Элсюерланы Магометни джашы Кёккёз 1919-чу джыл Черек районну Огъары Малкъар элинде туугъанды. 1940-чы джыл къыркъар (август) айны 15-де къуллукъ борчун берирге чакъырылыб, Къызыл Аскерни тизимине тюшгенди. Ол, 22 джылы толгъан джаш болуб, Уллу Ата джурт къазауатны биринчи кюнлеринде огъуна урушлагъа къошулгъанды.
Кёккёз 1941-чи джыл элия (июль) айдан башлаб Къыбыла-Кюнбатыш фронтда гитлерчи зулмучулагъа къаршчы туруб сермешгенди. Ётгюр джюреги болгъан таулу джаш джау бла хатерсиз урушлада кесин талай кере батырча танытханды. Къазауат башланнган джылны къыркъаууз (сентябрь) айыны 19-да Киев шахардан узакъ болмай Коломия элчикни къатында къаты сермешлени биринде Элсюер улу ауур джаралы болгъанды. Госпиталдан, джаралары да иги сау болмагъанлай, тилеб, чыртда тохтамай, дагъыда ызына, фронтха, ашыкъгъанды. Элсюерланы Кёккёз Кюнбатыш эмда Воронеж фронтлада уруш этгенди. 1943-чю джыл башил (январь) айны 15-де Днепр сууну онг джанына – Переяславль-Хмельницк шахаргъа джууукъ болгъан джерге - сууну юсю бла мараучу батальонну ётдюрюрге лейтенант Элсюер улу башчылыкъ этген тахсачы бёлекге борч салыннганды. Ала сууда, бек къыйын хыйсабда сермеше, ахырында сууну бирси джагъасына чыкъгъандыла. Совет аскерчиле экинчи кюнюнде огъуна Григорьевка бла Малые Букрины элледен, Тростинец бла Первомайский совхозланы джерлеринден немец аскер бёлеклени сюрюб чыгъаргъандыла. Ол сермешлени биринде, 1943-чю джыл башил (январь) айны 17-де, Элсюер улу экинчи кере джаралы болады. Госпиталда джаралары сау болгъанлай, ол дагъыда фронтха кетеди.
Кюнбатыш эмда Воронеж фронтланы бир-бирлерине къошуб, 1-чи Украина фронтну къурагъандыла. Ол фронтда къазауат этген аскерчиле Украинаны немец оккупантладан азатлау кюрешге уллу къыйын салгъандыла. Ол урушда ётгюрлюк танытыб Элсюерланы Кёккёз Ата джурт къазауатны II-чи дараджалы ордени бла саугъаланнганды.
Архив къагъытладан, дагъыда 1943-чю джылны къач айында, Украинаны азатлау къаты сермешде лейтенант Элсюер улу ючюнчю кере джаралы болгъанды. Госпиталда талай кюн тургъанлай, ол дагъыда ызына, фронтха, къайтады. 1943-чю джыл абыстол (ноябрь) айны 7-де майор Юренков бла тамада лейтенант Элсюер улуну танка аскерлени генерал-майору Панфилов кесине чакъырыб: «…Гитлерчиле Киев шахардан Житомирге баргъан асфальт джолну толтуруб, тизим болуб, бара тургъан хапар келгенди. Ол аскерни ызлаб, мычымай къурутургъа керекди», - деб буйрукъ бергенди.
Эки уста тахсачы да эллиге джууукъ аскерчиден бёлек къураб джолгъа чыгъадыла. Кертиси да, башында сагъынылгъан ол джолда немец аскерчиле сафха тизилиб, узунлугъу километр чакълы бирге созулуб, кеслерини джуртларындача, рахат бара тургъандыла. 48 ётгюр совет аскерчи тёрт американ бронетранспортёргъа бёлюнюб миннгендиле. Ала мычымай тизилиб бара тургъан джау аскерчилеге джууукълашхандыла. Фашистле аланы кеслериникилеча кёрюб, уллу эс бёлмей тургъандыла. Олсагъатлай, бизни аскерчилерибиз, алагъа от ачыб, къаты сермеш башланнганды. Майор Юренков джауну огъундан алайда ёлгенди. Кёккёзге да фашистни огъу учхара тийген болур эди да, джунчумай, буйрукъну кесине алыб урушну бардыргъанды. Ол кюн сермешде хар совет аскерчи керти джигитлик кёргюзгенди. Алайда гитлерчи абычарланы биринде немец штабдан къагъытла да болгъандыла. Магъаналы документлени бермез ючюн фриц Элсюер улугъа герохдан атханды. Ай медет, джауну огъу аны онг имбашына тийгенди. Олсагъатлай Кёккёз аны къолундан герохун уруб тюшюргенди, къолларын да байлаб, джесирге алгъанды. Уруш кёб заманнга созулмагъанды. Алай бла, совет аскерчиле 200-ден аслам фашистни джесирге алгъандыла, джауну къолуна джесирге тюшген 30 совет аскерчи бла абычарны да азатлагъандыла. Тамада лейтенант Элсюерланы Кёккёз ол урушда керти батырлыкъ танытханы ючюн кърал саугъа алгъанды.
Батыр таулуну быллай джигитликлери кёб болгъандыла, алагъа архив къагъытла шагъатлыкъ этедиле. 1944-чю джыл арттотур (апрель) айны 14-де Кюнбатыш Украинаны джаудан тазалау къаты сермешге 302-чи мараучу дивизияны 827-чи мараучу полкуну 6-чы ротасыны командири гвардиячы тамада лейтенант Элсюер улу да къошулгъанды. Ол Тернополь бла Львов шахарланы азатлар ючюн баргъан къаты сермешледе да аскерчилерини алларында чабыуулгъа кириб, талай кере фашистле бла сермешгенди. Ызы бла Лоблин, Жешув, Краков, Глейвин, Ротибархаммер дагъыда башха шахарланы джаудан тазалау урушлада джанын аямай къазауат этгенди.
Зулмучу Вермахтны аскери джангы кюч алыб, полк къураб, Польшаны Войтково элчигинде бетджан салгъанды. Совет тахсачыла тинте барыб аны ачыкълагъандыла. Мычымай джауну полкун къурутургъа тамада лейтенант Элсюер улуну ротасына башындан буйрукъ келгенди.
1944-чю къыркъар (август) айны 25-де алайда баргъан сермешде Элсюер улуну ротасы джауну бетджанын къурутуб, алайдан немецлени артха ыхтыргъанды. Ётгюр командирни урушда этген джетишимлерини юсюнден полкну командири подполковник М.В.Дюжик саугъалау къагъытда джазгъанды. Кёккёз кёчгюнчю халкъны келечиси болгъаны ючюн, подполковник кесини къуллугъунда чырмау болмасын деген нюзюр бла джигит аскерчини атын тюрлендириб – «Николай Михайлович Элсуеров» деб джазгъанды. Ол урушда къанын-джанын аямай, къоркъуулу кёзюуде керти батырлыкъ кёргюзгени ючюн тамада лейтенант Элсюер улу Ата джурт къазауатны I-чи дараджалы ордени бла саугъаланнганды.
1945-чи джыл байрым (февраль) айны 1-де 827-чи мараучу полкну 6-чы ротасы Одер сууну юсю бла ётюб сууну бирси джанында джауну бетджанын къурутур мурат бла биринчи чабыуул этгенди. Алларында командирлери «Ата джурт ючюн!» деб къычырыб, аскерчилеге кёл бере аланы алларында джаугъа мыллык атханды. Таулу джигитни ол батырлыгъыны хапары аскер тамадалагъа дженгил джетген эди. Къралны Сауутлу Кючлерини 60-чы Аскерини тамадасы ол къаты урушда аскерчилени кёллерин кёлтюрте, аланы джигитликге талпытханы, тирилик танытханы ючюн тамада лейтенант Элсюерланы Магометни джашы Кёккёзню «Совет Союзну Джигити» деген атха теджегенди. Алай болса да анга Александр Невскийни орденин бергендиле.
Ол сермешден сора да, ызы бла Элсюер улу башчылыкъ этген рота Тренкау элни къатында баргъан къаты урушда да кесин танытыр ючюн къоймагъанды. Анда да Кёккёзню аскерчилери джауну эки ротасын джесирге алгъандыла, техника кючлерини талайын да къурутхандыла.
Алайды да, Ата джуртун джаудан къоруулар ючюн къанын-джанын аямагъан, анга къуллукъ этерге джюреги бла берилген таулу Хорламгъа Чехословакияда тюбейди. Уллу Ата джурт къазауат бошалгъандан сора Кёккёзню аскер къуллукъдан башына бош этедиле. Ол кесини адамларын табар муратда джолун Орта Азиягъа тутады. Алай бла Элсюер улу кесини адамларына тюбейди. Ызына, тау джуртуна, миллети бла бирге къайтыб, юйдегиси бла джашагъанды. Александр Невскийни, Ата джурт къазауатны I-чи, II-чи дараджалы эмда Къызыл Джулдузну орденлерини, «Ётгюрлюгю ючюн», «Киевни къоруулагъаны ючюн», «Берлинни алгъаны ючюн», «1941-чи – 1945-чи джыллада Уллу Ата джурт къазауатда Германияны хорлагъаны ючюн» медалланы кавалери эмда «Совет Союзну Джигити» деген атха теджелген таулу Элсюерланы Магометни джашы Кёккёз урушда тёрт кере ауур джаралы болгъаны амалтын, аны джаралары инджитгенлей тургъандыла. Аланы джарсыуларындан ауруб, 1979-чу джыл кесини юйюнде ауушханды. Джандетли болсун.
Элсюерланы Кёккёзню джашау джолу тёлюлеге юлгю бола, аты халкъны эсинде ёмюрлюкге сакъланныкъды.
Кюнбатыш эмда Воронеж фронтланы бир-бирлерине къошуб, 1-чи Украина фронтну къурагъандыла. Ол фронтда къазауат этген аскерчиле Украинаны немец оккупантладан азатлау кюрешге уллу къыйын салгъандыла. Ол урушда ётгюрлюк танытыб Элсюерланы Кёккёз Ата джурт къазауатны II-чи дараджалы ордени бла саугъаланнганды.
Архив къагъытладан, дагъыда 1943-чю джылны къач айында, Украинаны азатлау къаты сермешде лейтенант Элсюер улу ючюнчю кере джаралы болгъанды. Госпиталда талай кюн тургъанлай, ол дагъыда ызына, фронтха, къайтады. 1943-чю джыл абыстол (ноябрь) айны 7-де майор Юренков бла тамада лейтенант Элсюер улуну танка аскерлени генерал-майору Панфилов кесине чакъырыб: «…Гитлерчиле Киев шахардан Житомирге баргъан асфальт джолну толтуруб, тизим болуб, бара тургъан хапар келгенди. Ол аскерни ызлаб, мычымай къурутургъа керекди», - деб буйрукъ бергенди.
Эки уста тахсачы да эллиге джууукъ аскерчиден бёлек къураб джолгъа чыгъадыла. Кертиси да, башында сагъынылгъан ол джолда немец аскерчиле сафха тизилиб, узунлугъу километр чакълы бирге созулуб, кеслерини джуртларындача, рахат бара тургъандыла. 48 ётгюр совет аскерчи тёрт американ бронетранспортёргъа бёлюнюб миннгендиле. Ала мычымай тизилиб бара тургъан джау аскерчилеге джууукълашхандыла. Фашистле аланы кеслериникилеча кёрюб, уллу эс бёлмей тургъандыла. Олсагъатлай, бизни аскерчилерибиз, алагъа от ачыб, къаты сермеш башланнганды. Майор Юренков джауну огъундан алайда ёлгенди. Кёккёзге да фашистни огъу учхара тийген болур эди да, джунчумай, буйрукъну кесине алыб урушну бардыргъанды. Ол кюн сермешде хар совет аскерчи керти джигитлик кёргюзгенди. Алайда гитлерчи абычарланы биринде немец штабдан къагъытла да болгъандыла. Магъаналы документлени бермез ючюн фриц Элсюер улугъа герохдан атханды. Ай медет, джауну огъу аны онг имбашына тийгенди. Олсагъатлай Кёккёз аны къолундан герохун уруб тюшюргенди, къолларын да байлаб, джесирге алгъанды. Уруш кёб заманнга созулмагъанды. Алай бла, совет аскерчиле 200-ден аслам фашистни джесирге алгъандыла, джауну къолуна джесирге тюшген 30 совет аскерчи бла абычарны да азатлагъандыла. Тамада лейтенант Элсюерланы Кёккёз ол урушда керти батырлыкъ танытханы ючюн кърал саугъа алгъанды.
Батыр таулуну быллай джигитликлери кёб болгъандыла, алагъа архив къагъытла шагъатлыкъ этедиле. 1944-чю джыл арттотур (апрель) айны 14-де Кюнбатыш Украинаны джаудан тазалау къаты сермешге 302-чи мараучу дивизияны 827-чи мараучу полкуну 6-чы ротасыны командири гвардиячы тамада лейтенант Элсюер улу да къошулгъанды. Ол Тернополь бла Львов шахарланы азатлар ючюн баргъан къаты сермешледе да аскерчилерини алларында чабыуулгъа кириб, талай кере фашистле бла сермешгенди. Ызы бла Лоблин, Жешув, Краков, Глейвин, Ротибархаммер дагъыда башха шахарланы джаудан тазалау урушлада джанын аямай къазауат этгенди.
Зулмучу Вермахтны аскери джангы кюч алыб, полк къураб, Польшаны Войтково элчигинде бетджан салгъанды. Совет тахсачыла тинте барыб аны ачыкълагъандыла. Мычымай джауну полкун къурутургъа тамада лейтенант Элсюер улуну ротасына башындан буйрукъ келгенди.
1944-чю къыркъар (август) айны 25-де алайда баргъан сермешде Элсюер улуну ротасы джауну бетджанын къурутуб, алайдан немецлени артха ыхтыргъанды. Ётгюр командирни урушда этген джетишимлерини юсюнден полкну командири подполковник М.В.Дюжик саугъалау къагъытда джазгъанды. Кёккёз кёчгюнчю халкъны келечиси болгъаны ючюн, подполковник кесини къуллугъунда чырмау болмасын деген нюзюр бла джигит аскерчини атын тюрлендириб – «Николай Михайлович Элсуеров» деб джазгъанды. Ол урушда къанын-джанын аямай, къоркъуулу кёзюуде керти батырлыкъ кёргюзгени ючюн тамада лейтенант Элсюер улу Ата джурт къазауатны I-чи дараджалы ордени бла саугъаланнганды.
1945-чи джыл байрым (февраль) айны 1-де 827-чи мараучу полкну 6-чы ротасы Одер сууну юсю бла ётюб сууну бирси джанында джауну бетджанын къурутур мурат бла биринчи чабыуул этгенди. Алларында командирлери «Ата джурт ючюн!» деб къычырыб, аскерчилеге кёл бере аланы алларында джаугъа мыллык атханды. Таулу джигитни ол батырлыгъыны хапары аскер тамадалагъа дженгил джетген эди. Къралны Сауутлу Кючлерини 60-чы Аскерини тамадасы ол къаты урушда аскерчилени кёллерин кёлтюрте, аланы джигитликге талпытханы, тирилик танытханы ючюн тамада лейтенант Элсюерланы Магометни джашы Кёккёзню «Совет Союзну Джигити» деген атха теджегенди. Алай болса да анга Александр Невскийни орденин бергендиле.
Ол сермешден сора да, ызы бла Элсюер улу башчылыкъ этген рота Тренкау элни къатында баргъан къаты урушда да кесин танытыр ючюн къоймагъанды. Анда да Кёккёзню аскерчилери джауну эки ротасын джесирге алгъандыла, техника кючлерини талайын да къурутхандыла.
Алайды да, Ата джуртун джаудан къоруулар ючюн къанын-джанын аямагъан, анга къуллукъ этерге джюреги бла берилген таулу Хорламгъа Чехословакияда тюбейди. Уллу Ата джурт къазауат бошалгъандан сора Кёккёзню аскер къуллукъдан башына бош этедиле. Ол кесини адамларын табар муратда джолун Орта Азиягъа тутады. Алай бла Элсюер улу кесини адамларына тюбейди. Ызына, тау джуртуна, миллети бла бирге къайтыб, юйдегиси бла джашагъанды. Александр Невскийни, Ата джурт къазауатны I-чи, II-чи дараджалы эмда Къызыл Джулдузну орденлерини, «Ётгюрлюгю ючюн», «Киевни къоруулагъаны ючюн», «Берлинни алгъаны ючюн», «1941-чи – 1945-чи джыллада Уллу Ата джурт къазауатда Германияны хорлагъаны ючюн» медалланы кавалери эмда «Совет Союзну Джигити» деген атха теджелген таулу Элсюерланы Магометни джашы Кёккёз урушда тёрт кере ауур джаралы болгъаны амалтын, аны джаралары инджитгенлей тургъандыла. Аланы джарсыуларындан ауруб, 1979-чу джыл кесини юйюнде ауушханды. Джандетли болсун.
Элсюерланы Кёккёзню джашау джолу тёлюлеге юлгю бола, аты халкъны эсинде ёмюрлюкге сакъланныкъды.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
{jcomments}
