- Сеннге тансыкъ болуб келмейме, кирир джерим болмай келеме, - деди “Къарачай” газетни редакторуну заместители Хубийланы Абу-Хасан, кабинетими эшигинден атлай. - Къаламынгы да ары ат да, башынгы бир кёлтюр, - дей, туурамда шиндикге олтуруб, кёзюме мыдах къарады.

Газетни джууаблы секретары, редакцияда эм кёб ишлеген юч-тёрт адамны бири Джанибекланы Османны джашы Билял ауушханлы (2001-чи джыл башил айны 14-сю) эки кюн бола эди. Секретариат къайсы редакцияны да штабына саналады. Анда газетни бетлерини оноуу да этиледи, башха ишле да кёбдюле. Ол себебден материаллары бла байламлы иши болмагъаннга ары кирирге да джарамайды. Биз а, не аз да бошлукъ болса, алайгъа чаба эдик. Аны ишине заран болгъаныбызны ангылай эдик, бир-бирибизни къыстагъан кёзюулерибиз да бола эдиле, алай а кесибизни тыялмай эдик. Къалай да болсун ары тартыб тургъан бир зат бар эди. Ол зат Билял кеси болгъанын андан айырылгъандан сора билдик. Джарыкъ, сюйюмлю, чамны-накъырданы ангылагъан адам эди. Нени юсюнден да аны бла сёлеширге бола эди. Уллуну, гитчени да кесине илешдире биле эди. Джаза-джаза башыбыз къатышхан кёзюуледе, штабха кириб, бир кесек олтурсакъ, арыгъаныбыз кетиб къайта эдик кабинетлерибизге. Ол арабыздан кетгенинде, бек ачыгъаныбызны тышында да, Басманы юйюню ючюнчю этажын (редакция андады) къалын тубан басханча болуб къалды. Мен Абу-Хасанны ангыладым: бу затланы тышында да бизни кесине туура Билялча илешдирген адам джокъча эди, ол кабинетгеча сюйюб кирир джерибиз да джокъ эди.

Аны ауушханы меннге къалгъанладан да ауур тийди. Башхала Билял бла ишде танышхан эдиле. Мен а 1959-чу джыл институтха экзаменле берген заманыбыздан бери да таный эдим. Ол менден 2-3 джылны тамада болгъанлыкъгъа, татлы тенгле эдик студент джылларыбыздан бери да.

Биринчи тюбеген кюнюбюз да эсимдеди. Экзаменле берирге Къарачай шахаргъа баргъанлагъа общежитиеде орунла бере эдиле. Мен, алайда турургъа къагъыт алдым да, биринчи этажда бир бёлмени эшигин ачдым. Менден алгъа алайгъа келиб джарашхан ючеулен бар эдиле. Бусагъатда Ючкекенде джашагъан Байрамукъланы Юсуф, Джанибекланы Билял, Тотуркъулланы Абдуллах. Бу экиси Къызыл Октябрь элден келген кёре эдим. Къалгъанлача болмай, Билялгъа эс бёлдюм. Ол джыллада, аты Анжела Девис деб, Америкада забастовкагъа-затха башчылыкъ этиб, тутула айланнган бир профессор къыз бар эди, тёгерек къыркъылгъан, къундуз къанатча, тум-къара чачы бла. Газетледе, журналлада сураты чыкъгъанлай тура эди. Билялны чачы да аныча эди. Кеси да ол бир экисинден мийик, ариу сюекли, къалын къара къашлары бла узун кирпиклери, кёзлери уа кюлюмсюрерге излеб тура эдиле.

Окъуб башладыкъ. Билим алыргъа тырмашханлыкъгъа, биз умут этгенча болуб бармай эди. Абдуллах айырмагъа окъуй эди, къалгъан ючюбюз бирчаракъ. Институтну ансамблинде тепсерге бизден къуру Билялны алгъан эдиле. Драмкружокда да роль берген эдиле. Бизде аллай фахму болмагъанлыкъгъа джырларгъа, къыл къобуз согъаргъа кюреше эдик. Аны айтханым, бош заманыбызда бирер зат бла булджуй эдик. Билял бизни курсда джашлача спортха магъана бермегенине энтда сейирсинеме. Джаш тёлю джыйылгъан джерде ууакъ-тюек къаугъа да болуучанды. Аны тышында да шахарчыла бла тёгерекде элледен джашла “бийлик” тутаргъа излей эдиле. Биз, студентле, аны унамай эдик. Билял къайгъыны не тюрлюсюне да къаршчы эди. Къаллай тикликни да ариулукъ бла джарашдырыргъа излей эди. Студентлени бир къаууму ол халисин джаратмай эди.

- Сен асыры къарыусуз болуб этесе алай, - деб силдеди бир джолда къайсы эсе да.

- Да, келигиз, спортзалгъа барайыкъ да къарыулуну, къарыусузну айырайыкъ, - деди Билял.

Бардыкъ. Штанганы иги ауур этдирди да: «Къайда, алчыгъыз», - деди.

- Кесинг башла, - дедик биз.

Бир тынч кёлтюрдю. Бизни курсдан кеслерине базгъан джашла кёзюу-кёзюу кёрдюле. Ол ауурлукъну тобугъундан ёрге чыгъаргъан болмады.

Ол джыллада кърал идеологияны баш шартларыны бири атеизм эди. Студентлени арасында арабча окъургъа юренирге излеген Билялдан сора джокъ эди. Къайда эсе да бир афендилеге тюбеб, харифлени джазыб келиб, кюрешиб башлады. Тёртюнчю курсдан сора Нальчикде университетге кёчеригин айтды. Анда арабча да окъутханлары ючюн барыргъа излей эди. Университетде къайсы курсха алгъанлары эсимде тюлдю, бизден кетди.

Башхалача джыйыб, джарашдырыб, китаб къураргъа, газетледе басмаларгъа дыгалас этмесе да, назмула, джырла, хапарла джаза эди. Университетни бошагъандан сора, къарачай тилде чыкъгъан газетни редакциясына ишлерге келгени да аны ючюн болур эди. Ол кёзюуде мен да область радиокомитетде эдим. Артда ол китаб басмабызгъа кёчдю. Анда орус тилде чыкъгъан китаблагъа къарай туруб, дагъыда ызына къайтды. Мени да газетни редакциясына чакъырдыла да, маданият бёлюмге тамада этдиле. Билял олсагъатда джууаблы секретарь эди. Биз барыбыз хазырлагъан материалланы да газетни бетлерине джарашдыра эди. Керти да джууаблы, къайгъылы джер, алай болса да, институтда этиучюсюча, бизден бир “тебген” болса да ариулукъ бла араны айыра эди. Аллай бир джылны ичинде аны ауузундан аман сёз чыгъыб мен эшитмегенме.

Ашыгъыш озуб баргъан заман адамны онгун алады. Арт джыллада Билялгъа да къатылгъаны таныла эди. Саулугъунда къыяуу болгъан адам аны юсюнден аслам сёлешиученди. Бу уа, нем да аламатды, деб къойгъан болмаса, джукъ айтыргъа унамай эди. Дарманла ичгенин биле эдик, чыртда кишиге кёргюзмей эди. 

...Джанибек улу къуру джууаблы секретарь болуб ишин бардыргъандан сора да, башха усталыкълары бла да бизге джарай эди. Аны къолу джарашмагъан зат джокъ эди. Фотокоррубуздан артха къалмай, керек болса, ариу суратла да ала эди. Эшигинде кирити бузулгъан да анга, столу, шиндиги хилеу болгъан да анга, сёзню къалай джазыллыгъын унутхан да анга... Секретариатда ол халда чырмау болсакъ да, ингирде къалыб, хар не джумушун да тындыра эди. Тамам бир амалсыз болмаса, арт джыллада ол бир бушуу болгъан джерге барыб билмейме. Джюреги кёлтюрмей эди. Джылау-сарнау бошалгъандан сора джокълаучан эди. Игиликле бла байламлы джыйылыулада, байрамлада кесин тутханы, чамы-накъырдасы, тепсегени бла да къууанчха къууанч къоша эди.

Къара ишни да бек сюе эди. Черкесскеден Джёгетей Аягъына бара, асфальт заводну къаты бла онг джанына тюшгенлей, редакциягъа берилген дача орунла бардыла.

- Былайда ишлеб тебресем, халым бир аламат болады, - деучен эди.

Джылны джылы кёзюуюнде бош заманыбызны, отпускабызны да алайда ашыра эдик. Биз да андан артха къалмай кюреше эдик. Салгъан затларыбыз бир бите эдиле, бир къала эдиле. Билял атхан урлукъ, орнатхан терек хар къуру да аламат бите эдиле. «Адамны къолунданды» да дейдиле. “Бизни къолубуздан эсе, сени къолларынгы не игиликлери барды?” - деб да сора эдик. Аны бачхасында битмеген зат да джокъ эди, андан берекетли да джокъ эди. Кесини ачыкълыгъын айтмай огъуна къояйыкъ. Бизни чакъырмай бир къабынны къабмагъанча эди.

Бир-бирибизге чам-накъырда эте, бир-бирибизни “чимдей”, ойнай-кюле, 2001-чи джыл башил (январны) айны 13-де, байрым кюн ишден сора чачылдыкъ. Шабат кюн эртденбла эртде сёлешдиле юйге. Билял кече ауушуб къалгъанын билдирдиле.

Джанибекланы Билялны Къызыл Октябрь элде эт адамлары асыралгъан джамагъат къабырлагъа элтдик. Хоншу элледен, Черкесскеден, районладан да кёб адам келген эди. Элни джамагъаты уа бирден къобхан эди. Сыйгъа, махтаугъа тыйыншлы болуб джашагъан тенгибизни сыйы, махтауу бла асырадыкъ.