Кючмезланы Юсюпню джашы Абдулла 1920-чы джыл Акъ-Суу элде туугъанды. Къызыл аскерчилени сафларына 1941-чи джыл киргенди.
Ол 1942-чи джыл къыркъаууз (сентябрь) айдан башлаб Новороссийск шахарны къыбыла-кюнчыгъыш джанын къоруулар ючюн баргъан ачы урушлагъа 318-чи мараучу дивизияны къурамында къошулгъанды. Кючмез улу гитлерчи фашистлеге къаршчы ол фронтда джылдан аслам заманны къазауат этгенди.
1943-чю джыл къыркъаууз (сентябрь) айны 11-ден 16-на дери Новороссийск шахарны джауну къолундан сыйырыр ючюн баргъан къаты урушда Кючмезланы Абдулла ётгюрлюк танытханды. Немец фашистлеге къаршчы талай кере чабыуул этген къауумну биринчи сафларында болгъанды ол. Къанын-джанын аямай, къоркъуулу кёзюуде керти батырлыкъ кёргюзгени ючюн лейтенант Кючмез улу Ата джурт къазауатны I-чи дараджалы ордени бла саугъаланнганды.
1943-чю джыл эндреуюк (декабрь) айны биринчи джети кюнюн башында сагъынылгъан мараучу дивизияны къурамында ротаны командирини орунбасары болуб Кърымда Эльтиген элчикде джауну бетджанын алыр ючюн кючлю къазауат этгенди. Билимли таулу абычар, аскерчилени биргелерине уруш этгенден сора да, бёлекде аскер совет политика ишни да тыйыншлысыча бардыргъанды.
Джигит таулуну ол ишни юсюнден генерал В.Ф.Гладков «Десант на Эльтиген» деген китабында да джазгъанды.
«…Кючмез улу политика къуллукъчуланы арасында эм билимлиди, эм джетишимлиди. Аны юсюнде таулу шартларын, керти патриот халисин аскерчилеге юлгюге айтыб тургъандыла. Ол къуллукъ этген мараучу батальон джаугъа атакагъа кирген кёзюуледе Кючмезланы Абдулла эм къыйын къоркъуулу джумушну бойнуна алыб, совет аскерчиледен къоранч болмазлай кюрешиб, ол джумушланы да толу баджаргъанды. Аллай батырлыкъ хар абычарда да болуб бармайды. Къаты урушлада, керек болса, ол пулемётдан къолларын айырмай, алай сермешиб тургъанды. Ётгюр джюреги болгъан, ёлюмден къоркъмагъан керти уланды. Кючмез улу аскерчилени да джигитликге талпытхан уста абычар болгъанын кёргюзюр ючюн къалмагъанды. Бизни абычар Шашкинни андан кёб затха юренирге мадары барды…
Джауну аскери кючюн салыб, тоблары бла совет аскерчиле болгъан бетджанланы атылтыб башлагъанды. Ала совет аскерчилеге бек зарауатлыкъ джетдиргендиле ол кюн. Ингирге индеклени онг джанында совет ротадан къуру беш адам сау къалгъанды: командир Колбасов, старшина Шурупов, Кючмез улу дагъыда эки аскерчи-телефонист –Кучеренко бла Голдобин. Аланы юслерине джау танка, аны ызындан да джаяу фашистле келе тургъанлай, былагъа дери 30 метр чакълы бир къалгъанлай, траншейлени ол бирси джанындан подполковник Человну буйругъу бла совет аскер бёлек алагъа от ачыб, бир кесекге алларын тыйгъанды. Алай болса да, фашистле, къутургъан итлеча, алгъа барыб тургъан болмаса, ызларына ыхтырылыргъа унамагъандыла.
Окълары, тоблары тауусула тургъанларына да къарамай, лейтенант Кючмезланы Абдулла эки автомат бла бир шкокну бирер джерге салыб, кёзюулете, гитлерчи нацистлеге айландырыб окъланы къуйгъанын тохтатмагъанды. Ол автоматдан атхан сагъатда телефонист Кучеренко да шкокга окъ салыб хазырлаб баргъанды. Алайда беш батыр да, адам ийнанмазча, бек кючлю сермешгендиле. Алай бла беш аскерчибиз ол кюн джауну ротасын артха ыхтыргъанды. Командир Колбасов да алайда ауур джаралы болгъанды. Тёртюсюню да юслеринден терлери бла тенг къанлары тёгюле тургъанлай, ахырына дери гитлерчиле бла сермешгендиле. Сермеш бир кесек заманнга сериуюн болгъанлай Кючмез улу кесини джараларына да эс бёлмей, джаралы командирни бетджанны ол бир къыйырына, подполковникни да бёлеги болгъан джанына къоратыргъа излегенди. Подполковник Челов бу бетджанда адам аз болгъанын ангылаб, бир талай аскерчини биргесине къураб, алагъа болушлукъ этерге окопаны ичи бла ала таба ашыкъгъанды. Замполит эс ташлагъан командирни да сюйреб, кеси да джыгъылмазгъа кюреше, джаралы командирни алагъа табдырыб, алай бла аны да джанын сау къалдыргъанды. Солууун кючден ала ол подполковник Человгъа халдан къысха хапар бергенди: «…Фашистледен хазна кёб адам къалмагъанды, бир къол пулемётлары бла 10 абычар болур, алай ангылайма… Биз аланы бусагъат артларын этерикбиз», - деб дагъыда урушха ашыкъгъанды...» деб джазылады генералны китабында.
Ол ачы сермешде да Кючмез улу джигитлик танытханды. Кючмез улуну бёлеги ол кюн 130-гъа джууукъ фашистни къурутханды. Лейтенант Кючмезланы Абдулла ол ётгюрлюгю ючюн «Совет Союзну Джигити» деген атха теджелгенди.
Лейтенант Кючмезланы Абдулла болгъан бёлекни этген аскер джетишимлерини юсюнден дагъыда айтыргъа тыйыншлыды. Генерал В.Ф.Гладковну документли хапарларындан аллай кюнлени биринде, башында сагъынылгъан лейтенант Кючмез улу башчылыкъ этген аскерчиле Эльтиген элде гитлерчи фашистле бла къаты сермешде бир кюнню ичинде джауну бир батальонун тюб этгендиле. Аны ичинде джауну беш танкасы бла пушкаларын. Абдулла кеси 11 фашистни ёлтюргенди.
Дагъыда башха сермешлени биринде фашистледен эки рота Кючмезланы Абдулла башчылыкъ этген бёлекге чабыуул этиб кёб кюрешгендиле. Алай болса да билимли, болумлу таулу тюз буйрукъ бергенини себебинден кёб аскерчилери сау къалгъандыла. Ай медет, Абдулла ёлюмден къоркъмай Ата джуртун джаудан къоруулау къыйын кюрешде къан тёге, джанын аямай уруш этгенликге, аны адамларын туугъан джеринден сюргюн этиб, Орта Азия бла Къазахстанны джерине кёчюрюлгенлеринден аны хапары болмай тургъанды.
1944-чю джыл хычаман (май) айны 10-да Севастополь шахарны къатында лейтенант Кючмезланы Юсюпню джашы Абдулла къанлы фашистле бла ачы сермешде керти джигитча джан бергенди.
Арадан бир ыйыкъ ётгенден сора, «Правда» газетде СССР-ни Баш Советини Президиумуну Указы бла ётгюр абычар Ленинни ордени бла саугъаланнган эди. «Совет Союзну Джигити» деген сыйгъа тыйыншлы болуб тургъанлай лейтенант Кючмез улу кёчюрюлген халкъдан болгъаны амалтын ол саугъа анга берилмей къалгъанды.
Уллу Ата джурт къазауатда эркишилик кёргюзгени, кесин билимли, уста командирча танытханы, Ата джуртну аллында этген антына кертилей къалгъаны ючюн тамада лейтенант Кючмезланы Абдулла Ата джурт къазауатны I-чи, II-чи дараджалы эмда Ленинни орденлери бла саугъаланнганды.
Ётгюр таулуну Уллу Ата джурт къазауатда этген джигитликлери, тирилиги Ата джуртха сюймекликни белгисича къарачай-малкъар халкъны тёлюлерини джюреклеринде ёмюрлюкге сакъланныкъды.
Ол 1942-чи джыл къыркъаууз (сентябрь) айдан башлаб Новороссийск шахарны къыбыла-кюнчыгъыш джанын къоруулар ючюн баргъан ачы урушлагъа 318-чи мараучу дивизияны къурамында къошулгъанды. Кючмез улу гитлерчи фашистлеге къаршчы ол фронтда джылдан аслам заманны къазауат этгенди.
1943-чю джыл къыркъаууз (сентябрь) айны 11-ден 16-на дери Новороссийск шахарны джауну къолундан сыйырыр ючюн баргъан къаты урушда Кючмезланы Абдулла ётгюрлюк танытханды. Немец фашистлеге къаршчы талай кере чабыуул этген къауумну биринчи сафларында болгъанды ол. Къанын-джанын аямай, къоркъуулу кёзюуде керти батырлыкъ кёргюзгени ючюн лейтенант Кючмез улу Ата джурт къазауатны I-чи дараджалы ордени бла саугъаланнганды.
1943-чю джыл эндреуюк (декабрь) айны биринчи джети кюнюн башында сагъынылгъан мараучу дивизияны къурамында ротаны командирини орунбасары болуб Кърымда Эльтиген элчикде джауну бетджанын алыр ючюн кючлю къазауат этгенди. Билимли таулу абычар, аскерчилени биргелерине уруш этгенден сора да, бёлекде аскер совет политика ишни да тыйыншлысыча бардыргъанды.
Джигит таулуну ол ишни юсюнден генерал В.Ф.Гладков «Десант на Эльтиген» деген китабында да джазгъанды.
«…Кючмез улу политика къуллукъчуланы арасында эм билимлиди, эм джетишимлиди. Аны юсюнде таулу шартларын, керти патриот халисин аскерчилеге юлгюге айтыб тургъандыла. Ол къуллукъ этген мараучу батальон джаугъа атакагъа кирген кёзюуледе Кючмезланы Абдулла эм къыйын къоркъуулу джумушну бойнуна алыб, совет аскерчиледен къоранч болмазлай кюрешиб, ол джумушланы да толу баджаргъанды. Аллай батырлыкъ хар абычарда да болуб бармайды. Къаты урушлада, керек болса, ол пулемётдан къолларын айырмай, алай сермешиб тургъанды. Ётгюр джюреги болгъан, ёлюмден къоркъмагъан керти уланды. Кючмез улу аскерчилени да джигитликге талпытхан уста абычар болгъанын кёргюзюр ючюн къалмагъанды. Бизни абычар Шашкинни андан кёб затха юренирге мадары барды…
Джауну аскери кючюн салыб, тоблары бла совет аскерчиле болгъан бетджанланы атылтыб башлагъанды. Ала совет аскерчилеге бек зарауатлыкъ джетдиргендиле ол кюн. Ингирге индеклени онг джанында совет ротадан къуру беш адам сау къалгъанды: командир Колбасов, старшина Шурупов, Кючмез улу дагъыда эки аскерчи-телефонист –Кучеренко бла Голдобин. Аланы юслерине джау танка, аны ызындан да джаяу фашистле келе тургъанлай, былагъа дери 30 метр чакълы бир къалгъанлай, траншейлени ол бирси джанындан подполковник Человну буйругъу бла совет аскер бёлек алагъа от ачыб, бир кесекге алларын тыйгъанды. Алай болса да, фашистле, къутургъан итлеча, алгъа барыб тургъан болмаса, ызларына ыхтырылыргъа унамагъандыла.
Окълары, тоблары тауусула тургъанларына да къарамай, лейтенант Кючмезланы Абдулла эки автомат бла бир шкокну бирер джерге салыб, кёзюулете, гитлерчи нацистлеге айландырыб окъланы къуйгъанын тохтатмагъанды. Ол автоматдан атхан сагъатда телефонист Кучеренко да шкокга окъ салыб хазырлаб баргъанды. Алайда беш батыр да, адам ийнанмазча, бек кючлю сермешгендиле. Алай бла беш аскерчибиз ол кюн джауну ротасын артха ыхтыргъанды. Командир Колбасов да алайда ауур джаралы болгъанды. Тёртюсюню да юслеринден терлери бла тенг къанлары тёгюле тургъанлай, ахырына дери гитлерчиле бла сермешгендиле. Сермеш бир кесек заманнга сериуюн болгъанлай Кючмез улу кесини джараларына да эс бёлмей, джаралы командирни бетджанны ол бир къыйырына, подполковникни да бёлеги болгъан джанына къоратыргъа излегенди. Подполковник Челов бу бетджанда адам аз болгъанын ангылаб, бир талай аскерчини биргесине къураб, алагъа болушлукъ этерге окопаны ичи бла ала таба ашыкъгъанды. Замполит эс ташлагъан командирни да сюйреб, кеси да джыгъылмазгъа кюреше, джаралы командирни алагъа табдырыб, алай бла аны да джанын сау къалдыргъанды. Солууун кючден ала ол подполковник Человгъа халдан къысха хапар бергенди: «…Фашистледен хазна кёб адам къалмагъанды, бир къол пулемётлары бла 10 абычар болур, алай ангылайма… Биз аланы бусагъат артларын этерикбиз», - деб дагъыда урушха ашыкъгъанды...» деб джазылады генералны китабында.
Ол ачы сермешде да Кючмез улу джигитлик танытханды. Кючмез улуну бёлеги ол кюн 130-гъа джууукъ фашистни къурутханды. Лейтенант Кючмезланы Абдулла ол ётгюрлюгю ючюн «Совет Союзну Джигити» деген атха теджелгенди.
Лейтенант Кючмезланы Абдулла болгъан бёлекни этген аскер джетишимлерини юсюнден дагъыда айтыргъа тыйыншлыды. Генерал В.Ф.Гладковну документли хапарларындан аллай кюнлени биринде, башында сагъынылгъан лейтенант Кючмез улу башчылыкъ этген аскерчиле Эльтиген элде гитлерчи фашистле бла къаты сермешде бир кюнню ичинде джауну бир батальонун тюб этгендиле. Аны ичинде джауну беш танкасы бла пушкаларын. Абдулла кеси 11 фашистни ёлтюргенди.
Дагъыда башха сермешлени биринде фашистледен эки рота Кючмезланы Абдулла башчылыкъ этген бёлекге чабыуул этиб кёб кюрешгендиле. Алай болса да билимли, болумлу таулу тюз буйрукъ бергенини себебинден кёб аскерчилери сау къалгъандыла. Ай медет, Абдулла ёлюмден къоркъмай Ата джуртун джаудан къоруулау къыйын кюрешде къан тёге, джанын аямай уруш этгенликге, аны адамларын туугъан джеринден сюргюн этиб, Орта Азия бла Къазахстанны джерине кёчюрюлгенлеринден аны хапары болмай тургъанды.
1944-чю джыл хычаман (май) айны 10-да Севастополь шахарны къатында лейтенант Кючмезланы Юсюпню джашы Абдулла къанлы фашистле бла ачы сермешде керти джигитча джан бергенди.
Арадан бир ыйыкъ ётгенден сора, «Правда» газетде СССР-ни Баш Советини Президиумуну Указы бла ётгюр абычар Ленинни ордени бла саугъаланнган эди. «Совет Союзну Джигити» деген сыйгъа тыйыншлы болуб тургъанлай лейтенант Кючмез улу кёчюрюлген халкъдан болгъаны амалтын ол саугъа анга берилмей къалгъанды.
Уллу Ата джурт къазауатда эркишилик кёргюзгени, кесин билимли, уста командирча танытханы, Ата джуртну аллында этген антына кертилей къалгъаны ючюн тамада лейтенант Кючмезланы Абдулла Ата джурт къазауатны I-чи, II-чи дараджалы эмда Ленинни орденлери бла саугъаланнганды.
Ётгюр таулуну Уллу Ата джурт къазауатда этген джигитликлери, тирилиги Ата джуртха сюймекликни белгисича къарачай-малкъар халкъны тёлюлерини джюреклеринде ёмюрлюкге сакъланныкъды.
БАТЧАЛАНЫ Фатима
{jcomments}
