Джерни юсюне джаратылгъан адам джер тюбюне кирмей къалмайды. Ол джашауну тюрленмеген джоругъуду. Бир къауумла дуниядан кетгенлей, аланы атлары унутулуб къаладыла. Бир къауумланы атлары уа, ёлюмге бойсунмай, миллетни эсинде джашайдыла, ёсюб келген тёлюлеге юлгю боладыла.

Аллайланы бири эди Къочхарланы Сейитбийни джашы Казбек - белгили спортчу, Къарачай-Черкес Республиканы махтаулу тренери, эркин эмда миллет тутушдан спортну устасы, Шимал Кавказны талай кере чемпиону, халкъла арасы ветеран эришиулени ёчюню иеси, кимге да къолундан келгенича болушлукъ этерге артха турмагъан халал адам.

Казбек джашаууну асламысын джаш спортчуланы ёсдюрюуге бергенди. Аны сохталары, Эресей, Европа эмда дуния дараджада эришиулеге къошулуб, ёчлю орунлагъа ие болуб, халкъыбызны, Къарачай-Черкесияны, таб, Кавказны да атларын айтдырыб тургъандыла. 1990-чы джыллада спортчуланы аякъ юсюне салыр ючюн, аланы тюрлю-тюрлю уллу эришиулеге элтир ючюн, ачха керек болгъанын ангылаб, Казбек табышлылыкъ иш бла кюрешиб тебрейди. Алай а тюшген ачхасын ол, юйюне-юйдегисине джоймай, спортчулукъну айнытыугъа береди. Ол кесини ачхасына халкъыбызны атын айтдырлыкъ джашланы Эресейни эмда Европаны тюрлю-тюрлю шахарларында чемпионатлагъа элтиб тургъанды. Ол огъай эсенг, Къарачай шахарны спортчулары аны башчылыгъы эмда болушлугъу бла Американы Бирлешген Штатларына дери джетгендиле. Халал, кирсиз, кенг джюрекли Казбекге кетген джылны аякъ сюреминде 60 джыл толлукъ эди.

Джарыкъ джаныб джукъланнган джулдуз, дейдиле анга аны иги таныгъанла. Аны сохталары, тенглери, ол кеси джашагъан Къарачай шахарны джамагъаты аны эслеринде тутадыла – ол тюлмюдю адамгъа дунияда эм уллу саугъа. Айхай да, ол мийик саугъагъа Аллахны сюйген къуллары ие боладыла.

Къочхарланы Сейитбий бла юй бийчеси Атабийланы Кулийни юч джашлары бла тёрт къызлары болгъанды. Юч джашны ортанчылары эди Казбек. Аталары Сейитбий джашларын бек чыныкъдырыб ёсдюргенди. Ол, джалкъаулукъну сабийлерини къатларына джууукъ иймез ючюн, ала аякъ юсюне турур турмаз, чалкъы ызгъа салгъанды. Сейитбий, элчи сабийледен джыйын къураб, кеси да анга тамада болуб, бир джылгъа къралгъа 300 тоннагъа джууукъ асыулу бичен бериб тургъанды.

Казбек, сабий кюнюнден башлаб, ишден баш джанлатмагъанды, не затны къолгъа алса да, аны джик-джигине дери джетдириб тургъанды.

Тёбен Марада сегизджыллыкъ школну тауусхандан сора, ол Огъары Марада орта школгъа джюрюгенди. Ол кёзюуде Огъары Мараны орта школунда завуч болуб ишлеген Хайыркъызланы Рамазан айтханнга кёре, Казбек школда окъугъан джылларында да юлгюлю сохта болгъанды. Спортну эмда шахматланы бек сюйгенди. Кёб сабий аны юлгюсю бла шахмат ойнаргъа алланнганды.

Эркин тутуш бла Къочхар улу Эресей Федерацияны махтаулу тренери Мелекерланы Юрийни башчылыгъы бла кюрешиб башлагъанды. 1979-чу джыл ол, Орджоникидзе шахарда биринчи кере эркин тутушдан уллу спорт эришиулеге къошулуб, ёчлю орунну алады. Ставрополда политехника институтну Черкесскеде орналгъан филиалын тауусхандан сора, ол «Мара» совхозда электрик болуб ишлеб тебрейди.

«Урожай» ДСО-ну регион советини председатели Алботланы Альберт бла бирге 80-чы джылланы ара сюреминде Совет Союзну Джигитини ёчюне миллет тутушдан Бютеусоюз эришиулени бардырады. Ол эришиулеге алгъыннгы СССР-ни айтылыб тургъан тутуш джыйынлары келедиле. Бурят поэт-тутушуучу Булат Бутунаев былай джазгъанды: «Раньше тутуш в Карачае знали на тое да в детской игре. От Карачая до Байкала ныне тутуш на борцовском ковре».

1986-чы джылны къышында КПСС-ни XXVII-чи съезди ачылады. Эресейни Спорт комитети Къарачай райондан юч эм иги спортчуну съездни делегатларына джораланнган спорт къууанчха къошулургъа чакъырады. Айхай да, аланы бири Къочхарланы Казбек болады. 60 секундну ичине Казбек тенглери бла, миллет кийимлери да юслеринде, халкъыбызны тепсеуюн, тутушун да кёргюзюб, Къарачайны бетин чыгъарадыла.

- 90-чы джылланы ара сюреминде «Звёзды спорта Карачаево-Черкесии» деген китаб чыкъгъан эди, анга спонсорлукъ этгенлени бири Къочхарланы Казбек эди, - деб эсине тюшюреди спортну устасы, Къарачай районда окъуу управлениени физкультура бла спорт бёлюмюню тамадасы Ахтауланы Сейит-Умар. - РФ-ны махтаулу тренери, спортну устасы Сираж Гаджиагаев бла джангы чыкъгъан китабны юсюнден сёлеше тургъанлай, Казбек келиб къалды. «Салам, джашла, солургъа заман джокъду. Швейцарияда ветеранланы арасында эркин тутушдан чемпионатха барлыкъбыз, хазырланыгъыз», - деди. Ойнай тура болур, деб келди кёлюбюзге. Алай а ол ойнамагъанын терк ангыладыкъ. Сагъыш бир этигиз, районда спорт эришиулени бардырыр ючюн, къаллай бир джоюм керекди. Казбек кесини ачхасына бизни алыб Швейцариягъа, Болгариягъа да барды. Биз ветеранлагъа багъышланнган эришиуледе ёчлю орунлагъа ие болуб къайтхан эдик.

Эки джылны мындан алгъа Къарачай шахарда «Олимп» деб спорт къала ачылгъанды. Анда ёсюб келген джаш тёлюню спорт бла кюреширге мадар табханы бек уллу ашхылыкъды – спорт къаланы бассейни да барды. Былайгъа, таб, кемизли адамла да джюрюйдюле. Бу мекямны тамалын салгъан, аны къабыргъаларын сюеген да Къочхарланы Казбек болгъанды. Ол бу спорт къаланы кесини ачхасына ишлеб башлагъанды, алай а къралдан болушлукъ табалмай, иш тохтаб къалгъан эди. Алай а 2015-чи джыл, насыбха, ол федерал программагъа кириб, ишлениб, хайырланыугъа теджелгенди. Халал джюрекли Казбек кёб ашхы спортчугъа джол бергенди.

- 1991-чи джыл эди. Мен, эркин тутушдан СССР-ни биринчилиги ючюн баргъан эришиуледе алчы оруннга ие болуб, къралны джыйым командасыны къурамына киреме, - дейди Джуртубайланы Осман – спортну устасы, джаш адамланы арасында эркин тутушдан дунияны чемпиону. – Турнир Канаданы Алма шахарында бардырыллыкъ эди. Ай медет, ары барыргъа кърал джанындан бир тюрлю бир болушлукъ табалмадым. Казбек, мени хапарымы эшитиб, болушлукъгъа джетди. Ол, ачха бериб, мени Канадагъа ашырды. Мен андан чемпион атны алыб къайтдым. Казбек Олимпия резервни сабий-джаш тёлю спорт школунда ишлеген заманда кёб онглу гёджебни ёсдюргенди: Къочхарланы Борисни, Каканайланы Казимни, Токъланы Русланны, Шаугенланы Къурманны дагъыда башхаланы.

 
{jcomments}