Уллу Ата джурт къазауатда совет халкъ фашист Германияны хорлагъанлы келир джылны хычаман (май) айыны 9-да 75 джыл толлукъду. Дунияны башында эм ачы къазауатланы бири 1941-чи джыл башланыб, 1945-чи джыл бошалгъан эди. Гитлерни мураты, Европаны бир къауум къралларынча, Совет Союзну да талай айны ичине хорлаб, аны халкъларын кесине къул этерге эди. Алай а аны мураты толмады. Совет халкъ бирден ёрге къобуб, кючлю сауутланнган фашист аскерчилеге къаршчылыкъ эте, талай джылны джанын-къанын аямай сермешиб турду. Эм ахырында хорлагъан да этди. Алай а къралны адам санына, мюлкюне уллу къоранч тюшдю. Айтыугъа кёре, къазауатны джылларында 26 миллиондан аслам адам къырылгъанды. Къарачай автоном областдан да Ата джуртларын фашист джыртхычладан азатларгъа  кёб адам кетген эди. Аланы бир къауумлары джаралы болуб, кърал саугъала алыб, юйлерине къайтсала да, асламысы уруш баргъан джерледе джан берген эдиле. Областны башха районларынданча, Зеленчук райондан да кёбле фронтха кетиб уруш тюзледе джан берген эдиле. Бу райондан ненча адам кетген эди фронтха? Ызларына, юйлерине, къазауат бошалгъандан сора ненча аскерчи къайтхан эди? Бу эмда башха сорууланы «Къарачайны» корреспонденти  Къобанланы Махмут Зеленчук районда Уллу Ата джурт къазауатны эмда урунууну ветеранларыны советини председатели Анатолий Иванович Солнцевге бергенди.

- Зеленчук районда Уллу Ата джурт къазауатны эмда урунууну советини председатели болуб ишлегенли джыл да болмайды, - дейди Анатолий Иванович. – Джылым джетмегени себебли къазауатда болмагъанма. Алай болса да, Уллу Ата джурт къазауатны юсюнден анда  болгъан адамланы хапарларына тынгылай, китабла окъуй, кинофильмлеге къарай хапарлы болгъанма. Дунияны башында кёб къазауат болгъанды. Бизни халкъыбыз  сынагъан къазауат эм ачыланы бири эди. Миллионла бла адамларыбыз къырылгъан бла къалмай, шахарларыбыз, эллерибиз оюлуб, чачылыб, къуруб кетерге аз къалгъан эдиле. Совет халкъны джигитлиги бла джушман хорланды, шахарларыбыз, эллерибиз джангыдан ишлендиле.
Европаны фашистледен азатлагъан совет аскерчи махтаугъа тыйыншлыды. Бюгюннге дери биз анга сый-махтау бериб келгенбиз. Мындан ары да берирге керекбиз. Алай а Совет Союз чачылыб, Эресей кеси бир кърал болгъанлы «демократла» бир къауум тыш къралланы айтханларына харс ура, совет аскерчини, совет халкъны Уллу Ата джурт къазауатда хорламына тыйыншлысыча сый-махтау бермезге излейдиле.
Бусагъатдагъы джаш тёлюню уа къазауатдан хапарлары джокъду дерчады. Алагъа аны юсюнден хапар айтырыкъла азайгъандыла. Ала да къартлыкъгъа кеслерин хорлатыб, хар затны эслеринде тута, тыйыншлысыча хапар айталмайдыла. Аны амалтын, барыбыз да, Уллу Ата джурт къазауатдан хапарларыбыз болгъанла, джаш тёлюге аланы къарт аталарыны, джууукъларыны этген джигитликлерини юсюнден хапар айтханлай турургъа керекбиз. Ол бизни борчубузду.
- Зеленчук райондан Ата джуртларын фашист джыртхычладан азатларгъа, джакъларгъа ненча улан кетген эди?
- Бизни районда тюрлю-тюрлю миллетлени келечилери джашайдыла. Къазауатны джылларында фронтха 10000 адам кетген эди. Оруслула бла къарачайлыла районда аслам болгъанлары себебли, бу миллетледен аслам адам кетген эди. Ма ол сандан 5099 адам фронтдан къайтмай къалгъан эди. Аманы неди десенг, 1330 аскерчи тас болгъанды. Къайда ёлгенлери, къайда асыралгъанлары белгисизди. Белгисизликден аман зат а джокъду. Бушуу къагъыт алмагъанла, джашларыбыз саудула, бюгюн-тамбла юйюбюзге къайтырыкъдыла деб, сакълай джашауларын ашыргъандыла.
Бизни джердешлерибиз, фашистле бла сермеше, кёб джерде къазаут этгендиле. Баренцев тенгизден Кавказ таулагъа дери къаты сермешле болгъанларын барыбыз да билебиз. Морх ауушда ненча джигит джан бергенин да бу арт джыллада ачыкълагъан эдик. Душманны Тау Артына джибермей тургъан эдиле ала. Брест къала, Москва, Ленинград, Сталинград ючюн сермеше, джигитлик танытхандыла кёб миллетли къызыл аскерчиле. Днепрни, Итил сууну джагъаларында, Балтика, Къара тенгизледе да ётгюрлюк танытхандыла совет аскерчиле.
Зеленчук районда джашагъанлагъа да кёб къыйынлыкъ, джарсыу келтиргенди къазауат. Пилярланы Мукъуят, джашларын бирем-бирем фронтха ашыргъан заманда, билмей эди тёрт джашын да тас этеригин. Биринчи гитче джашы Хыйса , капитан, Брест къалада чекчи ротаны политругу, фашистле чабыуул этген заманда, артха турмай, ала бла сермеше джан берген эди. Артда экинчи джашы Мусса, ючюнчю джашы Исса, тёртюнчю джашы Улут джан бередиле джуртлары ючюн.
Къазауатны ал джылларында тёрт джашын тас этген ауур тиеди Мукъуятха. Алай а Уллу Хорлам кёзюне кёрюнюб, фашистле бла сермешиуледе джашлары бошуна джан бермегенлерин ангылаб, урунууда тирилик кёргюзюб, фронтха болушлукъ этеди къолундан келгенича.
Зеленчук станседен Капустин Андрей Свиридович Доваторну дивизиясыны эскадронуну командири эмда Морх элден Хрулёв Матвей Васильевич да джигитлик танытхандыла Москва шахарны фашистледен къоруулай. Экиси да, башха совет аскерчиле да джан берселе да, фашистлени Москвагъа джибермеген эдиле. Къызыл Октябрдан Дотдайланы Идрис Ленинград шахарны душманладан джакълагъанды. Къаты сермешлени биринде джан бергенди ол. Сторожевой станседен Бородин Павел Ефимович Новороссийск шахарны къатында баргъан сермешледе, Балаев Григорий Петрович Черкесск шахарны азатлай, медсестра Швыдченко Дарья Александровна джаралы совет аскерчилеге медицина болушлукъ эте тургъанлай фашист окъладан ёлген эдиле. Днепр суудан ётген заманда Исправна станседен Панченко Дмитрий Иванович джигитлик танытыб, «Совет Союзну Джигити» деген атха тыйыншлы болгъан эди. Ёлгенден сора аллай сыйлы ат, къоркъуу не болгъанын билмеген тахсачы Леонов Виктор Петровичге да Латвияны фашистледен азатлагъан кёзюуде аталгъан эди. Польшаны фашистледен азатлагъан заманда Харибов Константин Кузьмич душман окъдан ёлген эди. Гочияланы Тананы джашы Къонакъбийни джазыуу да бек ачы джазыуланы бири болгъанды. Ол танкачы эди. 1945-чи джыл хычаман (май)  айны 5-де Берлиннге джетиб, Уллу Хорламгъа бёлек кюн къалыб тургъанлай, душман снайперни къолундан ёлген эди. Былача, кёб уланларыбыз, душман бла, джигитлеча, сермеше, Уллу Хорламны келтирген эдиле.
- Районда партизанлагъа къошулгъанла болгъанмыдыла?
- Къуру бизни районда тюл, башха районлада да партизанлыкъ этиб, кёбле фашистле бла уруш этгендиле. Бизни райондан а милицияны район бёлюмюню тамадасы Шепилов Николай Зиновьевич, Вовников Павел Павлович, Темиров Билял Цикушович, Мазуров Яков Алексеевич дагъыда башхала партизанлыкъ этиб, душманнга уллу къоранч салыб тургъан эдиле. Кеслери да душман къолдан ёлген эдиле. Ала «Ётгюрлюгю ючюн» медаль бла саугъаланнган эдиле ёлгенлеринден сора. Биз аллай джигитлерибизни унутмазгъа керекбиз. Ала, алачала келтиргендиле Уллу Хорламны. Аланы атларын эсде тута, 1985-чи джыл Зеленчук станседе Аскер эмда Урунуу махтауну музейи ачылгъан эди. Музейде районну юсюнден кёб хапар айтылады. Артыкъ да бек Уллу Ата джурт къазауатны джылларында фашистле бла сермешиб, джан берген аскерчилени, партизанланы юслеринден кёб хапар айтылыб, бюгюннгю джаш тёлюню патриотизмге юретедиле музейни экспонатлары. Аллай музейле Сторожевой, Къарданик станселеде, Къызыл Октябрь элде да ачылгъандыла.
- Бюгюнлюкде Уллу Ата джурт къазауатны ветеранлары районда кёбмюдюле?
- 15-20 джылны мындан алгъа къазауатны ветеранлары иги кесек бар эдиле. Бюгюнлюкде ала азайгъандыла. Къазауат бошалгъанлы 74 джыл ётгенди. Бир къауумла къазауатха 18 джылларында да кетиб тургъандыла.  30-40 джыл толгъанланы, андан тамадараракъланы да алгъандыла. 18 джыл толгъанлагъа бюгюнлюкде 90 джылдан аслам болуб турады. Аллай бир бек аз адам джашайды. Ауур джаралары къыйнай, бир къауум ветеранла 60-70 джыл, андан да аз джашаб ёлгендиле.
Бюгюнлюкде районда 18 ветеран сауду. Саулукълары къарыусузду. Меннге дери алагъа районну администрациясы болушлукъ этиб тургъанды. Меннге дери этилиб тургъан болушлукъланы мындан ары да этерикбиз. Бу адамла махтаугъа, сыйгъа, не тюрлю болушлукъгъа да тыйыншлыдыла. Къаллай къыйынлыкъланы сынагъандыла ала. Ач, сууукъ болсала да, душманны ууатыб, къуру бизни къралны тюл, бютеу Европаны фашизмден азатлагъандыла…