Бу арт джыллада республикада нартюх ёсдюрмеген эл мюлк предприятие джокъду дерге боллукъбуз. 2017-чи джылдан бери нартюх урлукъну тышындан келтиргенлерин къойгъандыла: «Хаммер» ООО фирмадан аладыла. «Хаммер» ООО фирма нартюх урлукъ хазырлаучу завод ишлеб, аны хайырланыугъа бергенди.

Мындан алда «Къарачайны» корреспонденти Къобанланы Махмут «Хаммер» ООО фирманы урлукъ хазырлаучу заводуну директору Смаккуланы Дагирни джашы Русланнга тюбеб, анга талай соруу бергенди.

- Руслан, урлукъ хазырлаучу заводну не мурат бла ишлегенди фирма?

- «Колос» урлукъ хазырлаучу заводну кесибизни эмда джерчилик санагъат бла кюрешген эл мюлк предприятиелени тюрлю-тюрлю эл мюлк культураланы урлукъла бла баджарыб турур ючюн ишлегенбиз. 2017-чи джылгъа дери башха эл мюлк предприятиелеча, биз да не тюрлю урлукъну да тышындан келтире эдик. Бизни къралда бизге джараулу урлукъ табмасакъ, тыш къраллагъа да барыргъа керек бола эди. Джол не къадар узакъ болса, джоюм да аллай бир кёб этилиучен эди. Бусагъатда уа хар зат багъады. Хар сомну аяулу этмесенг, бир кесек заманны ичине банкрот болуб къаллыкъса. Сорургъа, айланыргъа эринмей, учуз багъасы бла урлукъ табсакъ, тыш къралладан да келтириб тургъанбыз.

Биринчи джыллада биз мюрзеулюк нартюхге кёб джер бермей эдик. Кёб урлукъ да керек болмай эди. Фирма кюч-къарыу алгъанында, мюрзеулюк нартюхню кёб джерге салыб башладыкъ. Бюгюнлюкде нартюх 12000 гектарда ёседи. Аллай бир джерге кёб урлукъ керек болады. Аны тыш къралладан келтириб башласакъ, алгъан хайырыбызны да къуру урлукъгъа джоюб турлукъбуз. Фирмада уа иги кесек адам ишлейди. Ишлери ючюн алагъа хакъ тёлерге керекди. Биз къуру нартюх ёсдюрюб къоймайбыз. Будай, арпа, шекер чюгюндюр да ёсдюребиз. Бюгюннгю заманны излемине келишген техниканг болмаса, ишинг алгъа барлыкъ тюлдю. Не тюрлю техника бла да иги баджаргъанбыз кесибизни. Минерал ашаусуз уллу битим алаллыкъ тюлсе. Барына уллу джоюм этерге керек болады. Сагъыш этдик да, урлукъ хазырлаучу завод ишлерге оноулашдыкъ. Былтырдан бери кесибизни не тюрлю урлукъ бла да баджарыб турабыз.

- Нартюх урлукъну кесибиз хазырлайбыз, дединг. Урлукъ боллукъ нартюхню айырыб иги джерлеге сала болурсуз? Къаллай бир тонна урлукъ керек болады?

- Башында айтханымча, 2017-чи джылдан бери нартюх урлукъ бла къуру кесибизни баджарыб къоймайбыз. Артыгъын Эресейни башха регионларына да сатабыз. Сёз ючюн, хазырлагъан нартюх урлукъну Татарстандан, Чувашиядан дагъыда башха джерледен келиб аладыла. 2017-чи джылдан бери къаллай бир урлукъ сатхан эсек да, сизни урлугъугъуз джараусузду, аманды деб, бир тарыгъыу да келмегенди. Ма бусагъатда урлукъ сатыу къызыудады. Келир джылгъа кеслерин урлукъ бла баджарадыла эл мюлк предприятиеле. Джазгъа урлукъну багъасы кёлтюрюлюб къалыргъа боллукъду.

Урлукълукъ нартюхню эм иги джерлеге салыучанбыз. Нартюх мылылыкъны сюеди. Ма аллай джерлени излеб, табыб, къачда огъуна ариу сюрюб, джазгъа хазыр этиб къоябыз. Анга да къарамай, минерал ашауланы тыйыншлысыча бир беребиз. Уллу битим берген урлукъну салабыз. Джыл сайын биз хар гектардан 80-100 центнер нартюх алыб турабыз. Къуру бир сортну салыб къоймайбыз: талай сортну салабыз. Сербский АС-201, АС-335, АС-380, АС-400, АС-5, М-11 нартюх урлукъла бизни джерлерибизге юйюрсюннгендиле. Бу урлукъладан сора да Машук – 171, Краснодарский - 194 В сортлу нартюх урлукъла уллу битим бередиле бизни джерледе. Ма ол сортлу нартюхледен кесибизге урлукъ хазырлайбыз.

- Ненча гектаргъа саласыз урлукъгъа къоярыкъ нартюхню?

- Быйыл 2000 гектаргъа салгъан эдик. Хар гектаргъа 20-шар килограмм урлукъ тюшеди. Джерге нартюх бюртюкле тюшдюле, иш аны бла битди деб къояргъа болмайды. Хар не джаны бла тазаланнган, сайланнган бюртюкле тюшедиле джерге. Ёсюмле бир кесек ёсгенлей, алагъа къарау ишле тохтауусуз барыб тебрейдиле. Ашау керек болса ашау бериледи. Кюн иссилик къысса мылылыкъ берген ашау да берилир ючюн къалмайды. Къысхача айтсам, джангы туугъан сабийге къаралгъанча къаралады урлукъ ёсерик нартюх бачхалагъа.

- Битим джыйгъан заманда къаллай комбайнаны хайырландырасыз?

- Тюз нартюх бачхаланы битимлерин джыйгъан комбайналаны хайырландырмайбыз. Энчи комбайнала бардыла. Ала чынг алгъа качанланы, артмай, башхача айтсам, чапыракълары бла аладыла. Алай алынса, нартюх бюртюклеге зарауатлыкъ джетмейди: ала саулай къаладыла. Бачхаладан джыйылгъан качанланы, аны да чапыракълары бла, башы джабылгъан ындыргъа къотарадыла. Мында кебдиредиле. Кебгенден сора чапыракъларын алыучу агрегатны хайырландырабыз. Уууучу цехде уа ууадыла. Ууулгъан нартюхню кебдириучю агрегатда кебдириб, тыйыншлы дараджагъа джетдиребиз. Нартюх толусу бла кебмесе, бир кесек замандан чириб башлайды. Урлукъ хазырлау бла байламлы агрегатланы бары да тыш къралладан келгенледиле. Толусу бла кебген нартюхню, къагъыт машоклагъа къуюб, сатаргъа хазыр этиб къоябыз.

- Заводда бюгюнлюкде ненча адам ишлейди?

- 50 адам ишлейди. Башында айтханымча, талай цех барды да, хар бири кесини джумушун этеди. Сёз ючюн, производство цехге Удовенко Олег башчылыкъ этеди. Сынамлы устады. Лабораторияны тамадасы Байрамукъланы Фатимады. Ол да кесини ишин билген адамды. Товарны асыулулугъуна джууаблы Джанкёзланы Барадинди. Аны ишине да сёз табхан къыйынды.

Талай кебдириучю агрегатыбыз барды. Ала Америкадан келгендиле. Складларыбыз да кёбдюле. Хар бирине 50 минг тонна мюрзеу сыйынады. Ахырында айтырым буду: нартюх урлукъ ёсдюрюу бла ишибиз алгъады. Биз къуру кесибизни тюл, Эресейни башха регионларын да урлукъ бла баджарыб келебиз. Бир сезоннга, анга талай ай киреди, 10 000 тонна асыулу нартюх урлукъ хазырлайбыз. Ол сан 45000 гектар джерге джетерикди. Кесигиз кёргенигизча, бизни кесибизден артыкъ  талай минг тонна урлукъ къалады да, аны барын да сатабыз.