Тутхан ишине толу берилиб, аны деменгили толтурургъа тырмашхан керти уланланы бириди мен хапарын айтыргъа излеген таулу Хапаланы Биймырзаны джашы Таучу. Ол 1955-чи джыл къыркъар (август) айны 16-да, халкъыбыз кёчгюнчюлюкде болгъан сагъатда, Къазахстанда туугъанды. Эркинлик берилиб, кёчюрюлген халкъла джуртларына къайтханларында, Хапаланы Биймырзаны юйюрю да туугъан элине, Хурзукга, келиб тюшеди. Таучу былайда Къасайланы Осман атлы школда сегиз классны бошайды. Къартладан халкъны ашхы адетлерине юреннген, адебни-намысны тёрюнде ёсген джигер джаш Къасайланы Осман атлы совхозну 2-чи бёлюмюне тамада къойчу болуб ишге киреди. Ишлей тургъанлай, кечеги школгъа джюрюб, 10 классны тауусады. Гитче къарнашы Тауджигит, башха иш нёгерлери да болуша, ол 1000 къарачай къойдан къуралгъан сюрюу джюрютеди. Къошу Бийчесында болады. Таучуну башчылыгъы бла къойчула къолларындан келгенни этиб кюрешедиле.

Хапа ул, алай бла 1974-чю джыл 1000 къойдан 1000 къозу алыб, алчы къойчуланы тизимине киреди. Ол джыл аны Ставрополь край управлениеден «Социалист урунууда хорлагъан» деген белги бла саугъалайдыла. 1975-чи джыл Таучугъа 100 къойгъа 75 къозу план бериледи. Хапа улу, къойчуланы бирикдириб, кече-кюн демей кюрешиб, ана къойланы ариу кютюб, аланы семиртиб, къозу тёлюню да сакълаб, 1000 къойдан 1000 къозу алады. Къозуланы ёсдюрюб, алты айдан къралгъа ётдюреди. Джюнню да анга кёре кърал берген пландан артыкъ толтурады. Аны Коммунист партиягъа членнге аладыла. Джигер къарачайлы «Социалист урунууда хорлагъан» деген белгиге экинчи кере да ие болады. Хапа улу аны бла тохтаб къалмайды.

Къой малгъа къарагъан бек къыйынды. Ол адамдан фахму, билим, джюрек кенглик да излейди. Таучу, сынамын ёсдюре, билимини кючюн джая, джангы мадарла, амалла къураб башлайды. Къой сюрюуюн 4-ге, 5-ге юлешиб, чагъым этиб, аланы башха тутуб, хар бирине энчи къараб тебрейди. Джерле излеб, совхозну къысыр тууар маллары  тау джайлыкълагъа кёчген сагъатда 200-шер юлешген къойларын аланы орунларына элтиб да къарайды. Аны магъанасы мал не къадар аз болса, аллай бир чырмаусуз, иги болады. Къойла ашдан, кырдыкдан тоюб къозласала уа, къозу чарпымайды. Алай этиб кюрешгени анга уллу джетишимле келтиреди.

1977-чи джыл кърал анга салгъан планны артыгъы бла толтуруб, хар 100 ана къойдан 101 къозу алыб, аланы сау-саламат ёсдюреди. Кърал, аны уллу къыйынына тыйыншлы багъа бере, 20 джыл болгъан таулу джашны, ол джыл СССР-ни Баш Советини Президиумуну Указы бла «Хурмет Белгиси» орден бла саугъалайды. АЗК маркалы «Москвич» машина да береди.

Таучуну заманы джетиб аскерге барады. Ол Челябинск областха тюшеди. Анда аны джетишимлерине сый бере, коммунистни бирджыллыкъ партия школда окъутадыла. Тири къарачайлы инженер-техника ракета аскерледе атын сый бла айтдырыб, юлгюлю къуллукъ этеди. Аны бла байламлы анга «Коммунист урунууну джигерини» удостоверениесин бередиле.

Замполитни политика джанындан орунбасары къуллукъну толтура, комсомол организацияны да секретары болуб, политика джаны бла къуллукъ этгенди. Аны, 1979-чу джыл чабыб ротада биринчи орунну алгъаны ючюн, «Воин-спортсмен» деген белги бла саугъалагъандыла.

Хапаланы Таучу, 1979-чу джыл аскер къуллугъун сый бла толтуруб, туугъан элине къайтыб келеди. Мында совхозда атасыны къарнашы бла малчы болуб ишлеб башлайды. Ала яклагъа, къарачай къойлагъа, тууарлагъа да къарагъандыла. 1986-чы джыл ол Къарачай район чегетчиликни Худесдеги участогуна ишге джарашады. Алайда 34 джылны ичинде атын махтау бла айтдыра, чегетчиликни устасы болуб ишлейди. Чегетлени болумарына контроль этген кърал инспекторду. Чегетлени Худес участогуну тамадасы Батчаланы Муссады. Ол бу ишинде 45 джылдан артыкъ заманны ишлегенди. Бусагъатда ол къуллукъну аны джашы Тимур толтурады. Ала чегетлени сакълай тереклеге, адамлагъа терен къайгъырыб, эс бёлюб кюрешедиле.

Таучуну биргесине ишлегенлени, башхаланы арасында да сыйы уллуду. Тохтаусуз усталыкъ дараджасын ёсдюре, джангы чыкъгъан законланы, марданы ачыкълагъан документ къагъытланы окъугъанлай, тинтгенлей турады. Хапа улу хар адамгъа игилик излеген джумушакъ тилли адамды. Къарачай район чегетчилик бардыргъан ишлеге тири къошулады.

Къуллугъуну юсюнден мени бла ушакъ эте, Таучу андан ары сёзюнде айтхандан, аны иши джууаблыды, къыйынды. Хапа улу, эки нёгери Батчаланы Мусса бла аны джашы Тимур кече-кюн чегетлени отдан, кесгенден сакълаб кюрешедиле. Отун, башха агъач керекге, къуу болгъан, суу келтирген, отдан джарсыб, джараусуз болгъан, ауруу тийген тереклени,  адамны ачхасына кёре, 25-50 кубометр агъачха бёлмеле этедиле. Юч терекден бирин, тёртден экисин белгилеб, къолларына къагъыт бериб, къралгъа ачха тёлегенден сора аланы кесдиредиле. Ала, участокга барыб къараб, бутакъ, джонгурчха къоймай ариулатадыла. Алайын трактор сюргенден сора къалгъан нызы тереклени гагаракларындан тюшген урлукъну джел чачыб, алай бла джангы терекле чыгъыб къаладыла.

Халкъда джюрюген айтыугъа кёре, чегетчи башхаладан басымлы, сабыр болургъа керекди. Таучу да ол мардада джашайды. Адамлагъа багъышлагъан сёзюн хазыр этиб алай айтады. Чегетде хата эте тургъан бир адамгъа тюбесе, аны бла тюйюшюб башламайды. Ариу айтыб, законну-джорукъну излемин ангылатыб, тазир салынныгъын, тутулургъа боллугъун билдириб, аны бла таб келишеди.

Джаз келиб, къар эриб, сабийле чегетлеге чыгъыб башлагъан заманда Къарт-Джурт, Эльбрусский эллени школларына барыб, ала бла ангылатыу ишле бардырады. Гагарак, сибирткиликле джыябыз деб, табсыз тереклеге миниб, тюшалмайын, кеслерине заран джетдирирге боллукъларын айтыб ангылатады. Чегет бизни багъалы байлыгъыбыз болгъанын, аны сакъларгъа кереклисин билдириб, сабийлеге къагъытха къол салдырады. Чегетде уучулагъа тюбесе, аланы шкокларын тинтиб къарайды. Окъдан от тюшерге  болады. Окъ барыб, къаты ташха тийсе, андан чыкъгъан джилтинден къаудан къабыныб кетеди. Чегетлени аладан, башха чурумладан сакълай, ол хар терекге, кесини багъалы тенгине къарагъанча, эс бёледи. Алты айдан элледе джыйылыула этиб, бу джаны бла ангылатыу ишле бардырады.

Таучу юй бийчеси Биджиланы Ахматны къызы Захара бла эки джаш бла, бир къыз ёсдюргенди. Ала баш билим алыб, толу юйдегиле болуб, республиканы тюрлю-тюрлю санагъатларында атларын иги бла айтдырыб ишлейдиле.

Хапаланы Таучу 2015-чи джылдан бери Эресей Федерацияны урунуу ветераныды, джигер урунууда алгъан саугъаларыны арасында Эресейни профсоюзлары, Къарачай-Черкесияны Ветеранларыны совети берген медаллары, «10 лет службы в государственной лесной охране» деген белги аны кёкюрегин джасайдыла. Къарачай район чегетчиликни управлениесинден, районну администрациясындан, Ставрополь крайдан, республикан дараджада алгъан 20-дан артыкъ Хурмет грамотасы, Бюсюреу къагъыты барды.

Анга 2016-чы джыл «Къарачай-Черкес Республиканы махтаулу чегетчиси» деген сыйлы ат аталгъанды.

Ол, бусагъатда да къарыуун-кючюн аямай, тутхан ишине толу берилиб ишлейди.

Лепшокъланы Хусеин.