Айбазланы Нанашны джашы Керам 1914-чю джыл Огъары Учкуланда туугъанды. Элде школну тауусхандан сора ол Микоян-Шахарда педучилищеге киреди. Аны 1938-чи джыл джетишимли бошаб, къолуна къагъытын алгъанлай, Керам Къызыл Къала элде школда устаз болуб ишлерге джарашады. 1939-чу джылны аууз-герги (октябрь) айында Айбаз улу Къызыл Аскерге къуллукъ этерге чакъырылады. Айбаз улу Сибирь Аскер округну 542-чи артиллерия полкуну аскерчилерини тизимине тюшеди. Аны биргесине дагъыда талай къарачай джаш болгъанды. Аланы аскер усталыкъгъа талай айны юретгендиле.
Уллу Ата джурт къазауат башланнганлай, Керам къуллукъ этген артиллерия корпусну Смоленск шахаргъа баргъан джолда, Белый деген шахарны къатында, гитлерчи аскерге къаршчы сермеширге джибергендиле. Керам биринчи кере алайда урушха киргенди - къазауатны 13-чю кюнюнде. Ызы бла ол полк, Айбазланы Керам да аны къурамында болуб, Смоленск, Москва, Ржев шахарланы фашистледен къоруулагъан урушлада къазауат этгенди. Ол кёзюуде, джау бла хатерсиз сермешиуде, аскерчилерибизден къоранч уллу болгъанды. Сау къалгъан къауумну бир-бирине къошуб джангы батальонла къурагъандыла. Керам да къарачай тенглеринден ол сермешде ёмюрлюкге айырылады. Джангы къуралгъан батальонланы ичинде Айбаз улуну да Калинин фронтха джибередиле.
Былайда чертерге тыйыншлы, бизни аскерчилерибиз уллу кюч бла хазырланыб, къазауат ачыб, джерибизге кириб келген фашистлеге къаршчы, джанларын-къанларын аямай, бирден ёрге тургъандыла. Аланы хар бири керти джигитлик этгенди. Керам да къоркъуулу кёзюулеге тюшер ючюн къалмагъанды, алай а артха турмай, джау бла сермешгенди.
Москваны къоруулауда этген джигитликлери ючюн Айбаз улу биринчи кере кърал саугъагъа ие болады – «Ётгюрлюгю ючюн» деген медаль бла саугъаланады. Аскерчини тирилигине тамадала да эс бёлгендиле, аны Москвагъа, артиллерия курслагъа, окъургъа джибередиле. Курсланы бошаб, билимин ёсдюрюб келгенлей, лейтенант Айбаз улу Керамны Къызыл байракълы 105-чи мараучу гвардиячы дивизиягъа къошадыла.
Ол 331-чи гвардиячы мараучу полкну танкаланы къурутуучу батареясыны командири болуб Украинаны, Румынияны азатлар ючюн уруш этгенди. Уста командир керти эркишилик кёргюзгенди, атын махтау бла айтдыргъанды. Будапештни къатында гитлерчи аскерни 11 танка дивизиясын ууатыуда лейтенант Айбаз улу дагъыда бир кере кесин керти батырча танытханды. Ол урушда джетишимлери ючюн Баш командованиеден Керам Бюсюреу къагъыт да алгъанды. Ызы бла ётгюр джаш 38-чи гвардиячы хауа-десант корпусну къурамында Вена, Прага шахарланы алыр ючюн уруш этгенди. Аслан кёллю джердешибиз Уллу Хорламгъа Прагада тюбегенди.
Венгрияны фашистледен тазалар ючюн баргъан урушда да болгъанды ол. Архив документледе Айбаз улуну керти джигитча уруш этгенини юсюнден талай джерде джазылады. Венгрияны Пана деген шахарын фашистледен сыйырыр ючюн баргъан урушну юсюнден айтылгъан билдириуде былай джазылады: «Бюгюн 45 миллиметрли тобладан къуралгъан батареяны командири лейтенант Айбазланы Керам айырылыб уллу джигитлик кёргюзгенди. Гитлерчилени чабыуулларына Айбаз улу башчылыкъ этген батарея къаршчы туруб, джауну аллын тыйгъанды. Джау бла къаты сермешде юч джау пулемётну, алты бронетранспортёрну, юч танканы, эки артиллерия установканы джандыргъанды, гитлерчи джаяу аскер ротаны бир адамын къоймай къыргъанды. Мараучу джау окъдан джаралы болуб джыгъылгъанында, аны орнуна Айбаз улу ол джумушну тири бардыргъанды. Ол кеси бир танканы, тоб атхан бир установканы, окъ-тоб джюкленнген эки машинаны атылтханды, фашистледен 15 адамны да къыргъанды…». Ма ол джигитлиги ючюн штабны тамадасы Айбаз улуну «Совет Союзну Джигити» деген атха тыйыншлы кёргенин билдиргенди. Алай болса да, ол кёчгюнчю халкъдан болгъаны амалтын Къызыл Байракъны ордени бла саугъалагъандыла аны.
Къазауатда этген джигитликлери ючюн гвардиячы тамада лейтенант Айбазланы Керамгъа 12 кърал саугъа берилгенди.
Дагъыда аны джигитликлерини бирин айтыргъа тыйыншлыды. 331-чи артиллерия полкну командири гвардиячы подполковник С.Резун джазгъан документге кёре, 1945-чи джыл алтотур (март) айны 28-де лейтенант Айбаз улу башчылыкъ этген батарея Венгрияны джеринде баргъан къаты сермешде батырлыкъ кёргюзгенди. Совет аскерчилеге башындан буйрукъ келиб, ала Раба деген суудан ётюб, джау бетджаннга джууукъ барыргъа керек эдиле. Ай медет, суудан ётюб баргъан сагъатда немец пулемётла аскерчилерибизге от «джангурну» къуюб, бек джунчутхандыла. Алай болса да, Керамны аскерчи къаууму фашистлеге къаршчы от ачыб, тоб атыб, алайда талай заманны къаты уруш этгенди. Айбаз улуну батареясы джауну бир бронетранспортёрун, юч тобун къурутханды. Дагъыда суудан ётгенден сора, алайдан арлакъда, элде клисаны къатында немец постну да атылтханды. Дагъыда Керам ызына келиб, эки къайыкъгъа окъну-тобну, сауутланы джюклеб, сууну ол бир джагъасына совет аскерчилеге ётдюргенди. Уруш этген кёзюуде Керамны батареясы ол къыйын хыйсабда совет батальонлагъа суудан ётерге ышыкълыкъ этгенди. Ол сермешде лейтенант кесин керти уста командирча кёргюзгени ючюн Къызыл Джулдузну ордени бла саугъаланнганды.
Ызы бла, арттотур (апрель) айны 18-де, Керамны артбатареясы Хюттель, Хозендорф эллени фашистледен тазалау урушлада да джау бла къаты сермешгенди. Анда Керам кючлю контузия да алгъан эди, алай болса да къазауат этгенин тохтатмагъанды. Аны батареясы джаугъа чабыуул этиб, эки джау пулемётну, онла бла фашистлени къурутханды. Аны бла да къалмай, темир джолда стансени да джауну къолундан сыйыргъанды. Ётгюр командир урушда ма ол джетишимлери ючюн сыйгъа тыйыншлы болады – Ата джурт къазауатны II-чи, I-чи дараджалы орденлери бла саугъаланады.
Гвардиячы Къызыл байракълы 105-чи мараучу дивизияны штабыны тамадасы генерал-майор Илларион Григорьевич Попов да «Батальоны идут на запад» деген эсге тюшюрюу китабында гвардиячы лейтенант Айбаз улуну Вена шахарны алгъан кёзюуде этген джигитликлерини юслеринден джазгъанды. Артда джыллада да, генерал-майор, 1968-чи джыл байрым (февраль) айны 17-де, ара басмада Керамны юсюнден «Особо отличился» деген статьясында да чертиб джазгъанды.
Къазауатны отлу джолларындан сыйы бла ётюб, 1946-чы джыл аскер къуллукъдан башына бош болады. Ол адамлары болгъан джерге джол тутады. Керам Орта Азияны джеринде адамларын кёб излеб, ахырында Къыргъызстанны Талас областында табханды. Туугъан миллетине джетген къыйынлыкъны кёргенинде, джюреги асыры къыйналгъандан, ол талай заманны кесине келалмай, кёб соруулагъа джууаб табалмай тургъанды. Алай болса да, башха мадар табалмай, тёзюмге бой сала, миллетини ичинде аны джарсыуу бла джашагъанды. Айбаз улу ызына, тау джуртуна, адамлары бла бирге къайтханды.
«Ётгюрлюгю ючюн», «Москваны къоруулагъаны ючюн», «Венаны алгъаны ючюн», «Праганы азатлагъаны ючюн» деген медалланы, Къызыл Джулдузну, Къызыл Байракъны, Ата джурт къазауатны I-чи, II-чи дараджалы орденлени дагъыда талай кърал саугъаны иеси Айбазланы Нанашны джашы Керам 1993-чю джыл къыркъар (август) айны 7-де ауушханды, джандетли болсун. Сыйлы фронтчу джердешибиз Къарачай шахарны джамагъат къабырларында асыралгъанды.
Миллетибизге сый, махтау келтирген, атын Уллу Хорламны тарихине тюшюрген керти таулуларыбызны аскер джоллары, аланы джашауда къойгъан ызлары барыбызгъа унутулмазлыкъ юлгю болгъаны хакъды.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
{jcomments}
