Гочияланы Топай бла Шамаханны (Батчаладан) он джаш бла бир къызлары болгъанды. Кеслери да Тебердиде джашагъандыла. Осман ортанчылары болгъанды. 1913-чю джылда туугъанды. Артда Тебердиден Къызыл Октябрь элге кёчгендиле. Уллула бирер джерде уруннгандыла, ууакъла школгъа джюрюгендиле. Осман, орта ветеринар усталыкъ билим алгъанындан сора, Къызыл Октябрь элде комсомол организацияны секретары болуб ишлегенди. Аскер къуллукъгъа къазауат башланнгынчы кетеди. Ол кёзюуледе Мутчаланы Азретни джашы Магомет да чакъырылады аскерге. Мутчаланы юйдеги да Хурзукдан Къызыл Октябрь элге кёчген эди. Бу эки джаш бир джерден алыннганларыча, бир аскер бёлекге да тюшедиле - 24-чю джаяу аскер полкга. Узаймай, “атхан окълары джерге тюшмейди”, деген хапар джайылады экисини юсюнден. Кертиси да, юрениулени кёзюулеринде къара атхан сагъатда, быланы озгъан болмайды.
Уллу Ата джурт къазауат башланады. Заполярьеде 1200 кюнден артыкъны баргъан къанлы урушлада Къыйыр Шималны хар метр джери ючюн джанларын аямай сермешедиле совет аскерчиле. Къарачайны эки уланы да ал тизгинде боладыла. Ала, джаула бла бетден бетге тюбешиб, къалгъанлача къазауат этгендиле керек заманда. Баш борчлары уа джауну мараучуларына, абычарларына, бетджанларыны тёгерегинде кёрюннген адамларына, аскер бёлеклерин алгъа ыхтырыб келген командирлерине “уугъа айланыу” болгъанды. Белгили джазыучубуз Хубийланы Османнга Мутчаланы Магомет айтыб, газетде чыкъгъан интервьюда аны быллай сёзлери бардыла: “1943-чю джылны къышында, къар белге джетген, сууукъдан солууунгу алалмагъан кюнледе, къардан чыкъмай, сау 18 кюнню тургъан эдик”. Къайда болса да бизни аскерчилеге къоркъуу салырча биреуню сезселе, кюнлени-кечелени узагъына къаргъа кёмюлюб неда ташланы артларына бугъунуб, аны къагъаргъа таблыкъла сакълаб тургъандыла. Бизни эки джашны атлары эм уста мараучуланы тизиминде полкдан озуб, дивизияда, армияда да айтылгъандыла. Анга шагъатха Заполярьеде аскер башчыланы бири генерал-лейтенант X. А. Худаловну “У кромки континента” деген китабындан талай тизгинни окъуюкъ.
“Важно было поддержать почин, придать снайперскому движению новый размах. В этих целях мы провели слёт снайперов. На него прибыли известные всей дивизии мастера огня Алиев, Жамбора, Морозов, Миронов, Мидов, Лисенков, Гочияев, Мутчаев, Лосев, Печков, Хаститулин и другие. Участников слёта от имени Военного совета приветствовал начальник политотдела 14-й Армии полковник Ф. Н. Григорович”.
Генерал X. А. Худаловну китабында, аскер газетледе хапарлада да Мутчаланы Магомет бла Гочияланы Османны атлары бирге айтыладыла. Экиси 200-ден аслам фашист аскерчиледен бошагъанлары чертиледи барында да. Ол халда къарасакъ, былагъа 100-шер джетеди.
Ол джыллада чыкъгъан аскер газетледе кёб джазылгъанды Гочия улу бла Мутча улуну джигитликлерини юсюнден. Тенглери бла тюшген суратлары да бардыла ол материаллада. Экиси къазауатны аллындан ахырына дери бирге болгъандыла. Кеслери да сау-эсен къайтсакъ, бир джерде джашарбыз деб, оноулашыб тургъандыла. Дагъыда бир антлары болгъанды: къачан, ким къайда болса да, алгъа ёлгенни сау къалгъан келиб басдырыргъа.
... Джигитликлери ючюн берилген орденле, медалла кёкюреклерин джасагъан джашла, Хорламдан сора, зор бла кёчюрюлген адамларын излей, Орта Азиягъа барадыла. Анда айырылыргъа тюшеди. Хар бири юйдегисин, эт джууукъларын табаргъа керек эди. Гочияланы Осман Къазахстанны Сайрам деген район аралыгъына джыйылады. Алайда биледи юч къарнашы Сюлемен, Мусса, Рамазан, джангыз эгечи Байдыматны баш иеси къазауатдан къайтмай къалгъанларыны юсюнден ачы хапарны. Ол бушуу да азды дегенча, киши джуртлада къарачайлыла сынагъан къыйынлыкълагъа тёзалмай бек абызырайды. Алай болса да, къазауатны отунда чыныкъгъан джаш эс джыяды, андан ары ачлыкъ-джаланнгачлыкъ къысыб, юйдегиден киши ажымлы ёлмезча мадарла излейди. Джашаугъа алай табыракъ кёрюб, кюреше кетиб, ол районну ичинде Беловодскеге кёчерге эркинлик алады. Малчылыкъдан усталыгъы болгъаны себебли, алайда ферманы тамадасы, бригадир болуб да ишлейди. 1946-чы джыл Джуккаланы Ахматны къызы Меккагъа юйленеди. Алагъа юч сабий тууады - Борис, Зоя, Идрис. 1957-чи джыл, биринчи къауум бла джуртуна къайтыб, биягъы Къызыл Октябрь элге тюшеди.
Хар не тозураб, оюлуб тургъан джерде Гочиялары да, башхалача, джангыдан тамал салыб кюрешедиле. Осман тюрлю-тюрлю джууаблы къуллукълада ишлейди. Талай джылны эл Советни председатели болуб турады. Пенсиягъа чыкъгъанындан сора, 1982-чи джыл башил (январь) айда ауушады. Аллах джандетли этсин. Юй бийчеси да керти дуниягъа кетгенди, сабийлеринден да болгъанды къоранч. Аладан къалгъанла, туудукълары да Зеленчук районда джашайдыла.
Эки тенгни, къазауатдан сау къайтсакъ, бир-бири къатыбызда джашарбыз, деген муратлары толмайды. Мутчалары чурумла чыгъыб заманында къайталмайдыла джуртубузгъа. Талай джылдан къайтадыла. Кеслери да Преграднагъа тюшедиле. Артда эшитедиле бир-бирлерини хапарларын.
- Тенгини келгенин билгенлей, атам ёрге туруб къалды, - деб эсине тюшюреди Османны джашы Идрис. - Аны да, анамы эгечинден туугъан врач Биджиланы Асхатны да машинама миндириб, Преграднагъа элтдим. Атам бла Магомет бир-бирлерин къучакълаб, джыладыла. Къурманлыкъ этдиле. Къазауатда, кёчгюнчюлюкде кёрген, чекген затларын эслерине тюшюре, тангнга дери ушакъ эте, джукъламай чыкъдыла. Кёчгюнчюлюкню азабындан бир-бири къатларында джашаргъа таблыкъ чыкъмай къалгъанына экиси да бек къыйналдыла. Алай болса да, арада джол узакъ тюл эди да, таб тюшгенине кёре ол да келе, бу да бара турдула. Атам ауушхан сагъатда асыраргъа Магомет да келди. Талай джылдан ол да ауушду. Бек бушуу этдик анга. Мен алача бир-бирлерин багъалатхан, тенглик тутхан адамлагъа тюбемегенме.
Заполярьени эки джигити да дуниядан кетгендиле. Джандетли болсунла.
Къарачайны бу эки онглу джашы да «Эресей Федерацияны Джигити» деген атха тыйыншлы бола тургъанлай, кёчгюнчю халкъны уланлары болгъанлары амалтын, берилмей къалгъанды. «Тюзлюк тюзде къалмаз ючюн» экиси да «Эресей Федерацияны Джигити» деген атны ататыр джанындан кюреширге керекди.
Къыйын кюнде халкъыны сыйы, эркинлиги, насыбы ючюн джанларын артха салмай кюрешген тёлюлени эслеринде сакъланыр ючюн бир-бир затла этилгендиле, энтда этиледиле. Мындан ары да муниципал къуралышла, джамагъат бирлешликле, къазауатны ветеранларыны советлери, башхала да ол ишни тохтатмазла, деб умут этебиз.
Уллу Ата джурт къазауат башланады. Заполярьеде 1200 кюнден артыкъны баргъан къанлы урушлада Къыйыр Шималны хар метр джери ючюн джанларын аямай сермешедиле совет аскерчиле. Къарачайны эки уланы да ал тизгинде боладыла. Ала, джаула бла бетден бетге тюбешиб, къалгъанлача къазауат этгендиле керек заманда. Баш борчлары уа джауну мараучуларына, абычарларына, бетджанларыны тёгерегинде кёрюннген адамларына, аскер бёлеклерин алгъа ыхтырыб келген командирлерине “уугъа айланыу” болгъанды. Белгили джазыучубуз Хубийланы Османнга Мутчаланы Магомет айтыб, газетде чыкъгъан интервьюда аны быллай сёзлери бардыла: “1943-чю джылны къышында, къар белге джетген, сууукъдан солууунгу алалмагъан кюнледе, къардан чыкъмай, сау 18 кюнню тургъан эдик”. Къайда болса да бизни аскерчилеге къоркъуу салырча биреуню сезселе, кюнлени-кечелени узагъына къаргъа кёмюлюб неда ташланы артларына бугъунуб, аны къагъаргъа таблыкъла сакълаб тургъандыла. Бизни эки джашны атлары эм уста мараучуланы тизиминде полкдан озуб, дивизияда, армияда да айтылгъандыла. Анга шагъатха Заполярьеде аскер башчыланы бири генерал-лейтенант X. А. Худаловну “У кромки континента” деген китабындан талай тизгинни окъуюкъ.
“Важно было поддержать почин, придать снайперскому движению новый размах. В этих целях мы провели слёт снайперов. На него прибыли известные всей дивизии мастера огня Алиев, Жамбора, Морозов, Миронов, Мидов, Лисенков, Гочияев, Мутчаев, Лосев, Печков, Хаститулин и другие. Участников слёта от имени Военного совета приветствовал начальник политотдела 14-й Армии полковник Ф. Н. Григорович”.
Генерал X. А. Худаловну китабында, аскер газетледе хапарлада да Мутчаланы Магомет бла Гочияланы Османны атлары бирге айтыладыла. Экиси 200-ден аслам фашист аскерчиледен бошагъанлары чертиледи барында да. Ол халда къарасакъ, былагъа 100-шер джетеди.
Ол джыллада чыкъгъан аскер газетледе кёб джазылгъанды Гочия улу бла Мутча улуну джигитликлерини юсюнден. Тенглери бла тюшген суратлары да бардыла ол материаллада. Экиси къазауатны аллындан ахырына дери бирге болгъандыла. Кеслери да сау-эсен къайтсакъ, бир джерде джашарбыз деб, оноулашыб тургъандыла. Дагъыда бир антлары болгъанды: къачан, ким къайда болса да, алгъа ёлгенни сау къалгъан келиб басдырыргъа.
... Джигитликлери ючюн берилген орденле, медалла кёкюреклерин джасагъан джашла, Хорламдан сора, зор бла кёчюрюлген адамларын излей, Орта Азиягъа барадыла. Анда айырылыргъа тюшеди. Хар бири юйдегисин, эт джууукъларын табаргъа керек эди. Гочияланы Осман Къазахстанны Сайрам деген район аралыгъына джыйылады. Алайда биледи юч къарнашы Сюлемен, Мусса, Рамазан, джангыз эгечи Байдыматны баш иеси къазауатдан къайтмай къалгъанларыны юсюнден ачы хапарны. Ол бушуу да азды дегенча, киши джуртлада къарачайлыла сынагъан къыйынлыкълагъа тёзалмай бек абызырайды. Алай болса да, къазауатны отунда чыныкъгъан джаш эс джыяды, андан ары ачлыкъ-джаланнгачлыкъ къысыб, юйдегиден киши ажымлы ёлмезча мадарла излейди. Джашаугъа алай табыракъ кёрюб, кюреше кетиб, ол районну ичинде Беловодскеге кёчерге эркинлик алады. Малчылыкъдан усталыгъы болгъаны себебли, алайда ферманы тамадасы, бригадир болуб да ишлейди. 1946-чы джыл Джуккаланы Ахматны къызы Меккагъа юйленеди. Алагъа юч сабий тууады - Борис, Зоя, Идрис. 1957-чи джыл, биринчи къауум бла джуртуна къайтыб, биягъы Къызыл Октябрь элге тюшеди.
Хар не тозураб, оюлуб тургъан джерде Гочиялары да, башхалача, джангыдан тамал салыб кюрешедиле. Осман тюрлю-тюрлю джууаблы къуллукълада ишлейди. Талай джылны эл Советни председатели болуб турады. Пенсиягъа чыкъгъанындан сора, 1982-чи джыл башил (январь) айда ауушады. Аллах джандетли этсин. Юй бийчеси да керти дуниягъа кетгенди, сабийлеринден да болгъанды къоранч. Аладан къалгъанла, туудукълары да Зеленчук районда джашайдыла.
Эки тенгни, къазауатдан сау къайтсакъ, бир-бири къатыбызда джашарбыз, деген муратлары толмайды. Мутчалары чурумла чыгъыб заманында къайталмайдыла джуртубузгъа. Талай джылдан къайтадыла. Кеслери да Преграднагъа тюшедиле. Артда эшитедиле бир-бирлерини хапарларын.
- Тенгини келгенин билгенлей, атам ёрге туруб къалды, - деб эсине тюшюреди Османны джашы Идрис. - Аны да, анамы эгечинден туугъан врач Биджиланы Асхатны да машинама миндириб, Преграднагъа элтдим. Атам бла Магомет бир-бирлерин къучакълаб, джыладыла. Къурманлыкъ этдиле. Къазауатда, кёчгюнчюлюкде кёрген, чекген затларын эслерине тюшюре, тангнга дери ушакъ эте, джукъламай чыкъдыла. Кёчгюнчюлюкню азабындан бир-бири къатларында джашаргъа таблыкъ чыкъмай къалгъанына экиси да бек къыйналдыла. Алай болса да, арада джол узакъ тюл эди да, таб тюшгенине кёре ол да келе, бу да бара турдула. Атам ауушхан сагъатда асыраргъа Магомет да келди. Талай джылдан ол да ауушду. Бек бушуу этдик анга. Мен алача бир-бирлерин багъалатхан, тенглик тутхан адамлагъа тюбемегенме.
Заполярьени эки джигити да дуниядан кетгендиле. Джандетли болсунла.
Къарачайны бу эки онглу джашы да «Эресей Федерацияны Джигити» деген атха тыйыншлы бола тургъанлай, кёчгюнчю халкъны уланлары болгъанлары амалтын, берилмей къалгъанды. «Тюзлюк тюзде къалмаз ючюн» экиси да «Эресей Федерацияны Джигити» деген атны ататыр джанындан кюреширге керекди.
Къыйын кюнде халкъыны сыйы, эркинлиги, насыбы ючюн джанларын артха салмай кюрешген тёлюлени эслеринде сакъланыр ючюн бир-бир затла этилгендиле, энтда этиледиле. Мындан ары да муниципал къуралышла, джамагъат бирлешликле, къазауатны ветеранларыны советлери, башхала да ол ишни тохтатмазла, деб умут этебиз.
АППАЛАНЫ Билял.
{jcomments}
