Кёбню кёрген, кёбню сынагъан, джылы 87-ге келсе да, иш къаматалмагъан, Юбилейныйде джашагъан сыйлы къартланы бири Алботланы Къонакъбайны джашы Шакъманнга «Къарачай» газетни корреспонденти Аппаланы Билял тюбеб, ушакъ этгенди да , аны окъуучулагъа теджейбиз.

- Шакъман, сен сабийлик джыллары къазауатны отунда кюйген, ызы бла киши джуртлада ачлыкъ-джаланнгачлыкъ сынагъан тёлюденсе. Джашау джолунгдан хапар айтсанг. Ол бюгюннгю тёлюлеге халкъны тарих китабыны бир бетин окъугъанча боллукъду.

- 1932-чи джыл Къарт-Джуртда туугъанма. Атам Алботланы Къонакъбай бла анам Мекерланы Байдымат тёрт джаш бла юч къызны ёсдюргендиле. Мен тёртюнчю эдим юйдегиде. Къарт-Джуртда джер къытлыкъдан, къарт атам-зат Къумушха кёчедиле. Биз да 1940-чы джыл ары джыйылабыз. Бачха бергенлеринде юйню фундаменти ишленеди. Алай а фермада джашай эдик. Анда ёгюзлеге, арбагъа джегилген, минилген атлагъа къараб тура эди атам. Энчи мекям ишлеуню къайгъысын да эте эди.Атам ат арбагъа колхозну нартюх мешокларын джюклеб Черкесскеге алыб кетген эди. Анда излеген адамларын табхан, къалгъан эсе да, ол кюн ызына къайталмайды. Танг аласында уа ючеулен фермагъа келиб, «сизни кёчюрген этебиз», деб юйдегини къозгъады. Фермада уа джатар орнубуз, алайда керекли кийимле, хант этген, ашагъан сауутладан башха джукъ джокъ эди. Хапчюгюбюз, небиз да  Къумушда, къартланы юйлеринде, эди. Къолгъа илинник болуб, анамы кийим тикген машинасы бар эди. Анга узалгъанлай, чынлары болгъан тартыб алыб, бир джанына быргъады. Бизни къош кийимлерибиз бла, алайда башха адамланы да эки арбагъа миндириб, элге келтирдиле. Машиналаны алайда кёрдюк. Къычырыкъ-хахай, джылагъан, малланы ёкюргенлери, итлени улугъанлары… Ол затлагъа эс бёлген джокъ, машиналаны тыкъ-тыкълама этиб, Джёгетей Аягъында темир джол станциягъа элтдиле. Джолда къаллайла баргъаныбызны юсюнден айтыла, джазыла тургъанды, мен къошарча джукъ  джокъду. Бизникиле бла байламлы эки затны айтайым. Анамы гитче къарнашы Абдул Сталинград ючюн сермешледе ауур джаралы болуб келген эди.

Кесини да тамада лейтенант чыны бар эди. Немецле мында сагъатда джашырыб турдукъ фермада. Аскер кийимлери бла чыгъыб, кёкюрегинде кърал саугъалары бла, кёчюрюрге келгенлеге хыны сёлешген эди. Ала да: «Буйрукъ алайды», - деген эдиле. Джолда баргъан кёзюуюбюзде да айтыб, вагонну эшигин, башхаладача, бегитдирмеген эди. Къыйыры ачыкъ къалгъаны себебли хауа джетмей къыйналгъан болмады. Эшелон тохтагъан джерледе, излей келиб, атам бизни табханында бек къууандыкъ. Азаб джол Пахта-Аралда бошалды. Алайда алгъын кулакла деб кёчюрюлген къарачайлыла да бар эдиле.

Абдул: «Алайы да Аллах къаргъагъан джерди, алай болса да мындан маджалды», - деб, Баяутха алыб кетди. Алайда иги кесек къарачайлы да кёрдюк. Бары да кулак-лишон деб, Кавказдан къысталгъанла эдиле. Анам кёб турмай ауушду. Андан сора да кёбле ажымлы ёлдюле. Юйдегиде уллула ишлерге кюрешиб, кечинмек этиб башладыла. «Сен алкъын гитчесе, окъургъа керексе», - дедиле да, мен 3-чю классха бардым. Мен 10-чу классны бошагъан кёзюуде кёчгюнчюлеге бир кесек бошлукъ берилген эди. 1956-чы джыл Ташкентге барыб, эл мюлк институтха окъургъа джарашдым. Адамларым Джуртубузгъа кетдиле. Бирлик элде тамал салгъанларын билдирдиле. Юйде этилген оноугъа кёре мен анда къалыб, 1961-чи джыл агроном усталыкъ алыб чыкъдым.    

- Ол заманлада баш билим агъанланы институтдан  керек джерлеге эки джылгъа ийиб къоя эдиле…

- Мени Ташкентни кесинде илму-тинтиу институтну битимлени аурууладан сакълау бёлюмюне ашырдыла. Мен а Джуртубузгъа джанлар къайгъылы эдим. Аны тамадасына сёлешиб, тилеб кёрдюм. «Сени институтдан комиссия ийгенди башындан буйрукъ болуб, бошларгъа эркинлигим джокъду», – деди ол. Дагъыда бир кесек сагъыш этди да: «Джуртунгдан бу адам амалсыз керекди мында деб, бир къагъыт джиберсинле, ол къолума тюшсе бир мадар излерме», - деб къошду. Бир мадар этигиз деб, юйге билдирдим. Баяутчу Токъланы Махмут «Къарачай» совхозну директору кёре эдим, анга тилек къагъыт джаздырдыла. Алай бла Джуртума къайтдым. Бери келгенден сора, эм алгъа область эл мюлк управлениени тамадасы Онежкогъа тюберге керек эди. «Махмутха сенича устала керекдиле, анга бар да къал», – деди. Урунуу джолуму анда ючюнчю, тёртюнчю бёлюмлени  агроному болуб башладым.

1963-чю джыл ол мюлкге баш агроном этдиле. Анда 1969-чу джылгъа дери ишледим. Турургъа мекям да бердиле. Къочхарланы Шерифатха юйлендим. Юбилейный элде тахта кёгетле ёсдюрген мюлк къуралгъан эди. Къарачай халкъ джуртуна къайтханына он джыл толгъаны бла байламлы атына «Юбилейный» деб атагъан эдиле. Ары чакъырдыла да, бёлек заманны ишледим. Ол кёзюулеге мен тау джайлыкъланы, къышлыкъланы айнытыуну хакъындан курсланы бошагъан эдим.

Бир джолда эл мюлк управлениени тамадасы чакъырды да: «Тау джайлыкъланы джарашдырыргъа эл мюлк техниканы джангы бёлюмю къуралады. Агрономла кёб болгъаныкъгъа, бу затдан магъана чыгъарыр адам табмайбыз. Анда ишинги этерикле джетиширикдиле, бери кёч», - деди. Алай бла мени управляющийни орунбасары къуллукъгъа салдыла. Кёб иш этилди. Этген джетишимлерибизни билдирир ючюн, бир юлгю келтирейим. Бу санагъатдан алимле келиб къарай туруучан эдиле. 1972-чи джыл а Ставрополь крайны эл мюлк джаны бла кюрешген алимлерини советини кёзюулю джыйылыуу бизни тау джайлыкълада ётдю. Баджарылгъан ишлеге айланыб къараб, махтаб, «сизни сынамыгъызны джаяргъа керекди», деб кетдиле.

 «Станция химзащиты» деб къуралгъанында, мени ары кёчюрдюле. Къобан районда эки минг гектар сюрюлген джерде коллективлеге башчылыкъ этиб турдум, битимлени сугъарыу джаны бла да иги кесек иш тындырдыкъ. 2004-чю джыл тыйыншлы солуугъа чыкъдым.

- Ненча сабий ёсдюргенсиз, ненча туудугъунг барды?

- Эки джашым барды. Роберт республикада МЧС-ни тамадасыды, Руслан интернат школда директорну орунбасарыды. Беш туудугъум, аладан туугъанла болуб да юч бардыла. Алагъа къууана, алгъыш эте джашайбыз. Алай а кёчгюнчюлюкде ёлюклени басдыргъан тиширыула, ачдан ёлген сабийле кёз аллымдан кетмейдиле. Эшта, мен да, мени тенглиле да джашауубузну ахыр кюнюне дери ол затланы унутурукъ болмазбыз. Эндигиле тюшлеринде да кёрмесинле биз сынагъан затланы.