Кёб джашагъанла, кёбню кёргенле, сынагъанла джашауларыны юсюнден хапар айтыргъа ёч тюлдюле. Ишексиз, акъыллылыкъ деб анга айтыла болур.

Эртуланы Ахмат да, 90 джылгъа келген къарт, кесини юсюнден хапар айтыргъа уллу излемеди. «Да, не айтырыкъма, урунуу китабчыгъымда джазылыбды не да», - деди, ёмюрю ишлеб келгенин черте. Болса да, бир кесекден, мен да, юйдегиси да тилеб, бир кесек хапар айтдырдыкъ.
Ахмат 1929-чу джыл Огъары Марада, Эртуланы Къурман-Алийни уллу юйюрюнде, туугъанды. Атасы, Къурман-Алий, биринчи юй бийчеси ауушханындан сора, 7 сабий ёксюз болмасынла деб, экинчи кере Ораскъулланы Ёлмезханнга юйленеди. Алагъа да 7 сабий тууады. Ёлмезхан сабийлени, бир-бирлеринден айырмай, бирча ёсдюргенди. Къурман-Алий 1941-чи джыл ауушады да, кёб башлы уллу юйдеги Ёлмезханны бойнунда къалады. Къазауат башланнганында юйдегиде абадан джашла – Чомакъ, Азрет, Махмут, Джатдай – урушха кетедиле. Аладан джангыз Джатдай, 1943-чю джыл джаралы болуб, къайтханды юйюне, юч къарнаш а башсыз болгъандыла.
- Къазауат башланнган заманда мен школда окъуй тура эдим, - деб, хапарын башлады къарт, - талай устаз аскерге кетиб, школубуз да джабылды. Барыбыз да, къолубуздан келгенича, ишлей эдик. Немчала келгенлеринде бек къоркъгъан эдик. Къызыл Аскер келгинчи джыл джарым чакълы турдула фашист аскерле Марада. Аланы къыстагъанларындан сора, энди уа деб, тылпыуубузну алыргъа, биз сакъламагъан бир уллу къыйынлыкъ келиб къалгъан эди юйюбюзге да, бютеу миллетибизге да...
Саулай Къарачайгъа келген къыйынлыкъ къачхы танг бла Эртуланы эшиклерин да къакъгъанды. Къолунда къазауатдан джаралы, къарыусуз болуб келген джашы, ууакъ балалары болгъан уллу юйдегини анасы, эшигин къакъгъан солдатла не излегенлерин, джуртундан, юйюнден чыгъыб, кёчюб кетерге къалай боллугъун ангылаялмай, бек джунчугъанды. Тиширыуну абызырагъанын эслеб, солдатланы бири азыкъ, кийим джыяргъа болушханды.
- Кёзюме кёрюне турады, къара шинли эркиши эди... Ол болмаса, ачдан бек инджиллик эдик. Сау да къаллыкъ болмаз эдик, эшта. Фляга бла бир балыбыз бар эди да, аны алдырды, къакъ этилиб тургъан эки къойну этин, джыйылыб тургъан нартюхюбюзден да артмакълагъа джыйдырды. Ууакъ-тюек дагъыда бир джукъла алдыкъ да джолгъа чыкъдыкъ. Джолда адамлагъа тюгел ёлюб къалмазча бир азыкъчыкъ да бере эдиле, эки кере тохтаб, миллетни хамамгъа да джыйгъан эдиле.
Орта Азияны къумлу тюзлери кёчгюнчю миллетге кёб къыйынлыкъла сынатхандыла. Эртуланы юйдегилери да ёлюм ачыуну сынагъанды. Окъ джарасындан къарыусуз болуб тургъан Джатдай, джергили суу джарашмай, къыйын ауруйду да, андан аязымагъанлай, ауушады. Уллу эгечи да, анга асыры джюреги къыйналгъандан, бёлек кюнден дуниясын ауушдурады.
- Джатдай да, мен да бирге олтуруб ауузланнган эдик ол кюн. Меннге джукъ да болмагъан эди, - дейди къарт, мыдах ауаз бла.
Барыб тюшгенлери бла, джергили властланы адамлары айланыб, ишлерге къарыулары болгъанланы барын да джазадыла да, ишге чыгъарадыла. Къыш  кёзюу болгъанлыкъгъа, тракторла ишлегенлей тургъанлары себебли, эркишилеге иш эркин болгъанды. Ахмат, 14-джыллыкъ джашчыкъ болуб, урунуу джолун башлайды. МТС-де тракторлагъа суу къуюучу болуб ишлейди. 1953-чю джыл а кеси да тракторист болады. Мамукъ, мюрзеу джыяргъа тири къошулуб, атын махтау бла айтдырыб урунады.
1956-чы джыл джашау джолун Эдиланы Маруся бла байлайды. 1957-чи джыл, къарачай миллетге Кавказгъа къайтыргъа эркинлик берилгени бла, Эртулары ата юйлерине джыйыладыла. Анасы Ёлмезхан, 90 джылгъа дери джашаб, туугъан элинде ауушханды. Ахмат юй бийчеси бла атасы Къурман-Алийни арбазында орналады.
- Марада юйле джокъну орнунда эдиле, болгъан чачылыб, худжу къалыб. Атамы юйюнден да бир хуна кесек болмаса, джукъ къалмагъан эди. Не этерик эдик, къолларыбыз сау, ишледик нени да.
Эртуланы Ахмат урунууну ветераныды. 1957-чи джылдан 1994-чю джыл пенсиягъа чыкъгъынчы, бир кюнню башын алдамай, Мара совхозда уруннганды. Ишден къоркъмагъан, джигит таулу киши талай Хурмет грамотагъа, башха саугъалагъа да тыйыншлы болгъанды. Аны урунуу китабчыгъы сый, махтау джазыула бла ахыр бетге дери толтурулубду.
Къазауатны, кёчгюнчюлюкню да сынагъан къартларыбызны кёбюсю таджалдыла, арый-тала билмей ишлегендиле. Эрту улу да алайды. 90 джылында кёбле сукъланырча тири айланады, китаб, газет окъуйду, мобильный телефон бла да хайырланады. Пенсиягъа чыкъгъанлыкъгъа, 80 джылына дери машина джюрютюб тургъанды. Бюгюн-бюгече да эртден сайын санларын къымылдатыб, арбазда джюрюйдю, саулукъгъа аз да зараны болгъан ушхууур ашамайды, сабийлерине, туудукъларына да бош олтурургъа къоймайды. «Бош олтургъан санлагъа заранды», - дейди.
Эртуланы Ахмат бла юй бийчеси Маруся 1 къыз бла 4 джашны ёсдюргендиле. 11 туудукълары, 20-дан артыкъ туудукъдан туугъанлары барды. 7 джылны мындан алгъа, юй бийчеси керти дуниягъа кетгенден сора, юйдегиси къоймай, кеслерини къатларына, Коста Хетагурово элге, кёчюргендиле къартны.
- Бюгюнлюкде къралыбызгъа бирле аманны къуядыла, советлени заманында джашау иги эди дейдиле. Мени сартын, бусагъатда не да эркинди, ишле, къымылда, керпеслениб джашарыкъса. Советлени джылларында уа арбазынгда артыкъ къозу тутаргъа да джокъ эди эркинлигинг. Сютню, башха акъны да «артыгъын» къралгъа берирге керек эди. Уллу юйдегиге бир саулукъ ийнек неди?! Аладан озуб, къралгъа не берирге керек эдик? Болса да, амал джокъ, план толтурулургъа керек бола эди. Бек аламат заманда джашайбыз, Аллахха минг шукурла болсун! Джаш тёлюден да тилерим: бошбоюнлукъ этмегиз, билимигизни ёсдюрюгюз, китаб окъугъуз, ишлегиз, джашауугъуз кесигизни къолугъуздады, - дейди огъурлу къарт.
Эртуланы Ахмат бу кюнледе кесини 90-джыллыгъын белгиледи. Къууанчха аны туугъаны, туудугъу, джууукълары да джыйылгъан эдиле. Биз да, ала айтхан алгъышлагъа къошула, энтда кёб джылланы джашар насыбны Аллах берсин сизге, огъурлу къарт, дейбиз.
ХУБИЙЛАНЫ Фатима.
 
{jcomments}