Теммоланы Аттайны джашы Юсюп (Юсуф) 1915-чи джыл Огъары Басханда туугъанды. Ол гитчелигинде огъуна тири, акъыллы шартлары бла башха сабийледен айырылыб танылгъанды. Аны ол ашхы шартлары юсюнден кетмегенлей сакъланнгандыла. Сёз ючюн, 1936-чы джыл ВЛКСМ-ни X-чу съездине аталыб Минги Таугъа ёрлеген комсомолчу джашланы бири болгъанды. Ол тенглери бла бирге Минги Тауну кюнбатыш джаны бла тёппесине чыкъгъанды. Аны тирилигине шагъатлыкъ этген затларыны бириди бу.
Теммоланы Юсюп 1941-чи джыл Къызыл Аскерни тизимине тюшгенди. Уллу Ата джурт къазауат башланнганында 1941-чи джылдан 1943-чю джылгъа дери ол 56-чы аскерни 189-чу джаяу запас полкунда, алгъы бурун ротаны командири, артда уа тенгиз джаяу батальонда парторг болуб къуллукъ этгенди.
Билими бла, аскер усталыгъы бла да Юсюп кесин танытыр ючюн къалмагъанды. Аны аскерчи тенглерине джан аурутуб, урушда кесин тыйыншлы къалай джюрютюрге кереклисин юретгенлей тургъаныны юсюнден кёбле айтыб тургъандыла. Урушлада да джанына къоркъуу тюшген болумда ол джаралы тенглерин атыб кетмей, окъну тюбюнден чыгъаргъан хапарлары бюгюнлюкде да айтылгъанлай турадыла. Аллай ачы сермешиулени биринде, 1941-чи джыл, Теммо улу джаралы болгъанында да уруш этгенин тохтатмагъанды. Аны ол тукъум батырлыгъыны, ётгюр джюрекли адам болгъаныны юсюнден тамадасы рапортда джазыб аскер башчыгъа да билдирген эди.
Къазауатха кючлю хазырланнган Гитлерни аскери Кърым джарым айрымканны алыр муратда 1942-чи джыл элия (июль) айда ары чабыуул этеди. Гитлер атлы ибилисни «къара кючюне» къаршчы туруу Юсюп къуллукъ этген 56-чы аскерге борч салыннган эди. Ол ачы сермешиуде совет аскерчиледен уллу къоранч болгъанды. Хатерсиз урушда Совет Аскерни кючю таркъая башлагъанында анга артха турургъа керек болады. Алай бла ол къыбыла джанына ыхтырыла тебрейди. Ол кёзюу бизни аскерлерибизге эм къыйын кёзюулени бири болгъанды. Радиобайламлылыкъ да юзюлгени амалтын аскерни халындан ала Баш штабха хапар билдиралмай тургъандыла. Ол къыйын кёзюуге кёре командирле кеслери тыйыншлы буйрукъ бериб тебрейдиле. Совет аскерчилени джанларын сау къалдырыр ючюн ала артха турургъа керек боладыла. Ма ол кёзюуде ыхтырылгъан аскер бёлеклеге ышыкъ этген башха совет бёлекле аланы къоркъуусуз джерге ашырыб башлайдыла. Артдагъыланы къоруулагъан, эм къоркъуулу Теммо улу къуллукъ этген 189-чу полк болгъанды. Ол кёзюуде полкда 800 адам саналгъанды, аланы асламысыны сауутлары, окъ-тоблары да бошалыб, джаугъа къаршчы турурлай джукълары да къалмай кетгенди. Бютеулей джыйылгъан сауутлары къуру бир батальонну аскерчилерине джетишгенди. Ол къаууму да Дон сууну юсюнде, ач бёрюлеча, мыллыгын атхан къанлы фашист аскерни аллын тыйыб кюреше эдиле. Къалгъан батальон да фашистлени къолларына тюшгюнчю, алайдан дженгил артха ыхтырылгъандан башха мадарлары джокъ эди. Алай бла аскерчиле колонна болуб Злодейская стансеге джетгенлеринде, олсагъатлай къайдан эсе да 9 немец учакъ джетиб, башларындан тоб атыб, аскер бёлекни кючлю джарсытадыла. Фашистлени мараучу учакълары ол халда дагъыда талай кере чабыуул этедиле. Ала вокзалны кюйдюредиле, поездни эки эшелонун да джандырадыла. Вагонлада уа совет аскерчилеге деб окъ-тоб, сауут-саба, атла дагъыда бирси болушлукъ бар эди. Ол кёзюуде урушха керекле джюкленнген вагонла да атылыб, атла джюкленнген эшелонлагъа уллу къоркъуу тюшеди. Атла джюкленнген вагонланы эшиклерин ачыб, аланы вокзалдан арлакъгъа къоратыргъа амалсыз керек эди. Немец учакъла кеслерини «джумушларын» этиб кетерге, ызы бла джау тобчула сау къалгъанланы барысын да ышаннга алгъан эдиле. Ма ол кёзюуде, политрук Теммоланы Юсюп болгъан бёлекде да къуугъун башланыб, аскерчиле джанлары къайгъылы болуб тёрт джанына къачыб тебрейдиле. Сау къалгъанланы ичинде чыны бла кесинден мийик болмагъанын Теммо улу ангылайды да, олсагъатлай эс ташламай, командирлик этиб, барына да буйрукъ береди. Алай бла къоркъуу кирген аскерчилени бир джерге джыйыб, аланы кёллерин басады, оноугъа бойсундурады.
1942-чи джыл къыркъаууз (сентябрь) айда гитлерчи тахсачыланы бизни тылгъа тахса джумуш бла джиберилген хапары ачыкъланнганды. Ол тахсачыланы къурутуу джууаблы джумушну тыйыншлы толтурургъа Теммоланы Юсюп къуллукъ этген ротагъа борч салынады. Ёлюмден къоркъа билмеген, аджалны кёзюне талай кере къарагъан ётгюр таулу аскерчи тенглери бла бирге ол немец тахсачыланы ызлай барыб ызын табады да, аланы бугъоулаб, барын къурутадыла. Андан сора батыр политрукну этген джигитлигини хапары бютеу аскерчилеге джайылгъан эди. Диверсиячыланы къурутууда джигитлик танытханы ючюн эмда урушлада джетишимлери ючюн Теммоланы Юсюпню «Совет Союзну Джигити» деген атха теджейдиле.
Таулу уланны дагъыда джигитликлерини бирин айтыргъа борчлубуз. 1943-чю джыл Кърым джарым айрымкан ючюн баргъан ачы къазауатда уста политрук энтда бир кере тирилик кёргюзгенди. Ол кёзюуде Юсюп тенгиз джаяу аскерни 255-чи Къызыл байракълы Тамань бёлегини тизиминде къуллукъ этгенди. Ол уллу урушха, Керчь шахарны къолгъа джыяргъа, гитлерчи иннетли румын аскер бёлекле тамам кючлерин салгъан эдиле. Алай болса да совет аскерчиле анга къаршчы туруб, керти асланлача, сермешгендиле. Ол хатерсиз урушда да Теммо улу командири бла бирге уста план къураб, ахырында чабыуулгъа кирген румын аскерни къурутхандыла, аланы талайын (аланы ичинде бир генералны) джесирге алгъандыла. Джаш адам болуб, аллай ётгюр джюреги болгъанына, батырлыгъына артда аскер тамадала да бюсюреу этгендиле, анга махтау бергендиле. Бу джол да Теммоланы Юсюп урушда эркишилик танытханы ючюн экинчи кере «Совет Союзну Джигити» деген сыйлы атха теджелгенди. Аны юсюнден къазауатда биргесине урушлада болгъан отставкадагъы полковник Леонид Панченко да шагъатлыкъ бере, Уллу Ата джурт къазауатдан сора джыллада джазгъан эди.
Таулу батыр къазауатда юч кере джаралы болгъанды, кючлю контузия да алгъанды. 1944-чю джыл Теммо улу да сюргюн халкъны келечиси болгъаны амалтын анга Джигит атны бермей къоядыла. Андан сора Юсюпню фронтдан чыгъарыб тылгъа урунургъа джибергендиле. Артда джигит таулу кесини адамларын Орта Азия бла Къазахстанны джеринде излеб, кёб къыйналса да, тургъан джерлерин табханды. Ала бла бирге 1956-чы джыл сюргюнден ызларына къайтханланы биринчи тизиминде болады. Къазауатны джылларында терсликлери болмагъанлай кёчюрюлген халкъланы чекген къыйынлыкъларын кёре, кёб соруугъа джууаб табалмай, алагъа хаман эсин бёле, джюреги бек къыйналгъанлай тургъанды. Алай болса да Ата джуртха керек кюнде ёрге турууну кесини баш борчларыны бирине санагъанды, аны ючюн болур эди кеси да патриот шартларын ахыр кюнюне дери тас этмегенлей тургъаны да.
Туугъан джуртуна къайтхандан сора Теммо улу кёб тюрлю къуллукъда ишлегенди. Къарачай-малкъар халкъны батыры Теммоланы Аттайны джашы Юсюп къанын-джанын аямай, Ата джуртну немец фашистледен къоруулай, къазауатны отлу джолларын тёзюмлю ётгени ючюн Алтын Джулдузгъа ие болалмай къалгъан джигитлени бириди. Ол къартлыкъгъа дери джашаб, 2000-чи джыл, ауушханды (джандетли болсун). Аны сыйын, махтауун кимден да бек тау халкъы иги биледи. Аны себебли аты ёмюрлюкге Джигитча сакъланныкъды, джукъланмазлыкъ Джулдузча къаллыкъды.
БАТЧАЛАНЫ Фатима.
