«Ана тилде тёрт джыйырма

Аты болгъан Минги Тауум,

Сен от къусма, сен эриме,

Табаламаз кибик джауум».

 

 Ёзденланы  джырчы Адилни

«Мен  Къарачайма» джырындан  юзюк.

       

Не айтадыла, не къоядыла Минги Тауну юсюнден…

«Джерни юсюн суу басыб тургъан заманлада Уллу Аллахны буйругъу бла сууну тюбюнден биринчи  Минги Тау къарагъанды…» – деучендиле акъсакъал ахлуларыбыз. Анга шагъатха XIX-чу ёмюрде джашагъан акъылман назмучубуз, джырчыбыз Байрамукъланы Дебону джашы Кючюк халкъны ауузунда джюрюген таурухну тамалында джазгъан «Айсурат бла Бийнёгер» поэмасындан талай тизгинни келтирейик:

                                1.

Бек  эртдеден, кёб  эртдеден да эртде

Суу бютеулей бийлеб тургъан бу джерде

Бир такъыйкъа заманнга да бюкмей бел,

Минг джылланы тюйюшдюле от, суу, джел.

Джел сызгъырыб, къуугъун сала дуниягъа,

Толкъун башла чанчылыша  элиягъа,

Айырылмай суу бла кёкню чеклери…

«Джетерикди энди азаб чекгеним», -

Деб тохтады джел, тенгиз да арыды,

Кюн кёрюндю, сыйдам тенгиз джарыды.

Джокъча къайгъы дунияны джюзюнде,

Кюн къараса, шош тенгизни юсюнде,

Кюзгюдеча, кесин  кёрюб, тамаша

Бола, сора бу булджуугъа джараша,

Унутханды Аллах салгъан борчун  Кюн,

Алмашмайын башладыла  кече,  кюн.                  

                                2.

Уллу палах кючлей башлаб джер джюзюн,

Уллу Аллах кюнню тенгиз кюзгюсюн

Сындырыргъа оноу этди: «Сын», - деди,

Сора тенгиз-кюзгю сыныб тебреди.

Тёрт джанына быргъай толкъун сюрюуню,

Эки башлы бир тау суудан кёрюндю.

Тёппелеге сууукъ джелле терк  тие,

Джалан башла булутладан бёрк  кие,

Титиреди, къалтырады суу чача,

Къалгъан гитче таулагъа да джол ача,

Юсюне да къарлы-бузлу тон кийди,

Сейирсиниб, тёрт джанына кёз ийди.

Сынджыр таула джете эки тенгизге,

«Экибашлы», санаб кесин тенгсизге,

Мыдах болду да, кесине кёл этди,

Мийик сезим мыдахлыкъны сёл этди.

Энди дунияда джюрюген таурухлагъа да бир эс бёлейик… «Прометей адамлагъа отну бергени ючюн, аны тутуб, алыб келиб, Минги Тауну къаяларыны бирине байлагъандыла», – дейдиле. «Ясон, алтын тюклю терини излеб, Минги Тауну тийресине келгенди…» – дейдиле. «Унух файгъамбарны кемеси,  барыб, Минги Тауну башына тийиб айры этгенди», – дейдиле.

Бу затланы окъугъан ышарыргъа да боллукъду.  Мени сартын, мен да ышара-ышара джазама. Алай а…

Ышармазча керти алимлени оюмларына да бир эс бёлейик.

«Эльбрус образовался несколько иначе, чем остальные Кавказские горы, частью которых он является: они появились раньше, около 5 млн  лет назад, и имеют складчатый характер. А вулкан сформировался позднее, около 1 млн лет назад, в результате сложных и длительных геологических процессов: сперва появилась западная вершина, а затем, с восточной стороны бокового кратера, начал образовываться второй конус».

Бу айтылгъаннга «хоу», «огъай» деген да бизге бек къыйынды. Аны амалтын, алимлени адалатларын сыйлай,  «хо» дейик да, аланы экинчи къауумуну фатауаларына да къарайыкъ.

«…Эльбрус начал формироваться в верхнем плиоцене (2- 3 млн лет назад), его вулканическая активность началась и продолжалась в течение плейстоцена и завершилась в голоцене. Результаты датирования лавовых потоков и игнимбритов в верховьях рек Баксан, Малка и Бийтиктебе показали, что общая суммарная продолжительность периода вулканической активности Эльбруса составляла не более 250 тысяч лет. Первый этап активности пришёлся на временной интервал 225-160 тысяч лет тому назад, а второй – на конец позднего неоплейстоцена (менее 80 тысяч лет тому назад)», – деб джазадыла.

Халкъла арасы алимлени бирлешликлери, Мезмай дорбунда излем- тинтиу ишлени бардыргъандан сора уа, былай джазгъандыла: «Найден вулканический пепел от древнего извержения Эльбруса (около 45 тысяч лет назад – похолодание Хейнрих 5)».       

Минги Тауну къуралгъаныны юсюнден геология кёзден къараб, Ломоносов атлы университетни профессору Н.В. Короновский эмда аны фатауаларына «хо» деген  алимле, радиоуглерод анализни кючю бла ачыкълаб, былай джазадыла:  «… вулканическая активность Эльбруса проявлялась 33180±700 и 21000±120 лет до нашей эры, а в голоцене (поздний этап посткальдерного цикла) она возобновлялась несколько раз — 8150±40, 6520±50, 6200±120, 5120±21 лет до н. э.».

Бу башында айтылгъанлагъа кёре Минги Таудан булкъан  (вулкан) кёб кере чыкъгъанды. Арт кёзюуледе кючлю чыкъгъаны (Исса файгъамбар туугъандан бери къараб санай) I-чи – II-чи ёмюрледе болгъанды.  900 джыл чакълыны мындан алгъа уа къарыусузуракъ булкъан чыкъгъанды.

Бу затланы нек джазама? Анга джууаб берирге кюрешейим. Къарачайда «Таш джаусун юйюнге» деб къаргъыш сёз барды. Таш къалай джауаргъа боллукъду? Булкъан атылса, ташла кёкге чыгъадыла да, андан «джауадыла». Къарачайлыла «таш джаугъанны» кёрмеселе,  ол къаргъышны айтырыкъ болмаз эдиле. Алай эсе, эм азы бла 900 джыл мындан алгъа бизни ата-бабаларыбыз Минги Таудан булкъан чыкъгъанына шагъат болгъандыла. Аны бла байламлы ишлегендиле топуракъ башлы тёнгертке юйле. Юйлени башларына къуюлгъан къалын топуракъ келиб тюшген ууакъ-тюек ташладан сакълагъанды. Тёнгертке юйлени мюйюшлеринде илкичлени бери чыкъгъан къыйырларын а къысха кесиб, бирча тюз а нек этмегендиле? Булкъан чыкъгъан сагъатда джер тебренсе, юй къалтыраса, къысха кесилген агъачла бир-биринден чыгъыб кетмез ючюн, узунлай къойгъандыла.

Къарачай-малкъар халкъны Минги Тауну къатында бек эски заманладан бери джашагъанларына шагъатлыкъ этген фатауала бек кёбдюле. Аладан бир бёлегин энтда келтирейик. Сёз ючюн, мен билиб (мен билмегенле да болурла) ана тилде Минги Тауну тёрт джыйырма аты барды. Аланы 1980-чы джыл Гитче Къарачай районну Первомайское элинде джашагъан Ёзденланы джырчы Адилден джазыб алгъан эдим. Ол тизмеде Минги Таудан булкъан чыкъгъанын бизни бабаларыбыз кёргенлерине шагъатлыкъ этген быллай атлары бардыла: Булгъамлы Тау, Джаннган Тау, Кюкюрер Тау, Кюл Тау, Къыргъан Тау, Отсуу Тау, От Тау, Откъусар Тау, Ташатар Тау, Ташкъусар Тау. Бу сёзлени магъаналарын ачыкълар кереклиси болмаз.

Андан ары къарасакъ, Минги Тауну дорбунунда Шамбала (адам улуну генофонду сакъланнган дорбун) болгъанына шагъатлыкъ Нарт эпосда «Къарашауай» джыр да эте болур. Биз, окъуб, эшитиб билгенден, Къарашауайны атасы  Алауган, анасы уа эмеген къыз болады. Эмеген къыз, хар табхан сабийин, джюреги тишлеб, джутуб баргъанды. Кёзюулю туугъан джашчыкъны, Алауган анасындан джашыртын элтиб, Минги Тауну дорбунунда джашырады. Ол «Къарашауай» джырда былай суратланады:

«Къарашауай – Алауганны деу джашы,

Чыран бузла болдула сууу, ашы,

Джылыу табды буз ананы къойнунда,

Хамайылы барды аны бойнунда.

Ол болгъанды нартны къаны, баласы,

Томураулай эмеген къыз – анасы.

Ючджыллыкъны ол юч кюннге ёсгенди,

Акъ маралны, тутханды да, кесгенди.

Анасындан джашырдыла ёсгюнчю,

Санларына пелиуан кюч келгинчи».

Къарашауай, ёсюб джетиб, юйдегили болургъа излеб, Хазар тенгиз таба атланады. Джолда анга бир хыйнычы къатын, тюбеб, къызын берирге кёзю къараб, хыйла-фитна бла юйюне чакъырыб, суусабха хыйны къуюб, Къарашауайгъа ичиреди. Къарашауайны кёз аллына Минги Тауну дорбунунда тургъан Буз ана, келиб, болушады. Ол да Нарт эпосну «Къарашауай джолгъа чыгъады» деген джырында былай суратланады:

«Къарашауай келелмеди кесине,

Юзюк-юзюк затла келиб эсине,

Мутхуз эси Шам дорбунда тохтады,

Бир инсанны буз сюнгюлю сыфаты,

Кюрен тарта келиб, сора джашнады,

Ол нарт тилде  былай айтыб башлады:

«Къарашауай, балам, джыйчы эсинги,

Ёрге тур да, къатдыр, джаным, кесинги,

Бойнунгдагъы хамайылны ачыб сен,

Ичиндеги чокъуракъдан бир ичсенг,

Кёб турмайын джыярыкъса эсинги,

Юйге къайтыб солу, хыйны бек сингиб,

Къатышдырыб къойгъанд сени башынгы,

Эслеб аша мындан ары ашынгы», - 

Деб, Буз ана кёз аллындан болду тас…

Къарашауай болуб тургъанлыкъгъа мас,

Хамайылын ачыб, ичди суу андан,

Эсин джыя тебрегенди джангыдан…»

        Андан сора Къарашауай Хазар тенгизни джагъасында джашагъан нартлагъа барады. Ол нартланы башчылары тюрлю-тюрлю эришиуледе ким хорласа, къызын анга берлик болады. Нартла эрише келедиле да, кёзюу ат чабдырыугъа джетеди. Къарашауай Гемуда бла барысын озарын билген бир зар инсан атындан джыгъылгъанча этиб: «Болушлукъ!» –  деб къычырады. Къарашауай атын тохтатыб, ол аман иннетлиге болушады. Сора кетерге тебрегенлей, ол пасыкъ Къарашауайны сыртындан бычакъ бла урады. Ол кёзюуде да Минги Таудагъы Буз ана, Къарашауайны кёз аллына келиб, ёлюмден къутхарады. Ол «сурат» да джырда былай кёрюнеди:

«Къарашауай джугъун билмей турады.

Минги Таудан салкъын аяз урады,

Аяз, келиб, нартны бетин сылайды…

- Къарашауай, тур, Буз ананг джылайды,

Хамайылынг бойнунгдады, аны ал,

Ичиндегин сен тилинге бирчик сал…

Гемуда да тишлери бла бир къабсын,

Сыртынгдагъы уу бычакъны чыгъарсын, -

Деген сёзден Къарашауай уяна,

Кёз аллына келе аны Буз ана,

Бойнундагъы хамайылгъа узала,

Тамчыланы джута, андан кюч ала,

Сора сыртын Гемудагъа бургъанды,

Гемуда да бычакъ сабдан буугъанды,

Тишлери бла тартыб алыб атханды,

Ахсыннганды, бауурундан джатханды,

Джалагъанды иесини джарасын,

Тилин сугъуб, джарасыны арасын

Тазалагъанд, саркъгъан къанны тыйгъанды,

Бычакъ сылгъан къыйырланы джыйгъанды,

Силегейин джарасына тёкгенди,

Ол да джелим-дарман болуб чёкгенди.

Къарашауай бек титиреб къобханды,

«Кёбмю джукълаб къалдым мен?» - деб соргъанды».

Къарашауайны джырларыны талай тизгини Къарашауайны джанына къоркъуу тюшген заманда хаман Минги Тауну дорбуну бла – Шамбала бла –  байламлы болуб барады.

«Бурун заманлада Минги Таугъа патчахланы атларын да атагъандыла» – деучен эди джырчы Адил. Ол айтыугъа кёре, мен излем-тинтиу ишле бардырыб кёргенимде, ма бу оюмлагъа келдим:

Амбазук Тау (Минги Таугъа Амбазук Тау деб 1-чи ёмюрню 70-чи джылларында Аланиягъа патчахлыкъ этген Амбазук деген патчахны атын атагъандыла).

Аслан (Арслан) Тау (Аслан (Арслан) Тау деб 1250-чи джыллада Аланиягъа башчылыкъ этген Арслан деген гиназны атын атагъандыла).

Ашхатар Тау (Минги Таугъа Ашхатар Тау деб III-чю ёмюрню ахыр сюреминде  Аланиягъа патчахлыкъ этген Ашхад(т)ар деген патчахны атын атагъандыла).

Багъатыр Тау (Минги Таугъа Багъатыр Тау деб 880-чы-890-чы джыллада Аланиягъа башчылыкъ этген I-чи Багатар деген гиназны неда 1300-чю джылланы ал сюреминде Аланиягъа башчылыкъ этген II-чи Багатар деген гиназны атын атагъандыла).

Базук Тау (Минги Таугъа Базук Тау деб, I-чи ёмюрню 70-чи джылларында Аланиягъа патчахлыкъ этген Базук деген патчахны атын атагъандыла).

 Буракъан Тау (Минги Таугъа Бур(а)къан Тау деб 1395-чи–1396-чы джыллада бери Асхакъ Темир келген заманда Алан джуртха иелик этерге кюрешген Бурканны атын атагъандыла).

Буруберди Тау (Минги Таугъа Буруберди Тау деб 1390-чы джыллада Асхакъ Темир келирни аллы бла Алан джуртха иелик этген Буруберди деген башчыны атын атагъандыла).

Къачыр Тау (Минги Таугъа Къачыр Тау деб 1230-чу джыллада Аланиягъа башчылыкъ этген Качир Укуле (Уле) деген гиназны атын атагъандыла).

 Бу фикирибизни андан ары бардыра, патчахла, кърал башчыла кеслерини атларын Минги Таугъа атаргъа излегенлерине шагъатла келтирир ючюн, орта ёмюрледен XX-чы ёмюрге бир къайтайыкъ.

Уллу Ата джурт къазауатны заманында фашистле Минги Тауну алыр ючюн ачы урушла бардыргъандыла. Адольф Гитлер Минги Таугъа «Пик Гитлера» деб кесини атын ататыргъа излегенди. Нек?  Гитлер оккультизмге бек ийнаннганды. (Оккультимзм деген латин тилде occultus деб айтылады. Бизни тилге таша, тахса деб кёчюрюледи. Аны магъанасын кескинирек ачыкълайбыз десек, табигъатда, космосда  кёбчюлюкге белгисиз, илмуда да ачыкъланмагъан бир кючле, билимле боладыла. Ол билимлени дунияда  бек аз адам биледи). Ол билгенле уа кимледиле?

1933-чю джыл Гитлер властха келгенден сора, ол таша кючлени, билимлени  осмакълар ючюн, Германияда  Аненербэ (комплекс научных институтов Третьего Рэйха, занимавшихся поисками и использованием Универсального знания) ачханды. Анда ишлеген алимле Гитлерге: «Гималай, Тибет таулада джашагъан ламала (дин къуллукъчула) биледиле ол тахсаланы», – дегендиле. Ма алай бла Гитлер кёб адамын Гималайгъа, Тибетге ашыргъанды. Немцаланы нек келгенлерин билгенден сора: «Тахса билимлени, кючлени Шамбалада (дорбунда) ёлюм бла джашауну арасында (состояние самати) тургъан инсанла «асырайдыла». Алагъа тюбер ючюн, биринчи Шамбалагъа кирген «эшиклени» табаргъа керекди. Ол эшиклени бири Кавказда Минги Тауну этегиндеди, ары барыгъыз», – дегендиле ламала. Ма алай бла немца алимле 1942-чи джыл Шамбаланы эшиклерин излерге болушдурургъа, биргелерине 60 чакълы ламаны да алыб, Кавказгъа тебрегендиле. Минги Тауну этегинде узунлугъу эки, кенглиги да бир километр болгъан «табигъат ишлеген аэродромгъа» самолёт бла келиб тюшгендиле. Аланы келгенлерин кёрген, ол тийреде джашагъан 12-джыллыкъ джашчыкъ Мусса артда былай хапар айтханды: «На самолёте прибыли очень странные люди – не наши, узкоглазые, все в белом. Их было много, они были безволосые и смуглые».

Ал кёзюуде Шамбалада болгъан тахса кючню, билимни Гитлер ашхылыкъгъа хайырландырлыкъды, деб умут этиб тургъан сабий кёллю ламала, Гитлерни зулмучулукъ фикирин ангылагъанларында, аненербэчилеге Шамбаланы эшигин табаргъа болушургъа излемегендиле. Айтыугъа кёре, ламала, сагъышларында заманны озуб (медитация), 1945-чи джылгъа баргъанча болуб, Берлинни орамларында  совет танкланы «кёргендиле». Кёргенлерин джашырмай фашист алимлеге айтхандыла. Ала да айтылгъанны Гитлерге джетдиргендиле. Гитлер, ачыуланыб, ламаланы ёлюмге буюргъанды. Ма алай бла, 60 ламаны, Джылы Сууну тийресинде ёлтюрюб, басдыргъандыла.

Бу затны юсюнден 2005-чи джыл къыркъаууз (сентябрь) айны 13-де чыкъгъан «Пятигорская правда» газетде, 2006-чы джыл байрым (февраль) айны 15-чи кюнюнде чыкъгъан  «Невское Время» газетде, 2006-чы джыл хычаман (май) айны 10-чу-17-чи кюнлеринде чыкъгъан «Московский комсомолец» в Питере» газетде тыйыншлы статьяла окъургъа боллукъду. Гитлерни Минги Таугъа сюймеклиги алай уллу нек болгъанын С.В. Зубков кесини «Третий Рейх под знаком оккультизма» деген китабында былай джазады: «Бог непобедимых воинов-берсерков Один-Вотан, вселял души павших в бою героев в тела живых воинов. В германских сагах Вотан считался всеотцом-предком асов и правителем Асгарда – мифической страны, которую нацисты считали своей прародиной. Он получил изначальное знание, выпив воды из источника Мимира. Тот, кто приобщится к этому источнику, получит доступ к опыту, накопленному тысячами поколений. Один восседал на своём священном престоле, называвшемся “утёс” или “гора”. По преданиям, престол находится на Эльбрусе. Гитлер обращался к Вотану за советами через медиумов и пользовался его “советами” при составлении планов стратегических ударов и даже применявшийся в фашистской Германии жест приветствия был заимствован из практики ритуалов Вотана».

Айтыугъа кёре, Гитлерни «шохларыны» ичинде «Джашил къолкъаблы адам» деген бир тибетчи манах да болгъанды. «Джашилкъолкъаблы»  Гитлер бла кёб кере тюбешгенди. «Минги Тау арийлени (ариуланы) шыйых тауларыды. Минги Тау джер бла кёкню байлагъан тауду. Минги Тауда Шамбалада адам улуну космос бла байламлы таша кючю, билими, дайым урлугъу (генофонду) сакъланады», –  деб, ол тюшюндюргенди Гитлерни. 1942-чи джылны джайында аны ючюн гитлерчиле Кавказгъа мыллыкларын атхандыла. 1942-чи джыл къыркъар (август) айны 21-де Гитлерни къаячы аскерлери, Минги Тауну эки тёппесине да ёрлеб, кеслерини байракъларын орнатхандыла. Гитлерчилени къууанчлары кёбге созулмагъанды. 1943-чю джыл байрым (февраль) айны 13-чю эмда 17-чи кюнлеринде  совет аскерчиле, Минги Тауну тёппелеринден фашист байракъланы алыб атыб, совет байракъланы чанчхандыла. Ма алай бла, адам сыфатлы, джаныуар къанлы зулмучу Гитлер муратына джетмегенди.  Гитлер ол дунияда да бир ёлсюн! Аны эгерлери Кавказгъа келмеселе, мурдар Сталин да 1943-чю джыл абыстол (ноябрь) айны 2-де бизни Орта Азиягъа, Къазахстаннга сюрлюк тюл эди. Ёлгенлери ит болсун экисини да!

Энди аланы къояйыкъ да, Минги Тауну юсюнден бардырайыкъ хапарыбызны.

Минги Тауда Шамбала болгъаныны, Минги Тау кёк бла байламлы болгъаныны юсюнден бизни миллетде не хапар джюрюйдю?  Сёз ючюн, биринчиси, ШАМБАЛА деген сёзню не магъанасы барды? ШАМ деген сёз къарачай-малкъар тилде 1) священный 2) родной; 3) прекрасный деген магъананы тутады, БАЛА деген сёз а 1) дитя, ребёнок; 2) детёныш, птенец деген магъананы тутады. Эки сёзню бир-бирине къошсакъ а, Святой ребёнок, детёныш деген магъана чыгъады. Ол зат Нарт эпосда да суратланады, аны юсюнден артхаракъда айтырбыз. Экинчиси, Минги Тауну бизни тилде джюрюген атларындан бир къаууму да башында айтылгъаннга шагъатлыкъ этедиле:

  1. Шам Тау. Шам – святой (ая), Тау – гора. Алай болгъаны, «бу тау шамды, бу тауда шам балала бардыла» деген оюмну эсинге келтирмеймиди?
  2. 2. Кёкджер Тауу. Кёк – небо, джер – земля. Бу атха бирден къарасакъ, «Гора неба и земли» деб кёчюрюледи орус тилге. Алай болгъаны «Кёк бла Джерни араларында байламлылыкъ тутхан» деген магъананы чыгъарамыды?
  3. Ауазбергич Тау. Ауаз – голос, бергич – подающий. Бу атны сёзлерине бирден къарасакъ, «Кёкден джерге, Джерден да кёкге ауаз берген тау» дегенча ангылашынмаймыды?
  4. Къалас Тау. Къалас деген сёзню магъаналары бир бёлек да боладыла.

а) Къал – оставайся, ас – благородный, святой, «Ас инсанла – шам инсанла, бу тауда къалыгъыз, бу сизни орнугъузду» деген ауазны туудурмаймыды къулагъынгда?

б)  Къалас деген сёз Кайлас деген сёзге ушаймыды? Кайлас а неди? Айтыугъа кёре, Тибетде мийиклиги 6666 метр чакълы бир болгъан, башына алкъын киши чыкъмагъан, сыфаты пирамидагъа ушагъан,  Шамбаласында (дорбунунда) шам инсанла тургъан, Кёк бла Джерни арасында байламлыкъ тутхан шыйых тауду.  

Кайласны юсюнден айтылгъан хапарла бла Къалас Тауну (Минги Тауну) юсюнден айтылгъан хапарлада бир-бирлерине келишген затла кёбдюле. Сёз ючюн, къарачай-малкъар нарт эпосда  «Нарт темирчи Дебетни туугъаны»  деген джырда былай айтылады:

«Дебет бир кюн таугъа чыгъыб баргъанды,

Анда эсин бир дорбуннга бургъанды,

Дорбун аны чакъыргъанча кесине,

Бир сезимни сингдиргенди эсине.

Сора Дебет ары кириб башлагъанд,

Башы къысыб, анда эсин ташлагъанд,

Бир кюч мыйы тамырларын кергенди,

Ол болумда Дебет бир тюш кёргенди…

Бир мазаллы инсан анда олтуруб,

Джети къулач джетер джерни толтуруб,

Ёлюкдеча болгъанд аны бет къаны,

Этден ташха бурулгъанча тёрт саны,

Мангылайында да баред бир кёзю,

Чыкъмай турду да ауузундан бир сёзю,

Кюмюш къама кирген кибик къынына,

Элия кюч кире аны санына,

Титиреди, кёзюн ачды, джашнады,

Ол Дебетге былай айтыб башлады:

«Хош кел, Дебет, шамла тургъан дорбуннга,

Нарт юзюкге урлукъ болгъан дорбуннга!

Былайдады тазалыкъны къаласы,

Тазалыкъны мен да бир шам баласы…

Мен айтханны мыйынга джый, артда сюз…

Ма бу Джерде сиз бешинчи тёлюсюз!

Сиз къоюгъуз алгъынлагъа ушауну!

Тин тазалыкъ тутуругъуд джашауну!

Тазалыкъдан кери болса кёлюгюз,

Алгъынлача джокъ боллукъду тёлюгюз!

Башчы Тейри Джерге атар от ташын,

Суу толкъуннга бёлерикди джер башын».

Къоркъунч тюшден Дебет дженгил уянды,

Терин сюрте сослан ташха таянды,

От джюреги аны ачдан тарады,

«Къайдама?» – деб, тёгерекге къарады.

Къарады да, ол дорбунну кёрмеди,

Тюшюм эди деб, магъана бермеди,

Санларында ауурлукъну ташлады,

Ташла бла ушакъ этиб башлады.

Ташла джууаб табмадыла тюшюне,

Осмакъларгъа мадар джокъгъа тюшюне,

Дебет башха оноу, кенгеш этгенди,

Ташла алыб, тау элине кетгенди».

Ма бу тизгинле бла таныш болгъан къарачайлы-малкъарлы, Гималайда, Тибетде шамбалаланы излеб кёб айланнган, дунияда кёбню кёрген уллу алим Эрнст Мулдашевни «От кого мы произошли» деген эмда башха китабларын окъуб чыртда сейирсинник тюлдю. Аны айтханым, халкъыбызда джюрюген хапарланы, мифлени, легендаланы сейирликлери чыртда алимлени илму ишлеринден артха къалмайдыла.

Бу джазгъан затларымы кёбюсюне, илму кёзден къарасам, мени сартын, мен да аккыллы болама. Алай а, илму ачыкълаялмагъан кёб зат барды дунияда. Ол себебден бу хапарланы да «джашаргъа» эркинликлери болур деб келеди кёлюме. Керти кертиси уа къалай болгъанын Бир Аллах, Уллу Аллах Кеси биледи.

Энди, аллында айтханымча, Минги Тауну 80 атын 1980-чы джыл Ёзденланы джырчы Адилден  джазыб алгъанымча басмалайым. Аллахды билген, ол атланы окъуй баргъан адамны эсине джангы ассоциацияла келиб, Минги Тауну юсюнден «джангы хапарла» билир деб келеди кёлюме.

Дагъыда бир айтырым, Минги Тауну атларында къош сёзлени эсгере-эсгере бирге джазгъанма. Къош сёзле бирге джазылсала, алада джашырылыб тургъан бир тахсалы затла болгъанча кёрюнедиле меннге.

  1. Айры Тау 2. Акъджал Тау 3. Акътон Тау 4. Алтын Тау 5. Амбазук Тау 6. Ас Тау 7. Аслан (Арслан) Тау 8. Асыл Тау 9. Ауазбергич Тау 10. Ауушсуз Тау 11. Ашхатар Тау 12. Багъана Тау 13. Багъатыр Тау 14. Базук Тау 15. Байламыч Тау 16. Барсел Тау 17. Баш Тау 18. Булгъамлы Тау 19. Буракъан Тау 20. Буруберди Тау, 21. Дукъуш Тау, 22. Джаннган Тау, 23. Джер Тау, 24. Джинпатчах Тау 25. Джелбуруш Тау 26. Джелёгюз Тау 27. Ёмюрлюк Тау 28. Кёкджер Тауу 29. Кюкюрер Тау 30. Кюкюртлю Тау 31. Кюл Тау 32. Кюмюш Тау 33. Къагъан Тау 34. Къалас Тау 35. Къарт Тау 36. Къарча Тау 37. Къачыр Тау 38. Къусхан Тау 39. Къутдан Тау 40. Къушлу Тау  41. Къыргъан Тау 42. Мёнгю Тау 43. Миннген Тау  44. Мингджашар Тау, 45. Минги Тау, 46. Мингли Тау, 47. Миннгич Тау, 48. Монг Тау 49. Накъутлу Тау 50. Намыс Тау 51. Насыб Тау 52. Нюр Тау 53. Отсуу Тау 54. От Тау 55. Откъусар Тау 56. Параджан (Бараджан) Тау 57. Сауетгич Тау 58. Сынар Тау 59. Ташатар Тау 60. Ташкъусар Тау  61. Тейри Тау 62. Тейриле Тауу 63. Титирер Тау 64. Тургъунел  Тау 65. Тутурукълу Тау 66. Тюбюджол Тау 67. Урдур Тау 68. Учакъ Тау 69. Учхун Тау 70. Чат Тау 71. Шам Тау 72. Шат Тау 73. Эгиз Тау 74. Экибаш Тау 75. Экисын Тау 76. Элбарс Тау 77. Элбуз Тау 78. Эльбрус Тау 79. Элбурун Тау 80. Эмчек Тау.  

        Минги Тауну атларын окъуб бошай, анга ол атла нек аталгъанларыны тахсаларына джууаб излей, кёлюгюзге келгенни «Къарачай» газетни редакциясына джазыб джиберсегиз, бек разы боллукъбуз.

ТОМПАЛАНЫ Алибек,

педагогика илмуланы кандидаты.

 
{jcomments}