Уяналаны Магометни джашы Рамазан 1919-чу джыл Шаурдат элде туугъанды. Эл школну тауусхандан сора, ол Нальчик шахарда устазла хазырлагъан институтха окъургъа киргенди. Аны бошаб къолуна къагъытын алыргъа Уллу Ата джурт къазауат башланыб, Рамазан кесини разылыгъы бла фронтха кетгенди. Алай бла ол 375-чи Харьков-Бухарест мараучу дивизияны къурамында тахсачыланы тизимине тюшгенди. Таулу аскерчини билимин, тирилигин аны командири биринчи айда огъуна эслегенине архив документле да шагъатлыкъ этедиле.
Уяна улу Рамазан Украинада, Кюнбатыш фронтлада болгъанды. Чехословакияны джерин гитлерчиледен азатлау ючюн баргъан къаты урушлада да ол кесин батырча танытханды. Аны дивизияда эм уста тахсачыланы бирине санагъандыла. Рамазан берилген аскер джумушланы айыбсыз толтуруб, ызына сау-эсен къайтыб тургъанды. Ол аскер къуллукъгъа тамам джюреги бла берилиб джууаблы джумушланы тыйыншлы баджарыб тургъаны ючюн талай кере медалла бла саугъаланнганды.
Кимге да белгилиди, тахсачыланы джумушлары эм къоркъуулу болгъаны. Рамазан аскерчилени арасындан эм тири, ётгюр джашланы талайын сайлаб, аладан бёлек къураб кече бла аллай аскер джумушланы бирине джолгъа чыкъгъанды. Барлыкъ джерлерине джууукълашханларында, фашистле быланы эслеб къоядыла. Къоркъуу тюшгенин ангылагъанлай, къызыласкерчиле джаугъа от ачхандыла. Ол хатерсиз сермешде Рамазан джаралы болады. Ай медет, совет тахсачыланы бир къаууму джауну огъундан алайда джан бередиле, ауур джаралы болуб джанлары сау къалгъан аскерчилени да фашистле джесирге аладыла. Рамазан да джаралы болгъаны амалтын, къарыусуз болуб, эс ташлайды. Алай бла джауну къолуна тюшеди. Экинчи кечесинде, эс джыйгъанындан сора, батыр джаш джесирликден азат болургъа оюмла этеди да, кечени ауурлугъу кетгенден сора тутмакъдан къачады. Алай бла, аманны кеминде, излеб, кесибизникилеге къошулады.
1945-чи джыл башил (январь) айны 19-чу – 20-чы кюнлеринде Батарова-Кеси деген элчикни къатында гитлерчи фашистле бетджан салыб болгъандыла. Аны юсюнден толу хапар билирге Юров И.П. башчылыкъ этген тахса бёлекге башындан буйрукъ келгенди. Ол къыйын, джууаблы джумушну командир биягъы Уяна улугъа айтханды. Рамазан тахса джумуш бла барыргъа хазыр болгъанын билдиргенди. Алай бла биргесине тахсачы аскерчи джашланы къураб, ала кече бла джолгъа чыкъгъандыла. Уяна уллу аскерчилени алларында баргъанды. Аланы да этер джумушларын кескин ангылатханды. Сора ала джауну тургъан джерине джууукъ келиб, джерге бауурланыб, фашистлени къарауулларын кёб заманны ызлаб, мараб тургъандыла да, ахырында тауушсуз алайгъа киргендиле. Тёгерекге сакъ болуб къарай, башха къарауул эслегинчи бир фашистни да байлаб, тауушсуз этиб, урлаб чыгъаргъандыла. Аны дагъыда алайда гитлерчилени юслеринден керекли тахсаны алыб, Рамазан аскерчи тенглери бла сау-эсен ызына келгенди. Лейтенант Уяна улу ол эки кюнню ичинде этген джигитлиги ючюн Къызыл Джулдузну ордени бла саугъаланнганды.
Уяналаны Рамазанны дагъыда джигитликлерини бирин айтыргъа тыйыншлыды. Чехословакияны Джангы Весь элини къатында джауну бетджанын къурутургъа керекди деб башындан старшина Нелепа В.П. башчылыкъ этген тахса бёлекге буйрукъ келгенди. Ол джууаблы джумушну Уяналаны Рамазан бойнуна алады. Алай бла ётгюр тахсачы 1945-чи джыл хычаман (май) айны 2-чи кечесинде алайгъа тебрейди. Ол гитлерчилени бетджанларына джууукълашханды, джерге бауурланыб талай заманны тургъанды да, кечени ауурлугъу кетгенлей, тёгерегине сымарлаб сакъ къарай, пулемёт салыныб тургъан джерге иги танг джууукъ келгенди. Алайда эки фашистден сора кишини эслемегенинде, «алагъа уа къарыуум джетер» деб, таукел болуб, олсагъатлай немец пулемётчугъа мыллык атханды. Адам кирпигин къагъыб ачханча, къысха заманны ичинде, ётгюр аскерчи фашистни тылпыусуз этгенди. Экинчи фашист, Рамазанны ауангысын эслеген болур эди, автоматына узалгъанлай, батыр таулу эрлай уруб аны къолундан сауутун тюшюрюб, ауузуна буштукъ этиб, къолларын да байлаб, джесирге алгъанды. Алай бла ол джумушну да тыйыншлы баджаргъанды. Ол операцияны алай кескин толтургъаны ючюн, лейтенант Уяналаны Рамазан Аскерни Къызыл Байрагъыны ордени бла саугъаланнганды.
Дагъыда архивде табылгъан документлеринде тахсачы фронтчуну этген джигитлиги ачыкъланады. Башында айтылгъаныча аллай аскер джумушланы биринде лейтенант Уяна улу гитлерчиле бла бетден бетге тюбешгенди. Ол тукъум хатерсиз сермешде кеси тогъуз-он фашистни ёлтюрюб, бир немец абычарны да джесирге алыб, бек керекли документлени да штабха келтиргенди. Ма ол ётгюрлюгю ючюн Уяналаны Магометни джашы Рамазан «Совет Союзну Джигити» деген атха теджелгенди. Алай болса да аны, кёчгюнчю халкъны келечиси болгъаны амалтын, Алтын медалны орнуна Ленинни ордени бла саугъалагъандыла.
Рамазан Уллу Хорламгъа Вена шахарда тюбегенди. 1946-чы джыл аны аскер къуллукъдан башына бош этиб туугъан джуртуна ашыргъандыла. Алай бла Ленинни, Аскерни Къызыл Байрагъыны, Къызыл Джулдузуну, Махтауну III-чю дараджалы орденлерини эмда «Ётгюрлюгю ючюн», «Урушлада джетишимлери ючюн» дагъыда башха уруш медаллагъа ие болгъан таулу джаш сюргюнде адамларыны ызларындан Къазахстаннга джол тутханды.
Уяна улу 1957-чи джыл халкъы бла бирге туугъан джуртуна къайтханды. Уллу Ата джурт къазауатда алгъан джаралары аны кёб джылланы инджитгенлей тургъандыла. Къазауатны къыйын джолларын тыйыншлы ётген ётгюр фронтчу Уяна улу Рамазан ол джараланы джарсыуларындан 1961-чи джыл ауушханды, джандетли болсун.
Рамазанча керти аслан джюрекли таулу уланларыбызны атлары къарачай-малкъар халкъны эсинде джашарыкъдыла. Уяна улуну джашау джолу ёсюб келген джаш тёлюге эркишиликни, патриотизмни юлгюсю болгъанлай турлукъду.
Уяна улу Рамазан Украинада, Кюнбатыш фронтлада болгъанды. Чехословакияны джерин гитлерчиледен азатлау ючюн баргъан къаты урушлада да ол кесин батырча танытханды. Аны дивизияда эм уста тахсачыланы бирине санагъандыла. Рамазан берилген аскер джумушланы айыбсыз толтуруб, ызына сау-эсен къайтыб тургъанды. Ол аскер къуллукъгъа тамам джюреги бла берилиб джууаблы джумушланы тыйыншлы баджарыб тургъаны ючюн талай кере медалла бла саугъаланнганды.
Кимге да белгилиди, тахсачыланы джумушлары эм къоркъуулу болгъаны. Рамазан аскерчилени арасындан эм тири, ётгюр джашланы талайын сайлаб, аладан бёлек къураб кече бла аллай аскер джумушланы бирине джолгъа чыкъгъанды. Барлыкъ джерлерине джууукълашханларында, фашистле быланы эслеб къоядыла. Къоркъуу тюшгенин ангылагъанлай, къызыласкерчиле джаугъа от ачхандыла. Ол хатерсиз сермешде Рамазан джаралы болады. Ай медет, совет тахсачыланы бир къаууму джауну огъундан алайда джан бередиле, ауур джаралы болуб джанлары сау къалгъан аскерчилени да фашистле джесирге аладыла. Рамазан да джаралы болгъаны амалтын, къарыусуз болуб, эс ташлайды. Алай бла джауну къолуна тюшеди. Экинчи кечесинде, эс джыйгъанындан сора, батыр джаш джесирликден азат болургъа оюмла этеди да, кечени ауурлугъу кетгенден сора тутмакъдан къачады. Алай бла, аманны кеминде, излеб, кесибизникилеге къошулады.
1945-чи джыл башил (январь) айны 19-чу – 20-чы кюнлеринде Батарова-Кеси деген элчикни къатында гитлерчи фашистле бетджан салыб болгъандыла. Аны юсюнден толу хапар билирге Юров И.П. башчылыкъ этген тахса бёлекге башындан буйрукъ келгенди. Ол къыйын, джууаблы джумушну командир биягъы Уяна улугъа айтханды. Рамазан тахса джумуш бла барыргъа хазыр болгъанын билдиргенди. Алай бла биргесине тахсачы аскерчи джашланы къураб, ала кече бла джолгъа чыкъгъандыла. Уяна уллу аскерчилени алларында баргъанды. Аланы да этер джумушларын кескин ангылатханды. Сора ала джауну тургъан джерине джууукъ келиб, джерге бауурланыб, фашистлени къарауулларын кёб заманны ызлаб, мараб тургъандыла да, ахырында тауушсуз алайгъа киргендиле. Тёгерекге сакъ болуб къарай, башха къарауул эслегинчи бир фашистни да байлаб, тауушсуз этиб, урлаб чыгъаргъандыла. Аны дагъыда алайда гитлерчилени юслеринден керекли тахсаны алыб, Рамазан аскерчи тенглери бла сау-эсен ызына келгенди. Лейтенант Уяна улу ол эки кюнню ичинде этген джигитлиги ючюн Къызыл Джулдузну ордени бла саугъаланнганды.
Уяналаны Рамазанны дагъыда джигитликлерини бирин айтыргъа тыйыншлыды. Чехословакияны Джангы Весь элини къатында джауну бетджанын къурутургъа керекди деб башындан старшина Нелепа В.П. башчылыкъ этген тахса бёлекге буйрукъ келгенди. Ол джууаблы джумушну Уяналаны Рамазан бойнуна алады. Алай бла ётгюр тахсачы 1945-чи джыл хычаман (май) айны 2-чи кечесинде алайгъа тебрейди. Ол гитлерчилени бетджанларына джууукълашханды, джерге бауурланыб талай заманны тургъанды да, кечени ауурлугъу кетгенлей, тёгерегине сымарлаб сакъ къарай, пулемёт салыныб тургъан джерге иги танг джууукъ келгенди. Алайда эки фашистден сора кишини эслемегенинде, «алагъа уа къарыуум джетер» деб, таукел болуб, олсагъатлай немец пулемётчугъа мыллык атханды. Адам кирпигин къагъыб ачханча, къысха заманны ичинде, ётгюр аскерчи фашистни тылпыусуз этгенди. Экинчи фашист, Рамазанны ауангысын эслеген болур эди, автоматына узалгъанлай, батыр таулу эрлай уруб аны къолундан сауутун тюшюрюб, ауузуна буштукъ этиб, къолларын да байлаб, джесирге алгъанды. Алай бла ол джумушну да тыйыншлы баджаргъанды. Ол операцияны алай кескин толтургъаны ючюн, лейтенант Уяналаны Рамазан Аскерни Къызыл Байрагъыны ордени бла саугъаланнганды.
Дагъыда архивде табылгъан документлеринде тахсачы фронтчуну этген джигитлиги ачыкъланады. Башында айтылгъаныча аллай аскер джумушланы биринде лейтенант Уяна улу гитлерчиле бла бетден бетге тюбешгенди. Ол тукъум хатерсиз сермешде кеси тогъуз-он фашистни ёлтюрюб, бир немец абычарны да джесирге алыб, бек керекли документлени да штабха келтиргенди. Ма ол ётгюрлюгю ючюн Уяналаны Магометни джашы Рамазан «Совет Союзну Джигити» деген атха теджелгенди. Алай болса да аны, кёчгюнчю халкъны келечиси болгъаны амалтын, Алтын медалны орнуна Ленинни ордени бла саугъалагъандыла.
Рамазан Уллу Хорламгъа Вена шахарда тюбегенди. 1946-чы джыл аны аскер къуллукъдан башына бош этиб туугъан джуртуна ашыргъандыла. Алай бла Ленинни, Аскерни Къызыл Байрагъыны, Къызыл Джулдузуну, Махтауну III-чю дараджалы орденлерини эмда «Ётгюрлюгю ючюн», «Урушлада джетишимлери ючюн» дагъыда башха уруш медаллагъа ие болгъан таулу джаш сюргюнде адамларыны ызларындан Къазахстаннга джол тутханды.
Уяна улу 1957-чи джыл халкъы бла бирге туугъан джуртуна къайтханды. Уллу Ата джурт къазауатда алгъан джаралары аны кёб джылланы инджитгенлей тургъандыла. Къазауатны къыйын джолларын тыйыншлы ётген ётгюр фронтчу Уяна улу Рамазан ол джараланы джарсыуларындан 1961-чи джыл ауушханды, джандетли болсун.
Рамазанча керти аслан джюрекли таулу уланларыбызны атлары къарачай-малкъар халкъны эсинде джашарыкъдыла. Уяна улуну джашау джолу ёсюб келген джаш тёлюге эркишиликни, патриотизмни юлгюсю болгъанлай турлукъду.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
{jcomments}
