Хусеинланы Магомедни джашы Хусеин (документлеринде Гусеинов Гусеин Магомедович деб джазылады) 1921-чи джыл байрам (февраль) айны 21-де Схауат элде туугъанды. Магомед бла Биджиланы Чораны къызы Фатиманы ауур юйдегисинде - 11 сабийни бири болуб ёсгенди ол. Аталары Магомед джашлай ауушуб, сабийлени ёсдюрюрге, аланы аякъ юсюне миндирирге Фатимагъа джюк болгъан эди. Аны амалтын 1922-чи джыл Фатима сабийлери бла Схауатдан Нарсана шахаргъа кёчеди. Хусеин Нарсанада къарачай школда айырмагъа окъугъанды. Ол билимин ёсдюрюрге талпыгъан, спорт бла кюрешген джашчыкъ болуб тенглерини ичинде айырылыб танылгъанды. Белгили джердешибиз генерал-полковник Махамет улу Солтан, Боташланы Магомет да ол школда окъугъандыла. Ючюсю да сабий заманларында бир-бирин багъалатхан тенгчикле болуб ёсгендиле.
Джаш адам болса да, Хусеин бир джылгъа джууукъ заманны ВЛКСМ-ны район комитетини экинчи секретары болуб тургъанды. Аны билимли, тири джаш болгъанын кёрюб, 1939-чу джыл район басмаханагъа (типографиягъа) тамада этиб салгъандыла. Алайда да тёрт ай ишлегенден сора, «Коммунизм ючюн» атлы район газетге редактор этедиле. Анда ол аскерге чакъырылгъынчы заманнга дери ишлеб тургъанды.
Архив документледе эмда ол джылладагъы ара басмада джазылгъан статьялагъа кёре, 1941-чи джыл хычаман (май) айны 3-де Хусеин улу Алийланы Абдуллахны къызы Кулизаргъа юйленеди. Арадан бир бёлек ай озгъанлай, аскерге чакъырылгъанды. Кёб турмай алагъа къызчыкъ да тууады. Ол Къара-Тенгиз флотну Туапседе аскер-тенгиз базасында къызыл аскерчилени тизимине тюшеди. Алайдан аны тамадалары флотну политуправлениесини аскер-политика курсларына окъургъа джибередиле. Билим алыб, аскер усталыкъгъа да юрениб кичи политрук лейтенант Хусеин улу 1942-чи джыл къыркъар (август) айны 8-де ызына, базагъа, къайтады. Аны Къара-Тенгиз флотда джагъаланы джаудан джакълаучу 16-чы тенгиз-джаяу батальонну комсомол бюросуна секретарь этедиле. Хусеин улу кесини билимин, усталыгъын урушлада танытыр ючюн къалмагъанды. Ол 1942-чи джылны къач айларында баргъан къаты сермешлеге къошулгъанды. Урушлада Хусеин джаралы болуб госпиталгъа талай кере тюшгенди. Къарыуун джыйгъанлай, ол дагъыда ызына къазауатха киргенлей тургъанды. Бир джолда уа, госпиталда болгъан заманында, аны юйюне бир-эки кюннге солургъа да ийген эдиле.
1943-чю джыл алтотур (март) айны 31-де Хусеин улуну 3-чю ротагъа замполит этедиле. Тёрт ай озгъандан сора джаш лейтенантны Новороссийскеде СССР-ни Джигити Куниковну атын джюрютген белгили, махтаулу, Къызыл Байракълы тенгиз-джаяу аскерини 393-чю батальонуна кёчюредиле. Ол джыл къыркъаууз (сентябрь) айны 10-да батальонну къурамында болуб, Хусеин фашистле бла ётгюр сермешеди. Тенгиз джагъасына аскерибиз бетджан салыргъа оноу бегитгени себебли, аны ючюн юч кюнню алайда аскерчилерибиз джау бла къаты уруш бардыргъандыла. Ма ол сермешде политрук Хусеин улу керти джигитлик этгенди.
Алайды да, 1943-чю джыл Новороссийск ючюн бизни аскерлерибиз къаты уруш бардырадыла. Биринчилени тизиминде лейтенант Хусеинланы Хусеинни башчылыгъы бла автоматчыланы взводу шахаргъа киреди. Десантчыла алайда юч кюнню тохтаусуз къаты уруш этгендиле. Алагъа юч къатлы мекямда немец батальонну штабын къурутургъа башындан буйрукъ келеди. Лейтенант Хусеин улу кесича тири десант джашладан бёлек къурайды. Ала деменгили хазырланыб, ол мекямгъа джууукъ барадыла. Батыр аскерчиле талай кере немец штабха чабыуул этедиле, алай болгъанлыкъгъа джауну пулемётлары, окъ «джангурну» юслерине къуюб, аланы джууукъ иймегендиле. Талай тюрлю мадар этиб кёргендиле, алай болса да мекямны ичине киралмай тургъандыла. Сора Хусеин взводунда аскерчилеге: «Мен кесим джангыз ары ичине киреллик эсем кёрейим, сиз а алагъа автоматладан тохтатмай чакъдырыгъыз, меннге ышыкъ болурча», - деб буйрукъ бериб, ары таукел тебрейди. Тенглери ол оноуун джаратмасала да, командирни буйругъуна сыйыныргъа керек боладыла. Алайда чачылгъан хуналаны джаны бла сюркеле, ёрге къобуб оюлгъан юйлени къабыргъаларына къабыргъасын тирей, ташатын, тёгерекге сакъ къарай, ахырында муратына джетеди – фашистлени штаблары болгъан мекямгъа киреди. Ол эрлай экинчи этажгъа чыгъады, алай болса да аны киргенин фашистле сезген болур эдиле да, Хусеин кирген этажгъа айландырыб биягъынлай бир-бири ызларындан тохтаусуз автоматладан къуядыла. Батыр аскерчи аллына чыкъгъан гитлерчини ёлтюре баргъанды, алай бла мекямны 3-чю этажына чыгъады. Алайда да ачы сермеш башланады. Уста лейтенант джаугъа от ачады, талай фашистни да ёлтюреди. Ай медет, Хусеинни окълары бошалыб къаладыла. Анымы сезген эдиле да фашистле: «Матрос, мадарынг джокъду, къолларынгы ёрге кёлтюрюб, бери чыкъ! Башха мадарынг джокъду, бизге бойсун!» - деб къычырыб билдиредиле. Алай болса да Хусеин джауну къолуна джаны саудан тюшмезлиги хакъ эди, аны ючюн ол белибаууна тагъылгъан гранаталаны хазырлайды да, «меннге болуру бир эсе, аланы да биргеме элтмей къоймам», деб, гитлерчилеге джюрегинде къайнай тургъан къан дертин этеди. Олсагъатлай атылгъан къаты таууш мекямны къалтыратады. Чабыуул этерге командирлеринден бир ышан сакълаб тургъан эшикде матросла лейтенантны ызына къайтмазын сезгендиле, чотну ангылаб бёрклерин башларындан алыб, сын боладыла. Алайды да, ётгюр политрук аскерчи тенглерин да сау къалдырыб, фашистлени уяларын къурутады, кеси да керти джигитча ёледи. Мекямда бир адам да къалмай къырыладыла. Былайгъа бетджан салыргъа келе тургъан совет авиациягъа да алай бла джол ачылады. Ол кюн огъуна, Хусеинни джигитлигини себеби бла совет аскерчиле фрицледен аскер магъаналы объектни да ызына сыйыргъандыла.
Таулу джигитни Ата джурт ючюн джанын берген ачы хапары аны адамларына дженгил джетеди. Ай медет, Хусеин улуну адамлары ол къыйынлыкъны кёлтюрюб, джюреклерин басаргъа, арадан тюгел эки ай да озмагъанлай, «ёлгенинг саууунг унутдурур» дегенлей, андан да уллу джарсыу тюшеди - миллет бла бирге туугъан джуртларындан зор бла кёчюрюлюб Орта Азия бла Къазахстанны къум тюзлерине тёгюлгендиле.
Хусеинланы Хусеин 1943-чю джыл хычаман (май) айны 5-де чыкъгъан «На страже» аскер-флот газетни 260-чы номеринде «Подвиг комсорга Гусейнова» деген статьяда былай джазылады (орусча тюрлендирмей беребиз):
«…Это был наиболее серьёзный участок боёв десантников с фашистами. Как стойкий и смелый моряк сюда был направлен комсорг Гусейнов.
Он первым высадился с взводом на побережье, занятое врагом. Автоматчики прорвали линию обороны немцев и устремились вперёд. Они смело действовали в фашистском тылу: устраивали внезапные налёты, подрывали склады, забрасывали отдельные группы фрицев гранатами.
Были моменты, когда гитлеровцы, сбитые с толку нашими автоматчиками, поворачивали орудия и миномёты и били по своим же подразделениям. А в это время советские моряки, во главе с комсоргом Гусейновым, нападали на немцев в другом месте и беспощадно уничтожали их.
Спустя несколько дней фашистам удалось, пользуясь превосходством сил, окружить группу храбрецов. Подтянув миномёты, враг открыл бешеный огонь. Но черноморцы не дрогнули. Они продолжали отбивать яростные атаки немцев, сдерживая кольцо окружения.
Когда создалась особенно тяжелая обстановка, комсорг Гусейнов решил пойти до конца. Следуя примеру Героя Советского Союза Корницкого, бесстрашный комсомолец обвязался связкой гранат и бросился в группу фашистов.
Происходит сильный взрыв. Смерть героя поражает одновременно десятки немцев. Воспользовавшись замешательством противника, вырываются из окружения друзья Гусейнова.
Они принесли с собой весть о героическом подвиге славного комсорга. Память об этом подвиге храброго карачаевца будет бессмертной.
Лейтенант А. Уваров».
Къарачайлыла Орта Азиядан туугъан джуртларына къайтхандан сора Хусеинни этген джигитлигини юсюнден ара басмада «Советский воин» журналны 1961-чи джыл чыкъгъан 17-чи номеринде «Так сражались матросы» деген статьяда джазылгъанды.
Джигит атха тыйыншлы болгъан политрук лейтенант Хусеинланы Магомедни джашы Хусеин документлеринде къарачайлы деб джаздыргъанды. Ма ол болгъанды анга Алтын Джулдузну медалын бермей, Ата джурт къазауатны II-чи дараджалы орденин бергенлерини чуруму.
Джыйырма эки джыл болгъан джаш адам къазауатны къыйын кёзюулеринде ётгюрлюгю бла аскерчилеге ашхы юлгю болгъан бла къалмай, аны этген джигитлиги ёсюб келген джаш тёлюню патриотлукъгъа, Ата джуртну сюерге юретген къыбламады. Аллай джигитлерибизни атлары миллетибизни эсинде ёмюрлюкге сакъланныкъдыла.
Джигит атха тыйыншлы болгъан политрук лейтенант Хусеинланы Магомедни джашы Хусеин документлеринде къарачайлы деб джаздыргъанды. Ма ол болгъанды анга Алтын Джулдузну медалын бермей, Ата джурт къазауатны II-чи дараджалы орденин бергенлерини чуруму.
Джыйырма эки джыл болгъан джаш адам къазауатны къыйын кёзюулеринде ётгюрлюгю бла аскерчилеге ашхы юлгю болгъан бла къалмай, аны этген джигитлиги ёсюб келген джаш тёлюню патриотлукъгъа, Ата джуртну сюерге юретген къыбламады. Аллай джигитлерибизни атлары миллетибизни эсинде ёмюрлюкге сакъланныкъдыла.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
{jcomments}
