгенди. 1941-чи джылны никкол (июнь) айыны 22-де Мурадин къуллукъ этген дивизионнга гитлерчиле хауа чабыуул эте, аскерчилерибизни башларындан «джаханим» отну къуядыла. Джерде джауну ауур артиллериясы да ата, джаяу аскерлери да бизни аскерчилени тёгереклерин къуршоугъа алыб тебрейдиле. Ма ол халда Беловеж чегетде (Беловежская пуща), талай кюнню къаты сермеш баргъанды.
Гаджаланы Мурадин да, аныча мингле да джанларын-къанларын аямай, джигит сермешгенликге, биринчи хорламларына учунуб, алгъа уруб келген джауну аллын тюгел тыйыб къоялмагъандыла. Гаджа улу, взводну командири ауур джаралы болгъанын кёргенлей, джунчумай, олсагъатлай командирни орнуна аскерчилеге буйрукъ бериб, урушну тохтатмай бардыргъанды. Ол къаты сермешде Гаджа улуну къолу джаралы болады, анга да къарамай, тюз аллында келе тургъан немец танканы атылтады. Олсагъатлай аны эки аягъына джау автомат окъла тийиб джыгъылады да эс ташлайды. Ай медет, ма олсагъатда ойсураб тургъан Гаджа улу дагъыда бир талай джаралы аскерчибиз фашистлеге джесирге тюшюб къаладыла.
Джесирлени фашистле Польшаны джеринде концлагерге ашыргъандыла. Анда Мурадин къачар мадар излеб турса да, ычхыналмай талай айны тургъанды. 1942-чи джыл байрым (февраль) айны аякъ сюреминде ётгюр таулу дагъыда биргесине юч аскерчи джаш джесирликден къачадыла. Ала – Гаджа улу Мурадин, оруслу Василий Гаранин, эрменли Артём Авитосьян, гюрджюлю Серго Отарашвили - Польшаны къалын чегетлери таба мыллык атадыла. Джанларын къолларына алгъанча фашистледен, джергили полицайладан да бугъуна, совет аскерлеге неда партизанлагъа тюбер мурат бла кёб айланнгандыла. Батыр джашла чегетлени ичи бла Польшаны чегинден ётюб Белоруссияны чегетлерине сингедиле. Коссово (Косава) районда Бёрю Уяла (Волчьи Норы) деген къалын чегетде кюндюз бугъуна, кечегиде джол къората, алай бла 1942-чи джылны байрым (февраль) айыны ахыр сюреминде партизанлагъа тюбейдиле.
Партизанла тёртюсюн да Н.А. Щорс атлы отрядны командирине Павел Васильевич Пронягиннге алыб келгендиле. Джесирден къачыб къутулгъан джашланы сёзлерине дженгил ийнаныб къалмагъандыла. Талай кюнню аладан соруу алыб тургъандыла. Аланы юслеринден толу хапарлы болгъанларындан сора, партизан бёлекге къошхандыла. Аны бла да къалмай, алагъа ышаныб гитлерчи фасыкълагъа диверсияла этерге, къоркъуулу къыйын тахса джумушлагъа да ийиб тургъандыла. Гаджа улуну фашистлени къолларындан къачыб сау къутулгъаны, джанын-къанын аямай джау бла сермеширге кёллендиргенди. Мурадин кеси да биринчи тюз партизан, бёлюмню, взводну командири, ызы бла партизан ротагъа башчылыкъ этиб джау бла къазауат этгенди. Ол урушда кесин тамам батыр аскерчича кёргюзюр ючюн къалмагъанды. Сауут-саба бла уста хайырлана, таб башчылыкъ эте билиуню, джигит сермешиуню юлгюлерин кёргюзюб тургъанды.
(Гаджа улуну партизан отрядда этген джигитликлерини юсюнден ол кёзюуде отрядны командири П.В. Пронягин, артда, къазауатдан сора джыллада «Буг в огне» деген мемуар китабында толу джазгъанды).
Архив документледе джазылгъандан, сёз ючюн, Гаджа улу башчылыкъ этген партизан бёлек 62 джау эшелонну (аланы 15-ин да Мурадин кеси) атылтханды, 64 паровозну эмда 630-дан аслам вагонну чотдан чыгъаргъанды. Аны ротасы 500-ден аслам темир джолну, 2400 метр чакълы телефон чыбыкъны къурутханды. Партизанла, Гаджа улу да башчылары болуб, поездлени атылтхан кёзюуде 1400-ден аслам немец аскерчиле бла абычарланы ёлтюргендиле.
Дагъыда 1942-чи джыл къыркъар (август) айны 3-де Коссово шахарда джау бетджанны къурутуу уллу сермешге шахаргъа биринчи киргенлени ал тизиминде Мурадин болгъанды. Ол айны 5-чи кюнюнде шахаргъа кирген джерде батыр партизан къарауулну ёлтюргенди, немец врачны да джесирлегенди. Къыркъаууз (сентябрь) айны 1-де уа Мурадин кесича батыр партизанла бла бирге таш джолну джанында чегетде бугъунуб, келлик мешинаны сакълаб, алайгъа джетгенлей, анга окъ джаудургъандыла. Немец аскерчи бла абычарны да ёлтюрюб, аланы алыб баргъан уллу аскер магъаналы документ папканы Гаджа улу партизан штабха келтиргенди.
Архив документледе ётгюр партизанны уруш джолунда быллай джетишимлери кёб болгъаны джазылады. Бир джолда да, 1943-чю джыл никкол (июнь) айны 22-де, Оранчацы станцияны къатында Гаджаланы Мурадин партизан бёлекге башчылыкъ этиб, танкалагъа къаршчы тоб бла (ПТР) джау эшелонну атылтханды. Ызы бла ол айны 25-де Брест шахардан Москвагъа баргъан темир джолну 1017-чи километринде темир джолну рельсаларын терсине буруб, немец эшелонну башха джары джибергенди; бир паровозну, 2 вагонну адамлары бла бирге атылтханды; 6 вагонну да чотдан чыгъаргъанды.
Былайда дагъыда Гаджа улуну бир батырлыкъ шартларын чертерге тыйыншлыды. Ол немец бетджаннга таша кириб, анда фашистлеге къуллукъ этген сатлыкъ палицайланы да талайын къурутханды. Аны бла да къалмай, ётгюр партизан Кобрин шахарда фашистле бетджан салыб тургъан агъач фабриканы джандыргъанды; 114 тонна отлугъу бла нефтебазаны эмда Брестден Барановичиге баргъан темир джолну сакълагъан къарауул юйню да атылтханды. Берёза-Картузская деген станцияда да джергили 15 адам сауут-сабалары бла джарашыб партизан отрядха къошулгъанды. Аланы кёллендирген, джигитликге талпытхан да Гаджа улу болгъанды. Командирни сёзюне – Хорламны джууукълашдырыугъа - анга уллу ышанмакълыкълары бла къошулгъандыла. Быллай джууаблы, къыйын, къоркъуулу джумушланы керти ётгюр джюреги болгъан адам этерге боллукъду. Гаджа улу ол шартларын аскерчилеге хар джумушда да таныта, этген джигитликлери ючюн эм уллу аскер сыйгъа - Джигит атха - теджелгенди.
Ротаны командири Гаджаланы Мурадин Н.А. Щорсну атын джюрютген партизан отрядда 1942-чи джыл алтотур (март) айдан 1944-чю джылны арттотур (апрель) айыны 20-да дери къуллукъ этгенди. Андан ары 1944-чю джылны элия (июль) айыны 15-не дери Ильин башчылыкъ этген партизан отрядда болгъанды. Элия айны 28-де Брест къалада баргъан ачы урушда да сермешгенди, анда ол ауур джаралы болгъанды. Белоруссияны толу азатлагъандан сора сержант Гаджа улу Къызыл Аскерни тизимине къошулгъанды. Брест шахар ючюн баргъан къаты урушда керти ётгюрлюк кёргюзгени ючюн Мурадин «Ата Джурт къазауатны партизанына» деген II-чи дараджалы, «Урушлада джетишимлери ючюн» медалла, Ата джурт къазауатны I-чи дараджалы ордени бла саугъаланнганды.
Къызыл аскерчилени къурамында Мурадин Варшава ючюн къаты сермешгенди. Ол урушда батыр таулу экинчи кере ауур джаралы болады, кеси да кючлю контузия алады. 1944-чю джылны эндреуюк (декабрь) айыны 20-да Гаджаланы Мурадинни аскер къуллукъдан башына бош этедиле.
Былайда чертерге тыйыншлыды, Беларусь кърал музейни тамадасы Гаркун Г.А. билдиргенден, архив документледе джазылгъанларына кёре, Гаджаланы Шогъайны джашы Мурадин «Совет Союзну Джигити» деген сыйгъа теджелгенди. Анга Н.А.Щорсну атын джюрютген партизан отрядны комиссары, Берлинни алыр ючюн баргъан къазауатда да уруш этген, Москвада парадха къошулгъан В.А.Нестеровну джазгъаны шагъатлыкъ этеди. Ол къагъытда былай джазылады: «За героические боевые подвиги, проявленные в борьбе против немецко-фашистских оккупантов, Мурадин Шогаевич Гаджаев командованием был представлен к правительственной награде орденом Ленина и присвоению звания Героя Советского Союза. Однако, документы в Москву не поступили, так как самолёт, с которым вылетел комиссар Брестского соединения С.Е.Егоров, до Москвы не долетел. Все документы, в том числе и на Гаджаева М.Ш., пропали». Аны кертилигине дагъыда ол партизан отрядда къуллукъ этген Горизорук Владимир Павлович да шагъатлыкъ бергенди. Ол билдиргенден, Гаджа улуну аскер усталыгъы ючюн, керек джерде таб, тюз оноу эте билгени ючюн эмда ётгюрлюгю ючюн Джигит атха теджелген хапары бютеу партизан отрядха белгили эди.
Уллу Ата джурт къазауат бошалгъандан сора Мурадин Брест шахарда джашагъанды. 1947-чи джылдан 1979-чу джылгъа дери тюрлю-тюрлю къуллукълада тамада болуб ишлегенди. Пенсиягъа чыкъгъанында да Мурадин тарихде ёмюрлюкге джазылгъан Брест шахар ючюн джанларын берген аскерчи тенглерин эмда джашаууну эм къыйын джоллары былайда ётгенлерин эсге тюшюргенлей, ол тийрелени джокълагъанлай тургъанды. Аскер орденлени, уруш медалланы, башха кърал саугъаланы кавалери Гаджаланы Шогъайны джашы Мурадин 1989-чу джыл абыстол (ноябрь) айны 17-де ауушханды, джандетли болсун.
Миллетини джигит уланы Гаджа улу баш аскер саугъагъа – Алтын Джулдузлу медалгъа - ие болмагъанлыкъгъа, аны сыйы къуру миллетибизде болуб къалмай, Белоруссияда да уллуду. Мурадиннге «Брест шахарны сыйлы адамы» деген атны бергендиле. Ётгюр таулуну урушлада этген джигитликлерини юслеринден П.В.Пронягин «Буг в огне», С.Арзуманян «Земля пылала», В.Воробьев «Будь героем, сын!» атлы аскер-мемуар китаблада, «Золотая Звезда» деген ара басмада, «Заря», «Маяк коммунизма», «Звезда», «Ставропольская правда» газетлени номерлеринде да басмаланнганды. Быллай джигитлерибизни уруш джоллары ёсюб келген тёлюлеге патриотлукъну кёргюзген юлгю болуб къаллыкъды. Аланы атлары халкъны эсинде ёмюрлюкге сакъланныкъды.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
 
{jcomments}