Къадырланы Цициуну джашы Мухаджир 1911-чи джыл Къашхатау элде туугъанды. Эл школну тауусханлай, Ленинград шахарда институтха окъургъа киргенди. 1931-чи джыл Шимал Кавказ аскер округну 10-чу атлы аскер дивизиясыны 77-чи полкуну курсантларыны тизимине кириб, анда бир джылны окъуб билим алгъандан сора, 1932-чи джыл, аны Ейск шахарда тенгиз лётчикле хазырлагъан Сталин атлы аскер школгъа джибергендиле. Алайда таулу джаш беш джылны окъуб, баш билимин да ёсдюреди, аскерде амалсыз керекли кёб тюрлю усталыкъгъа да юренеди. Мухаджир гитчелигинден огъуна окъургъа бек сюйгени себебли, былайда да джетишимли болуб, ол шартлары анга махтау келтиредиле.
1937-чи джыл Къадыр улугъа лейтенант чын берилиб, Тау Арты аскер округда 95-чи авиабригаданы 121-чи къурутуучу эскадрильясында къуллукъ этерге джибередиле. Гитчелигинден бери керти уста лётчик болургъа мурат этген таулу джашны, алай бла мураты толады.
Ол джыллада совет къралны Аскер Хауа Кючлеринде джангы аскер бёлекле къуралгъан эдиле. 1938-чи джыл аны къурамына кирген аскер бёлекде лейтенант Къадырланы Мухаджир 60-чы бригаданы 36-чы къурутуучу полкуну бир звеносуну командири болгъанды. Дагъыда бир талай айдан ол бёлекни чачыб, бирер башха бёлекле къуралгъандыла. Алай бла Баку шахарны Насосная атлы аэродромунда да ол аскерни джангы бёлегин къурайдыла. Мухаджир анда да къуллукъ этеди.
1939-чу джылны джазындан башлаб къачха дери заманны ичинде Халхин-Гол атлы сууну бойнунда къаты урушла баргъандыла. Ол кёзюуде Мухаджирни ары ашырадыла да, ол анда  эскадрильяны командирини орунбасары болуб уруш этгенди. Урушда кесин тири танытханы ючюн аны чынын ёсдюредиле – капитан чын бериледи.
1941-чи джылны къыркъаууз (сентябрь) айында капитан Къадыр улу 483-чю авиаполкну къурамына кирген джангы къуралгъан эскадрильягъа командир болады. 1942-чи джыл элия (июль) айны 15-ден къыркъар (август) айны 12-не дери ол полк авиацияны генерал-майору В.В.Нанейшвили башчылыкъ этген 238-чи чабыуул этиучю авиацион дивизияны къурамында уруш этиб тургъанды.
Ол кёзюуню Уллу Ата джурт къазауатны эм къыйын кёзюуюне санайдыла бюгюнлюкде тарихчиле. Совет Аскерге хатерсиз зарауатлыкъ джетген ол кюнлени бирини – 1941-чи джылда элия (июль) айны 25-ни - юсюнден чертирге тыйыншлыды. Немец аскерле авиация, танка эмда артиллерия бла кючлерин бегитиб Дон сууну сол джагъасында бетджанланы кючлеген бла къалмай, аланы кенгертиб кеслерини аскерлерин орунлашдырыб тебрейдиле. Ызы бла фашистле Батайск шахарны кючлейдиле, Ростов шахарны къыбыла джанында Совет Аскерлени тёгерегин къуршоуларгъа излейдиле. Алайда зулмуну кючюне совет аскерчиле къарыу эталмазлыкъларына тюшюнюб, Баш штабха билдиргендиле. Алагъа болушлукъ этерге эмда Батайск шахарны ызына сыйырыргъа деген мурат бла болушлукъ келген эди. Ол болушлукъгъа келгенлени къурамында болады 5-чи хауа аскер да.
Къурутуучу совет учакъла джауну кёб джыйылгъан джерлерин мараб башларындан бомбала атыб, кёб къоранч салгъандыла. Дон сууну джагъасында ол тукъум ачы сермешиу 1942-чи джылны элия (июль) айыны 25-ден къыркъар (август) айны 17-не дери тохтамайын баргъанды. Ма ол къыйын кёзюуде лётчикле керти джигитлик, ётгюрлюк танытхандыла.
Къадырланы Мухаджир болгъан бёлекни этген аскер джетишимлерини юсюнден айтыргъа тыйыншлыды. Ала хар кюнде талай кере хауагъа чыгъыб, джауну учакъларын кюйдюрюб, берилген джумушну толу баджарыб, кеслери да сау-эсен ызларына къайтыб тургъандыла. Аллай кюнлени биринде, башында сагъынылгъан элия (июль) айны 25-ден 26-на (кечесинде) Дон сууну джагъасында гитлерчи фашистлени кёб джыйылгъан джерлерине башындан тобла атыб джауну кючюн бир кереге сындырадыла. Капитан Къадыр улу башчылыкъ этген лётчикле ол кече кёкге юч кере аскер джумуш бла учхандыла. Ала Фёдоровка, Весёлый элчикледе немцала учакъланы джыйгъан уллу базаларын атылтадыла. Алайда бютеулей да 80-нга джууукъ немец учакъны бомбала атыб джандыргъандыла. Андан сора эки кюнден, элияны айны 28-де Тихорецк шахарны кючлеб тургъан немец аскерни 13-чю танка дивизиясыны бронемашиналарыны бирин да къоймай кюйдюредиле, танкаларын да онла бла атылтхандыла.
Батыр таулуну ол кюнледе этген джигитликлери архив документледе талай кере ачыкъланадыла. Чабыуул этиучю совет лётчикле уста командирни тюз буйрукъ бере билгенини кючю бла ол районда дагъыда 118 танканы, адамлары бла эмда джюк джюкленнген 460 автомашинаны кюйдюргендиле. Кечеги къурутуучу «темир къушла» фашистлени суудан ётдюрюу мадарларыны 10-сун чачхандыла, хауада ала 12 кере урушха къошулуб, джау бла къаты сермешгендиле. Ол урушда да джауну 8 учагъын кюйдюрюб джерге тюшюргендиле. Дагъыда документледе уста бомбардировщик Къадырланы Мухаджирни адам ийнанмазча этген джигитликлерине шагъатлыкъ этген къагъытла ачыкъланадыла.
Совет лётчикле, аланы ичинде да Къадыр улу болуб, 1942-чи джыл къыркъар айны аягъында, совет авиацияда къоранч уллу бола тебрейди. Аны амалтын ол бёлеклени бир-бирине къошуб, аланы дагъыда бирер бёлюб полклагъа бергендиле. Ма андан сора уста лётчикни юсюнден хапар белгисиз болуб къалады. Алай бла авиацияны капитаны Къадырланы Мухаджир къалайда, къачан ёлгени бюгюннге дери белгили болмай тургъанды.
Уллу Ата джурт къазауат бошалгъанлы кёб заман озса да, уруш тюзледе башсыз болгъан неда госпиталлада ёлген совет аскерчилени излеу, ол джумушланы тинтиу ишле бюгюн да тохтамай барадыла. «Ахыргъы аскерчини хапары толу ачыкъланыб бошалгъынчы къазауат бошалгъаннга саналмайды», деучендиле тарихчиле. Аны себебли, Ара Къоруулау министерствону архивлеринде ачыкъланнганына кёре Къадырланы Мухаджир урушда алгъан джараларындан 1944-чю джыл уруш баргъан тюзде аскер-хирургия госпиталда ауушханды. Дагъыда бир документледе уа таулу джигит 1943-чю джыл Воронеж областны Воробьёвка элчигинде Къарнаш къабырлада асыралгъаны джазылады. Топуракъ юлюшюн къайсы джерде алгъан эсе да, къарачай-малкъар халкъны батыр уланы Къадырланы Мухаджир Ата джуртну джерин джаудан къоруулай, сыйлы ёлгенлени къабырына тюшгенди.
Уллу Ата джурт къазауатда эркишилик кёргюзгени, кесин билимли, уста командирча танытханы, Ата джуртну аллында этген антына кертилей къалгъаны ючюн Къызыл Джулдузну иеси, авиацияны капитаны Къадырланы Цициуну джашы Мухаджир ёлгенинден сора «Совет Союзну Джигити» атха теджелген эди. Ай медет, сюргюн халкъны адамы болгъаны ючюн ол саугъа берилмей къалгъанды.
Таулу лётчикни Азербайджан Республикада Баку шахарны къатында Монтино элчикде юйдегиси бюгюнлюкде да сау-эсен джашайды – юй бийчеси бла къызы. Къадыр улуну атын туугъан эли Къашхатауда эм узун орамгъа атагъандыла.
«Джигит ёлсе да, аны джигитлиги ёмюрлюкге джашарыкъды» дегенлей, аслан кёллю аллай керти джигитлени уруш джоллары хар тёлюге да патриот джолну кёргюзген юлгюдю, Ата джуртха кертиликни белгисиди. Аланы атлары ёмюрлюкге халкъны эсинде джашарыкъдыла.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
 
{jcomments}