Бир кюн редакциягъа Хабез районну Къош-Хабль элинден бир огъурлу къарт келди, биргесине къызы эмда джууукъ джетген бир джаш адам да бар эдиле.

- Мен Мамижев Сагит Ахьяевичме. 1930-чу джыл туугъанма. 1957-чи джыл къарачайлыла Орта Азия бла Къазахстандан ызларына къайтхан замандан хапар айтыргъа излейме, - деб башлады ол кесини сёзюн. – Ал кёзюуде Хабез районну Ильич элинде  милиционер болуб ишлеб турдум. Артда, комсомолну райкомуну члени болгъаным себебли, аны путёвкасы бла анда ферманы тамадасы этген эдиле. 1957-чи джыл джуртларына къайтхан 17 къарачай юйдегини мен ишлеген Ильич элге джибередиле. Биз бир-бирибизни ангылаб, мен да алагъа къолумдан келгенича болушуб джашай эдик.

Сагит озгъан-кетген заманланы эсге тюшюрген бла бирге кесини джашлыгъын да тюшюре эди эсине. Не сейирсиниу, джаш джылларын эсге тюшюрмей ким джашаялады дунияда?

- Ол заманда джаш эдик, арыгъан-талгъан не болгъанын билмей эдик, - дейди Сагит. – Къарачай юйдегини ичлеринде къартла, сабийле да кёб эдиле. Къартланы тилеклерин мен джерге тюшюрмей эдим. Къарачайлыла, ишлерге эринмеген адамла, юй ишлеб башладыла. Даусуз чегетчиликде танышларым болгъанлары себебли, мен ары барыб, сёлешиб, къарачайлылагъа агъач бла болушургъа мадар табдым. Юйлени ала самандан ишлеген эдиле.

Сагит, бир кесекни сагъыш этиб туруб, дагъыда, учунуб, былай айтыб тебреди.

- Къарачайлыла ишлеген юйлеге ток тартдырыргъа керек болду. Бу ишни юсюнде да бир джанында болургъа излемедим. Зеленчук ГЭС-ге барыб, джангы ишленнген юйлеге свет тартдырыргъа кереклисин айтдым. Ала да, кёб мычымай, ол джумушну тындырдыла.

Эл къарачайлыла келгени бла ёсюб башлады. Автобусла джангы юйле ишленнген джерледен узакъда тохтай эдиле. Тиширыула, къартла, сабийле, къышда, джангурда узакъ джолну барыб, Черкесскеге баргъан автобусха алай минерге керек бола эдиле. Мен биягъынлай, Черкесскеге барыб, автоколоннаны тамадасына тюбеб, автобус джангы тийреге дери барыргъа кереклисин ангылатдым. Ол да джолгъа къаратыб, автобус джюрютюрча да этдирди.

Къарт айтханнга кёре, Новоисправненская хуторда школгъа джюрюгендиле Ильич элни сохталары. Къарачайлыла джашаб башлагъанлай, школ ишлеуню къайгъысын да этерге керек болгъанды, нек десенг, адамланы, сабийлени саны да ёсгенди.

- Ильичде эки гитче юйчюкден къуралгъан школ да ачылады, - дейди андан ары Сагит. – Бюгюн кибик эсимдеди аны биринчи директору. Ол Эрикгенланы Магомет эди. Эл школда сохтала 1-чи классдан 4-чю классха дери окъуй эдиле. Школну сохталары билим алыргъа инджилиб узакъгъа джюрюмезча болгъанларына барыбыз да бек къууаннган эди.

Бир кюн къартла, келиб, сени бла сёлеширибиз барды, дейдиле Сагитге. Къуру да тюбеучюсюча, алагъа ол бек джарыкъ тюбейди. Ала, элде медпункт ачыуну къайгъысын башлайыкъ, сен да къолунгдан келгенича болуш, деген оюмну айтадыла.

Сагит, ол затха толу разы болуб, биригиб, медпункт ачдыргъынчы тынгы табмай кюрешедиле.

- Элге энди тюкен джетмегени барыбызгъа да ачыкъ болду. Аны да къайгъысын этерге келишдик. Айхай да, бизни ишибизни башхала этерик тюл эдиле, кесибиз этерге керек эдик, - дейди Сагит. – Ол кёзюуде Аргунов Аубекир Нухович Къош-Хаблде сельпону тамадасы эди. Аны иги таныгъаным себебли анга тюбедим. Ол, адамлыгъы, болуму да болгъан киши, сагъыш этиб, тюкен ачаргъа сёз берди. Сёзюне да толу болду. Былайда дагъыда бир затны чертерге тыйыншлыды. Къарачайлыла, бизни кесибизни энчи бригадабыз болса, ашхы иш боллукъ эди деб, колхозну председателине мени келечи этдиле. Алай бла, алагъа деб 6-чы бригада къуралгъан эди. Бригадагъа бир сюрюу къой бла иги кесек сауулгъан ийнек, эки трактор бла уллу джюк ташыгъан машина да берилген эдиле.

Джашау кесини джорукъларындан таймай келгенича, заман кетиб, тюнене джаш адам болуб, чабыб джумуш этиб айланнганла, бюгюнлюкде сакъаллары агъаргъан къартла болуб, тёрде олтурадыла.

- Мени атам бизни бла келген Мамижев Азретни да – ол Черкес драма театрны актёруду – мени да биргесине алыб джолгъа чыкъгъанды. Джылы тохсаннга джууукълашханды да, биз аны кесин ийиб къоялмагъанбыз, - дейди Сагитни къызы Люся. – Мен «Къарачай» газетни къуллукъчуларына, окъуучуларына да хапарымы айтыргъа керекме, ол джыллада биз бек ариу джашагъанбыз, бир-бирибизни эркелетгенбиз, ёсюб келген тёлюлеге ол юлгю болургъа керекди, - дегенинде, аны тилегин къабыл кёрюб, алыб келгенбиз.

Къарт, айтылгъаннга разылыгъын билдириб, башын силкеди. Аны кёзлеринде алкъын къартлыкъгъа бой салыргъа излемегени да кёрюнеди.

 - Мен, Ильичде тёрт джыл джашаб, ызыма, Къош-Хаблге, кетдим. Бюгюн да анда джашайма. Ильичде ол кёзюуде джашагъан адамладан да киши къалмагъанды. Айхай да, сабийле ёсюб джетген болурла, ёзге ала мени таныяллыкъ тюлдюле. Джерде бир-бирине болуша джашагъандан, бир-бирине игилик этгенден уллу насыб джокъду, - деди Сагит, сёзюн тамамлай.

Огъурлу къартны айтханына бёлмей тынгылаб турдум. Ахырында бир соруу бердим: «Сагит, къарачайлыла сизни алагъа болушханыгъызны багъасын билгенлерин сездиралгъанмы эдиле?»

- Иги да дейсе. Ой, ол къартла мени бир сыйымы кёре эдиле, джашым, демей да сёлешмей эдиле. Ол заманда адамла бюгюн да кёзюме кёрюннгенлей турадыла. Ичлеринде Байрамукъланы Абук деб бир эсли адам да бар эди. Джашыны аты да Мухтар эди. Биз ол заманда джашагъанча, татлы джашасынла эндиги эмда келир тёлюле бир-бирлери бла.

Редакциягъа келген къонакълагъа, сый да бериб, уллу бюсюреу да этдик. Сагитге да, джюз джылында да аякъ юсюнде айланыб, миллетлени арасында шохлукъну отун джандырырча, мамырлыкъны байрагъын кёлтюрюрча бир кюч, саулукъ теджедик.

 

МАралланы Ина.

 

 
{jcomments}