Уллу Ата джурт къазауатны джылларында фашист Германияны джеринде эмда аны бла бир иннетли болгъан къраллада, зулмулукъну тюбюндеги миллетлени адамларын шахарланы къолайсыз районларында зор джашатыу хыйсаблы мекямлада (гетто), тюрмеледе дагъыда аланы тышында да 14 минг концлагерде тутхандыла.

Фашистле тутмакъда ёлгенлени огъай эсенг, джанлары саулай миллионла бла адамланы печледе кюйдюрюб баргъандыла. Дагъыда химиялы газны джибериб, зулмулукъ, артыкълыкъ этиб да кёблени къыргъандыла. Къарыуу бир кесек къалгъан къауумну да адам кёлтюралмаз ауур ишледе ишлетиб, халларын аманнга таяндырыб, ала ачлыкъдан, къарыусуздан ёлгендиле. Аны бла да къалмай, джангы чыгъаргъан дарманланы аны кибик кёб тюрлю медицина экспериментлени ол джесирледе сынагъандыла. Айтыргъа, адамны мыйысы кёлтюрмез зорлукъну гитлерчи фашистле джесирге тюшген адамлагъа этгендиле. Экинчи дуния къазауат бошалгъандан сора, талай джылны ала бла байламлы тинтиу ишле бардырылгъандыла. Нацистлени башында сагъынылгъан эмда башха аманлыкъ ишлери толу ачыкъланнгандан сора, сюдю процесслени джыйыб, 1958-чи джыл «Нюрнбергский процесс» деген 7-томлукъ уллу китаб Москва шахарда басмадан чыкъгъанды.
Анда немец оккупантла Ставрополь крайны джеринде терсликлери болмагъан адамлагъа салгъан къыйынлыкъларын, артыкълыкъ этген аманлыкъ ишлерини юсюнден да джазылыбды. Аланы бири 1942-чи джыл Теберди курортну санаторийинде саулукъларын бегите тургъан сабийлеге адам кёлтюралмазлай азаб чекдириб ёлтюргенлерини юсюнденди. Совет Союзну джер-джеринден келген  сабийлени арасында (3 джылдан 18 джылгъа дери)  туберкулёздан ауруб, ауруулары тереннге кетиб  тургъанла да болгъандыла.  Аладан 54-сюн гитлерчи фашистле бегиген темир машинагъа агъачланы джюклегенча бир-бири юсюне джюклегендиле. Санаторийден арлакъгъа элтиб машинаны ичине газны джибергендиле. Алайсыз да солуу джетмей дыгалас этиб, термиле тургъан джарлы балаланы, газ бла тунчукъдуруб барысын да ёлтюргендиле. Андан сора, ит пасыкъла ёлген сабийлени  суугъа къотарыб кетгендиле. Аны юсюнден кёб тюрлю хапарла джюрюгенлей тургъандыла. Бир заманлада уа, таб, «…ол зарауатлыкъны къарачайлыла этгендиле» деб джалгъан хапарланы да чыгъаргъан эдиле. Ма аллай ётюрюк, къара патауаланы Къарачай халкъны таза бетине джагъыб, алай кёчюргендиле туугъан джуртундан. Джылла оза барсала да, бюгюнлюкде бир къауумла энтда да ол сыйсыз, ётюрюк сёзлени  джюрюрге, джаяргъа кюрешедиле. Аны амалтын башында сагъынылгъан «Нюрнбергский процесс» деген китабны 3-чю томуну 277-чи бетинде ол зорлукъну толусу бла ачыкълагъан затланы орус тилде берилгенича бюгюн окъуучуларыбызгъа теджейбиз.
«…Детей травили окисью углерода в немецких машинах – «душегубках».
В подтверждение этого я ссылаюсь на уже предъявленное суду под № СССР-1 Сообщение Чрезвычайной Государственной Комиссии о злодеяниях немецко-фашистских захватчиков в Ставропольском крае:
«...Установлено, что в декабре 1942 года по приказу начальника гестапо города Микоян-Шахар обер-лейтенанта Отто Вебера было организовано исключительное по своей жестокости умерщвление больных костным туберкулёзом советских детей, находившихся на излечении в санаториях курорта Теберда. Очевидцы этого злодеяния сотрудники детских санаториев, медицинская сестра Иванова С. Е. и санитарка Полупанова М. И. сообщили:
«22 декабря 1942 г. к подъезду санатория первого отделения подъехала немецкая автомашина. Прибывшие с этой автомашиной семь немецких солдат вытащили из санатория 54 тяжело больных ребёнка в возрасте от трёх лет, уложили их штабелями в несколько ярусов в машине - это были дети, которые не могли двигаться, и поэтому их не загоняли в машину, а укладывали ярусами - затем захлопнули дверь, впустили газ (окись углерода) и выехали из санатория. Через час автомашина вернулась в посёлок Теберда. Все дети погибли, они были умерщвлены немцами и сброшены в Тебердинское ущелье близ Гуначхира».
Бу керти, документле бла бегиген хапарны, «Нюрнбергский процесс» деген китабны 3-чю томун да «Къарачай» газетни редакциясына пристанчы Болатчыланы Пача келтиргенди. Болатчы улуну интервьюсун да газетибизни эндиги чыгъарыкъ номеринде басмаларыкъбыз.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
 
{jcomments}